Научная библиотек
жүктеу/скачать 14,83 Mb. Pdf көрінісі
|
bsattarov t dkenov m leumettanu
| (1858
— 1918 ) непздеген болатын. Мунда ол кактыгыстарды елеуметпк процестерщ талдаудын езекп меселеа ретшдеп адам когамынын табигатына тен кубылыс деп карайды. Сонгы жиырма жылдын !шшде шиелешс теориясы Д. Беллдын, К. Боулдингтщ, М. Крозьенш, А. Туреннщ,т.б. галымдардын енбектерш- де одан ер» дамытылды. Бул теориянын колдаушылары елеуметпк жуйелер- Д 1 Н туралауын болдырмайтын жене олардын дамуын ынталандыратын кактыгыстардын объективт^к кунлылыгын атап керсетед!. Сонымен б 1 рге олар когамдык процест1н дамуына кедерг1 келпрет1н кактыгыстарга да назар ау да рады. Булардын катарына елеуметтанушылар тап курес1н де жаткызады. Олар елеуметок кактыгыстардын себептер! когамдагы, ондагы топтар арасындагы катынастардагы ерекет жасайтын психоло гиялык механизмнщ жетшмеушде жатыр деп санайды. Бул елеуметгану- шылардын п1К1р1нше, ен бастысы елеуметт1к шиелешске уласып кету» мумкш елеуметпк кактыгыстардын кенеюше жол бермеу керек. Элеуметтану дамуынын согыстан кейшп деу|р1 ( 40 -жылдардын ек 1 нш! жартысы мен 60 -жылдар) ете жем1СТ! жене кепкырлы болды. Осы уакыт- та елеуметтанудын манызы зор кептеген багыттары мен тужырымдама лары пайда болып, дамыды. Элеуметтанымдык теориялардагы тугырлы орынды кернекп американ теоретип Т. Парсонстын ( 1902 — 1979 ) енбектер» иеленд!. Онын усынган кептеген тужырымдамаларынын 1ш1ндеп ен елеуш- лер! екеу: 1) елеуметпк ерекет теориясы; 2) курылымдык-функционалдык сараптау тужырымдамасы. Методологиялык жагынан бул екеу! б1р-бтр1- мен тыгыз байланысты, 61 рак 61Р1НШ1С1 непзп болып табылады. Элеуметпк эрекет теориясын Парсонс 30 -жылдардын езшде-ак Вебер мен Дюркгейм- Н1Н, т.б. идеялары ыкпалымен калыптастыра басталы. 1937 жылы онын «Элеуметпк ерекет курылымы» деген кггабы шыкты. Согыстан кей!нп жылдары Парсонс бул теориялык идеяларын дамытуды жалгастырды. Бул теориянын мен! мен мазмуны мынаган саяды: кез келген елеуметпк эрекет, б!ршшщен, ерекет жасайтын адамдардын болуын талап етедг, екшшшен, ерекетп тудыратын нактылы жагдайдын, уппншщен, эрекетпн максаттары мен алдын ала бел плен ген елшемдерден туратын шарттары- нын болуын кездеЩц. Эрекетпц 031 , Парсонстын шюршше, ездтнен уйымдастырылатын жуйе. Ал бул жуйе реттеудщ символдык механизм- дерхмен (тш, кундылыктар, т.б.), елшемджпен (ягни эрекетпн когамда орныккан ережелер1 мен кундылыктарына тэуелдшпмен), волюнтарис- тжпен (ортанын жагдайларынан тэуел аздш мен) сипатталады. Элеу меттж ерекет теориясында басты орынды «ерекеттер жуйесг» деген угым алады. Бул жуйе туралы айтканда онын астарынан Парсонс езара б!р- б1р1мен байланыстагы елеуметпк нактылыктын ер турл1 денгейлерш ту- сшддред!. Парсонс непзп терт жуйенк элеуметок жуйеж, мэдениет, тулга жэне организм жуйелерш керсетедь Эрекетпн эрбф жуйесшщ дурыс кызмет ету1 ушш онын торг шартты орындауы талап епледг а) жуйенщ кун- дылык улпсш колдау; б) интеграция; в) максатка жетушшк; г) бей1мде- луш ш к шарттары. Парсонстын теориялык курылымдарынын соншалык- ты курделшгше карамастан, онын зерттеулер»нде элеуметтанудын бас ты М1ндетхне сай келепн, элеуметпк жуйенщ турактылыгын камтамасыз ететшдей курылымдар мен механизмдерд! зерттеу га езект! мэселе етш койылды. Бул мшдетп шешуге курылымдык-функционалдык талдау кол- данылып, соган сэйкес когам мен онын косалкы жуйелерщщ ездер! бел пл I б>р функциялар жиынтыгын орындауы тургысынан каралды. Алайда, 60 -жылдарда элеуметтж процестерге осылай тусГшк беруде ем1рдеп кай- шылыктарды, кактыгыстарды, тураксыздыкты жене т.б. ауыткушылык кубылыстарды тусщщру онайга соклайтындыгы анык болды. Будан куры лымдык-функционалдык талдауды терендету кажетттлт туды. Парсонс ез тужырымдамасынын ныгаю жолын езгелердшнен баска багыттан 1здед1. Сейпп, когамды курылымдык белпстерге белуге байланысты туган онын неоэволюционизм (жана эволюционизм) теориясы пайда болды. Элеуметок нактылыктын жергшкп жердеп кершютерш, онын про- блемаларын, процестерш, мекемелер! мен уйымдарын белуге деген когам дык кажеттшк нетижесшде, сондай-ак Мертон идеяларынын ыкпалы- мен «орта денгей» элеуметтанымдык теорияларынын белсенд« дамуы басталганда, элеуметтанудын кептеген салалары калыпгаса бастады. Булардын тек кейб^реулерг енбек, кала, ауыл, жастар. демалыс, бшм беру, медениет, гылым, отбасы, саясат, дш, тгл, кукык, кылмыс, пшр, дэр!герлис, т.б. олеуметтанулары пайда болды. Булардын эркайсысында эмпириялык зерттеулер деректерше талдау жасауга, жергшкп проблемалар мен про- цестерд! туаншруге мшдетп арнаулы элеуметтанымдык теориялар пайда болып, кебейдг 114 |