р!ге  отырып орта га соншалыкты ыкпал жасайды. Нетижес1нде жуйе курамын-  дагы элементтердан жеке ез 1

индивидтердщ б»рлеспп ретшде зерттелш, кайсыб|р ортак жагдайлар 
олардын езара ерекетшщ нелзше алынады, мысалы, кала, село, енбек 
ужымдары, т.б.; екшшщен, елеуметак жуйе елеуметпк устанымдардын 
иерархиясы юпета карастырылады, булар индивидтердщ б!рлесш ютеген 
кызмет пронесшей кершед! жене содан елеуметпк кызметтер! келш 
шыгады; ушшшщен, елеуметак жуйе элементтердщ непзп сипаттарын, 
олардын накты елеуметак жагдайдагы езара катынастары мен мшез- 
кулкын аныктайтын елеуметпк нормалар мен кундылыктардын жиын­
тыгы ретшде де карастырылады. Жогарыда аталган бтршнп мэселе елеу­
метак кауымдастык угымымен, еквдшка — елеуметпк уйым тусшшмен, 
ушшш
1
С
1
 
— медениет угымымен байланыскан. Сейпп, елеуметпк куры­
лым белгш 61 р тарихи нормалык-кундылыктар непзшде (сонын кайнар 
кез1 сол когамнын медениеп болады) езара ерекет ететш непзп елеуметпк 
субъекплердщ (тулганын, елеуметпк кдуымдастыктын, елеуметпк уйым­
нын) органикалык б1рлш ретшде кершетш болады. Элементтердщ б|рлт- 
нщ тутастыгы олардын езара ерекепне непзделген. Адамдардын езара 
ерекетшщ тэсш мен нэтижеа елшем кызмепн аткарады, соган орай адам­
дар б1рлеспктерщщ непзп турлер! аныкталады. Адамзат кауымдастыгы- 
нын басты-басты ем тур1 бар: елеуметпк кауымдастыктар жене елеумет- 
п к уйымдар. Булардын уксастыгы бар. Олар б^ртп, индивидтердщ кызмеп 
юке асатын «елеуметак орта* немесе «елеуметак кеш спкп* курайды. 
Элеуметак кауымдастык та, элеуметак уйым да тарихи аренада ерекет 
етупп манызды субъектшер болып саналады. Олар, сез жок, 
елеуметак 
езгерютердщ, эволюциялык жэне революциялык процёстердщ шешуиш 
факторлары кызмепн де аткарады. Олардын арасында езара уксастык- 
пен катар езгешел1ктер! де бар. Элеуметак кдуымдастыктын елеуметак 
уйымнан езгешелш сонда, онын ем1рл!к жагдайлар непзшде калылггаса- 
тын адамдардын туракты б1рлесиктер| болады. Мундай б|рлеспктер адам­
дар санасы мен еркшен тыс, объективп, табиги жолмен калыптасады. 
Мысалы, адам кал ада немесе ауыл да турады, соган орай ол кала немесе 
ауыл халкына жатады. Индивид ердайым кайсыб!р демографиялык топ­
ка жатады, этникалык кауымдастыктын мушеа болады. Ол жумыссыз 
журсе немесе енбек ететш болса, мшдетп турде, кеаби, мамандык тобы- 
на енедт Кез келген елеуметпк уйым да дел сондай индивидтердщ б1рлес- 
ппнен куралады. Алайда, онын елеуметак кауымдастыктан езгешел
1
п - 
жасанды жолмен куралатындыгында, максатынын ерекш елт мен езшщ 
уакытша синапа болатындыгында. Элеуметак уйымдар когамды, емйрш 
реттеуде улкен рел аткарады. Элеуметак б|рлеспктердщ ек> тур» де кажет 
жене кайсыбхр когамдык муктаждыктарды канагаттандыруга кызмет етехо 
Ен алдымен олар адамдардын прхшлж ерекеп процесшде адамдар инте-
126

грациясын жузеге асырады, ерине, бул жерде стихиялык, кездейсоктык 
та орын алады. Бхрак бул жерде адамдар интеграциясы ретаз, жен-жо- 
сыксыз болады екен деген ой тумауы керек. Тхршшк ерекетхне ердайым 
нормативтх к тон. Адамдардын мшез-кулкын манызды турде реттеуий 
ретшде олардын тек ниет1 мен максаты гана соган кызмет етш коймайды, 
сонымен катар сол когамда объективтх калыптаскан элеуметтхк норма­
лар да осыган кызмет жасайды. Элеуметтхк нормалар - когам макулла- 
ган мшез-кулыктын белгш бхр улпсх. Бул улп индивидтердщ озара элеу­
меттхк ерекетхне баска да катысуихы адамдардын калай карайтынын ал- 
дын-ала коруге мумкждхк беред| жоне соган орай озхн, хс-ерекетхн калып- 
тастыруга ыкпал етедх. Осыган байланысты элеуметтхк норма индивидтщ 
м!нез-кулкынын олшемхне жэне озге адамдардын онын кылыгына, хеше 
бага беру олшемхне айналады. Нормативтхк улплер беталды жасалмайды, 
жоктан пайда болмайды. Олар накты бхр когамнын элеуметтхк кунды- 
лыктарымен тыгыз байланыста жэне солардын непзшде калыптасады. 
Элеуметпк кундылыктардан жуйенщ дамуы мен омхр сурух ушш белгш 
бхр материалдык жэне рухани игшктердщ ерекше маныздылыгы байка­
лады. Кундылыктар есебхнде ерюндхк, енбек, едхлетпк жэне т.б. осындай 
угыхидардын кдпыптастырылуы мумкхн. Бул когам мушелершхн елеуметпк 
белсендшпн ынталандырады, взшщ ынталандырушы ролхн идеялар, 
улплер, максаттар туршде жузеге асырады, осылардын комепмен адам­
дар оз ерекеттерхн жоспарлайды жене онын нетижесхн багалайды. 
Элеуметтхк кундылыктар сол когамнын рухани медениетшш органикалык 
болхмх жоне бхр мезетте индивид санасынын элементтерх болып табылады.
Элеуметтануда рухани медениет кундылыктары, сайып келгенде, 
когамдык омхр мен адамдар мшез-кулкынын елеуметпк-нормативтхк 
реттеушхсх есебхнде карастырылады. Элеуметтхк кундылыктардын накты 
нормативтхк кызметх оларды элеуметтанулык зерттеудщ мендх такырып- 
тык дережесхне жеткхзедх. Осыдан корытынды жасайтын болсак, онда, 
элеуметтхк кундылыктар мен нормалардын кешенш мэдениетпн реттеу- 
шхлхк мэселеа ретхнде карауга болады, осы аркылы мэдениет элеуметтхк 
тхршшктхн эрекет ету процеа не нактылы ыкпал жасай алады. Сонын 
салдарынан медениет адамдарга жене ужымдарга хс-эрекеттщ улплерх мен 
нормаларын бередх, ойдын мазмунын аныктайды, ниет-максаттарын бас- 
карады, тулганы калыптастырады. Сойтхп, медениет елеуметпк процес- 
терге ОЗХНД1К «катысушы» болады, сондыктан да элеуметпк жуйенх, элеу­
метпк курылымды сараптаганда онын ролхн мхндетп турде ескеру керек. 
Элеуметтхк курылымнын кундылык-нормативтхк манызын саралау же­
келеген адамдар мен елеуметпк топтардын мшез-кулкын аныктайтын 
ер турлх факторлардын ерекеттерхн бхрхктхруге мумкхндхк бередх. Сонын
127

аркасында 

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: