СЕГ131НШ1 ТАКЫРЫП

СЕГ131НШ1 ТАКЫРЫП
ЭТНОС Э Л ЕУ М ЕТ Т А Н У Ы
Этнос элеуметтануы аса курдел1 элеумегпк-этникалык кауымдастык­
тар мен улттык-этникалык катынастар саласын карастырады. Эртурл1 
этникалык кауымдастыктар емйршщ барлык жактары б1р-б|р!мен тыгыз 
араласып-кураласып кеткенджтен олардын арасындагы катынастарды 
тусщу кебше-кеи 
киыншылыктар тугызады жэне ондагы карама-кай- 
шылыктарды шешудщ жолдарын аныктау кажет болады. Оларда этника­
лык кауымдастыктардын, немесе этностардын табиги жэне элеуметпк- 
психологиялык сапалары 
кершедь 
Осы кубылыстардын мэнш жэне олар­
ды бейнелейтш угымдардын 
мэнш 
ашу, сонымен катар улттык-этника­
лык катынастардын жэне олардын дамуынын тарихи тенденцияларынын 
мазмунын зерделеу, улт 
мЭсёлеешщ 
мазмунын жэне оны каз1рп уакытта 
шешудщ 
жолдарын талдау элеуметтану гылымынын манызды мэселе- 
лерщщ б
1
рЁ.
1
. Этнос кауымдастыгы угымы.
Этностын непзп элементтер] жэне даму кезецдер!
К,аз1рэлемде уш мыннан астам эртурл! улттар, улыстар мен тайпалар 
мекендейд!. Олар 
250
-дей мемлекеттерге б|ржкен. Сонымен катар олар 
кеп ултты немесе кеп тайпалы мемлекеттерде турады. Бул кауымдастык­
тардын калыптасуы мен дамуын элеуметтану гылымынын б1р саласы — 
этноэлеуметтану зерттейд!. Этноэлеуметтану элеуметтанудын манызды 
саласы бола отырып, этностардын генезисш, мэнш, функцияларын, эт­
ностардын дамуынын жэне этносаралык (ултаралык) катынастардын жал­
пы зандылыктарын карастырады. Ол улттар мен улыстардын элеуметтж 
дамуы аркылы байланыскан, ягни езара байланыскан этникалык жэне 
элеуметок кубылыстардын. эр турл1 этникалык кауымдастыктардагы эт­
никалык процестердщ кешешп мэселелерш зерттейд!. Этноэлеуметтану, 
сейтш, мэдениет пен турмыстын, кунды багыт-багдарлардын, енбек кыз- 
мепшн, журю-турыс тэрпбжщ, эдет-гурыптардын, салт-дэстурлердщ, 
улттык катынастардын элеуметтж себептерш ашуга тырысады, улттык 
ерекшелжтер! бар кубылыстар мен процестерш, атап айтканда, жумыс- 
бастылыкты, кеип-кон жэне енбек мобильдшпн, урбанизацияны, демо- 
графиялык жэне элеуметтж удайы жангырып, жеплуд] аныктайды. Этни­
калык ерекшелж кврнпстер! медениет пен турмыста анык байкалатын 
болгандыктан жене ен алдымен отбасы аркылы удайы жангырып, жеп-
174

леищйктен этноелеуметтану тешрегждеп зерттеулер ен алдымен осы 
салалартежрепнде журпз1лед|, ягни накты этникалык ортаны жэне улта­
ралык карым-катынастардын эр турл! жагдайларын унем! естен шыгар­
мау кажет.
Этноелеуметтану терминдержж непзже «этнос* (грекнн тайпа, халык 
деген магына берепн сезО угымы алынган. Этнос — белгш 
61
р аумакта 
тарихи тургыда калыптаскан, медени ортак белплер! мен ерекшелжтер! 
жэне взшдж психологиясы бар адамдардын туракты жиынтыгы.
Этникалык кауымдастык — бул шыгу тепнж ортактыгымен жене 
б1рлесе ем1р сурудж узактыгымен езара байланыскан адамдардын топта- 
ры. Адамдар жылдар, гасырлар бойы узак б
1
рлесе нрш ш к еткен ерекеп 
кезшде эрб1р топ шенбержде оларды б|р-б|ржен ерекшеленд»рж керсе- 
тепн туракты жене ортак белплер калыптасады. Мундай белплердж ката- 
рына ил, турмыс медениетжж ерекшел1ктер1, кайсыб!р халыктын неме­
се этностын (ер гурл! тшдерде жене гылыми едебиеттерде «халык* жэне 
«этнос* терминдер! синоним репнде колданылады) калыптасу успндеп 
салт-дестурлер! мен едет-гурыптары, тагы баскалар жатады1.
Бул белплер халыктын этникалык сана-сез!мжде удайы жангырып, 
жеплед!, сол аркылы халык езжж б1рл!пн, тутастыгын, ен алдымен езжж 
шыгу тепнж сол адамдардан бетен емесппн, сейпп, езжж этникалык 
жагынан туыс екендтн мойындайды. Сонымен катар, ол езж баска ха- 
лыктардан ажырата алады, ейткен! оган езжж шыгу теп, ез тш мен ез 
медениеп тен. Халыктын этникалык сана-сез!М1 ерте ме, кеш пе, ейтеуф 
онын шыгу тепндег!, мураланган дестурждеп, баска халыктар арасын­
дагы езж ж орнын тусжудеп бук1Л т у й с т аркылы оянады.
Тайпалар непзжен кене этникалык кауымдастыктарга жатады. Олар 
этностын алгашкы элемент! болып табылады. Бул — ек1 немесе б!рнеше 
руларды ер турл! байланыстар мен катынастардын кемепмен б1р!кпрген 
алгашкы 1р1 кауымдастык. Рулардын тайпага б1р»гу| кандас туыстык пен 
ортак аумактын непз1нде жузеге аскан болса, ал тайпалардын ем1р1 мен 
ерекет-кызмеп туыстык жене елеуметпк байланыстарга непзделген едг 
Эрб1р тайпанын езшдж этникалык кауымдастык белплер! болды: олар 
б1р-б!ржен ездершщ шыгу тепмен, тшмен, калыптаскан едет-гурып, салт- 
дестурлергмен, карапайымнан салыстырмалы турдеп жогары дамыган 
материалдык жене рухани медениетке жету кержктер! аркылы ерекше- 
ленд1. Эрб!р тайпада ез!шик этникалык сана-сез!м калыптасты. Этникалык 
сана-сез!м этнонимге (атауга) ие болган. Тайпалар — алгашкы кауымдык
1А бсаттар о в Р. Б.
Национальные процессы: особенности и проблемы. 
Алматы: Гылым, 

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: