рек кен>л аударып келедк Стратификация теориясынын курамды  б е л т — элеуметпк  мобильдж. Енд| соган токталайык. 2

езгерхстер вертикальды мобилылктщ кушею себептершщ катарына жа­
тады. Мысалы, кептеген адамдар КесшкерМкке; саяси жене гылыми 
кызметке кызыгушылыктанытады, ал каз1рп Танда буган Кергсшше ауыл 
шаруашылыгындагы жумыспен айналысуга кызыгушылык елдекайда 
азая туст!. Дел осы жагдай казхрп кезде баска да кептеген елдерде 
байкалады.
Енбектщ сипаты мен мазмунына жене сол саладагы турмыс пен ем!р 
жагдайларына кызыгушылык, «елу жылда ел жана* дегендей, урпактын 
жангыруына орай езгёрюке ту сед 
1
, ал кейде бул процесс адамдардын б
1
р 
урпагы екшилсхмен алмаспай жатып хеке асуы мумкш, ондай керхшс 
емхрде жш байкалады. Сонын нетижеанде адамдардын бхр кеаби жене 
елеуметпк жпстен екшшхсше ету прбцесх каркынды журед!.
Вертикальды елеуметпк мобилвдпсге йндиввдтщ жогаргы кабатка етух 
ершен елеуметак мобильд
1
к деп аталады. Сёбебх мунда кызметх, лауазы- 
мы артады, т.б. езгерхстер болады. Ал буган кёрхсхнше, темен карай коз- 
галу индивидтщ елеуметак кулдырау мобильдтн сипаттайды, бул деге- 
Н1М13 онын статустарын жогалтуын, дефадацияга ушырауын, банкротка 
отыруын, идеяларынын куйрёуГн айкындайды.
Адамдардын жене баска да Объектшердщ, елеуметак тургыда бхрхнщ 
орнын екшшхсх басып, ауысьш туруы жеке тулгалар турпатында да жене 
бхрлесе, уйымдаскан турде де жузеге асатын болгандыктан елеуметпк 
мобилыпктт индивидуалдык жене ужымдык деп те белуге болады. Инди­
видтщ стратификация жуйеёхндеп орнынын езгерух уш непзп фактор- 
лардын ыкпал ету1 аркылы жузеге асуы мумкш: а) вертикальды жене го- 
ризонтальды мобильдхк; б) елеуметак курылымды кайта куру; в) страти- 
фикациянын жана жуйесш енпзу. Вертикальды жене горизонтальды турде 
ауысу ердайым туракты ерекет етед» жене кебшесе индивидке катысты 
дунйелердщ сипаттарын айкындайды. Когамнын курылымы езгер1стерге 
ушырай бермейш, онын езгерух едетте енеркеапте, ауылшаруашылыгын- 
да, турмыстык кызмет керсету салаларында осы багьгггагы жана сала- 
лардын пайда болуы аркылы, ягни адамнын жана мамандыкты, кесхптх 
менгеруше жене т.б. байланысты жузеге асады. Ал у 
пинал 
фактор — бул 
ете сирек кездесетш жене ете курделх кубылыс.
Ужымдык елеуметак мобильдхк стратификациялык курылымга улкен 
езгерхстер енпзедх. Горизонтальдык багьпта, еаресе вертикаль багыты 
бойынша жаппай ауыспалыктардын орын алуы б!рнеше себептер аркы­
лы: б|ржшщен, экономикадагы уйымдастыру, ынталандыру жене багыт- 
багдар беру максатында журпзшген курылымлык кайта куру процесше 
орай езара байланыскан экономика саласындагы терен езгер!стер; ек5н- 
шщён, осы кайта куруларды баскаратын тулга ретшдеп белгш бхр
168

топтардын пайда болуы; упиншшен, идеологиялык багыт-багдарлардын, 
кундылыктар мен нормалар жуйесшщ, саяси басымдылыкгардын алма- 
сып ауысуы аркылы б1р-б1р1мен байланысады. Халыктын кешл-куйш- 
деп, устанган багыт-багдарындагы жэне кунделжт! кажегплтн отеу ба­
рысында болып туратын озгер1стерщ дер кезшде дел тауып, деп басу 
саяси куштердщ ужымдаскан турде жогары карай кетершуже ыкпал 
етед!. Каншалыкты киын болганымен, алайда ем1рдщ ез1 кажетсшт 
отырган саяси элитанын ауысуы калыптаскан стратификациянын буюл 
жуйесш, онын непздерш кайта куралы да, билж журпзуил шешупл 
элеуметпк кызметтерге ездерш жактап-колдаушыларды тагайындауды 
жузеге асырады.
Элеуметтж мобильдшкп зерттеу галымдармен катар мемлекетпк 
кызметкерлерд! де енжар калдырмайды, солар унйн де аса манызды. 
Элеуметтж сатылардан етудщ накты кершюн, бет-бейнесш, олардын 
себептер» мен устанган непзп багьптарын толыгырак бму кажет, сонда 
гана когам бул процестерд! белгш бЁр дережеде взшщ бакылауына ала 
алады, сойтш, элеуметпк динамиканы сактау муддеамен катар, когам­
нын турактылыгын орныктыру жэне адамдардын ем»рш жаксаргу мак­
сатында оларга саналы турде ыкпал етедь
Элеуметтж курылым мен елеуметтж мобильдшк мэселеа азамат­
тык когам проблемасымен тжелей байланысты. Бул проблеманы 
тунгыш рет XVIII гасырдагы Еуропа ойшылдары кетерген болатын, 
ал кеШшрек бул м еселет Гегель терен эр1 жан-жакты карастырды. 
Ол азаматтык когам мен мемлекет угымдарын б|р-б1ршен б ел т карас­
тырды, жеке кажетплжтер мен мудделерд! юке асыру саласында адам­
зат кОгамын мемлекетпк жуйемен тэуелаздж тургысында салыстыра 
сипаттады.
Азаматтык когам, Гегелдщ пшр1 бойынша, жеке меншж пен адам­
дардын жаппай формальды турдеп тендт непзхнде жузеге асатын субъек­
тшердщ кажетплжтер! мен мудделершщ езара ерекет! ретшде алга шык- 
ты. Баскаша айтсак, азаматтык когам жеке менипк пен кукыкка арка суйе- 
ген когамдык катынастар жуйеа ретшде туашнршп. Бул жерде жеке 
меншж пен кукык институттары ездершщ дамуында аукымды, кен ке- 
лемд1 кешстж алган буржуазиялык когамнын калыптасуы енпме аркауы 
болып отыр.
Жеке меншжтж катынастарды, азаматтык кукык пен бостандыкгы 
одан ер» дамытушы, алга апарушы — адам жене азамат меселесш Гегель 
алдынгы катарга шыгарып, б^ршин кезекке койды. Онын кезкарасы 
бойынша, менипк пен тулга азаматтык когамда зан мен онын маныздылык- 
тарын мойындатуга итермелейд!, ал кукык заннын жалпы маныздылыгы
169

болуы ти^с1. Гегелдщ кукыктык жалпыманыздылык идеясы шындыгында 
да кукыктык мемлекет куру жешндеп идея едк Бул жерде Гегель ешщйс 
куралдарынан жэне сол аркылы енддршген ешмдерден жеке мешщктш, 
жан-жакты керши; табуынын непз1нде дамыган буржуазиялык мемлекетп 
мысалга алып отыр. Бул когамдагы жеке менилк иелершщ колындагы 
ендцрк куралдары мен ендхр|лген ешмдер зад аркылы, букш кукык 
жуйесш колдану мен сактау аркылы коргалады. Азаматтык когамнын 
непзп элементтер

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: