Сондыктан отбасындагы езгер 1

Сондыктан отбасындагы езгер
1
стер ер турл! тарихи кезендеп олардын 
ерекшел^кс^з кызметтерш салыстырудан байкалады. Айталык, жана 61 р 
жагдайга орай кызмет турлер) де модификацияланады, шенберш тарыл- 
тады немесе кенейтед1, толык немесе жартылай 1ске асады, пптен жойы- 
лып кету! де мумкш.
К,аз1рп кезде г 1 халыкты удайы кебейтш, еещудщ (репродуктивпк) 
жагдайына токталатын болсак, онда ел1м1здеп ер отбасында ею немесе 
уш баладан болуы керек, сонда гана халыктын саны азаймайды. Алайда, 
бупнде дуниеге нересте екелу денгешнщ темендеу1, кдрттардын саны- 
нын артуы, 61 р балалы немесе баласыз отбасыларынын кебекл, некеаз 
туган себилер санынын артуы байкалады. 
80
-жылдарда калыптаскан 
кагида бойынша кептеген отбасылар баланы кутуге, асырауга, жаксы 
тербие беруге жагдай жок, оган баспананынтарлыгы, материалдык киын- 
шылыктар, уй шаруашылыгынын ауырлыгы мумкхщцк бермейд! десе, ещц 
берулер! ен алдымен ездер1 ушш ем1р сурпс! келенндер^н желеу етт1. 
90
-жылдары бала тууды шектеудщ сылтаулары мен кагидаларында баска 
да улкен езгерютер байкалды, сонын шпнде: материалдык-экономикалык 
себептер, ертенп кунге деген сешмаздж алдынгы катарга шыкты. Ажыра- 
сулар, некеге адамдардын кеш отыруы да (
35—40
жаста) бала туу саны­
нын азаюына екел1п согуда. Елдщ ер аймактары мен халыктын еркилы 
топтары арасында дуниеге нересте екелу керсетюштер1 ер турл1. Кдзак- 
стандагы экономикалык дагдарыс украин, орыс, беларус, немю, корей, 
татар диаспораларынын нерестел! болуына аса кер1 есер етп. Буларда 
адамнын удайы есу каркыны байкалмайды. Казак халкынын да жагдайы 
соларга жакын. Жумыссыздык, балаларга арналган тауарлар багасынын 
артуы, мемлекет тарапынан берьлетш жердемакы мелшер)Н1Н темен болуы, 
т.б. себептер ата-аналардын когам алдындагы ерл1-зайыптылык парызда- 
рын орындау аркылы емарге нересте екелу жешндеп М1Ндеттерщ жузеге 
асыруга кедерп келтДрщ отыр.
Халыктын удайы есу| мен кундел^кт! бала тербиелеу женщдеп 
меселелерд1 б1р-б1р|мен уштастыратын орта — отбасы. Ол дурыс калып- 
таспай, себидщ, баланын жан-жакты дамуы Мумкш емес. Онын успне 
отбасын бул меселеде б1рде-б>р институт немесе уйым алмастыра алмай­
ды. Отбасындагы тербие атаулынын барлыгына еке-шеше пкелей ыкпал 
етед1. Отбасынын кундел1кп турмыс-пршшпндеп езара кдмкорлык пен 
жылылык сез!м, туыстык карым-катынастар, баска да жагдайлар бала­
нын бойындагы кептеген меш зор елеуметт1к сапаларды калыптасты- 
ратын жене онын дурыс дамуына уздисаз ыкпал ететш тербиелхк куш 
болып табылады. вйткеш еке-шешен1Н улгт боларлык касиеттер! ул мен 
кыздын ой-санасыньщ, таным дуниес1н!н артуына, адамшылык жакта-
204

рынын орныгуына эсерш типзбей коймайды. Ата-ананыц тэрбиес! 
сэбидщ туган куншен бастау алып, онын жас ерекшелхктерхне сэйкес 
курделент, тэрбиенщ талап-м!ндеттер1 кушейед!. Отбасыда улдар мен 
кыздар тэрбиенщ манызды турлер! — ецбексуйпцгпкке, кшшейщдшкке, 
укыптылыкка жэне т.б. баулынады. Уй шаруашылыгындагы енбекке 
жасосп1р1мдерд1 тарту, соган жатгыктыру аркылы оларды жумыс ютеуге, 
оны суюге тэрбиелеудщ манызы зор. Ата-ананьщ Ш1мд1кке салынуы бала- 
нын тулга ретшде калыптасуына кер1 эсер етш, олардын мтез-кулыкта- 
рыньщ, тэрбиесшщ тергс багыт алуына, еойтш жеткшшектщ кылмыс 
жасауына себепкер болады. Отбасындагы тэрбие ролшщ осылайша кулды- 
рауы отбасы йшнде болып жататын аса озекп озгер
1
етерге де икелей 
байланысты. Отбасында калыптаскан дэстурл* ережеден, ягни шанырак 
иес1 — ер адам деген кагидадан ауыткып, ерл 1 -зайыптылардын отбасын­
дагы кукыгын б1р денгейге кою да ер адамнын тэрбие барысындагы беделш 
жойып, онын отбасы мущелерхне ыкпал ету дэрежесш томендетп. Осыдан 
барып экес1 мен шешес1 отбасындагы бхртутас тулга де ген туйсж-тусшгкп 
бойына калыптастырып, ащепре алмаган жасооМрмдер экес1 мен шешеа 
б
1
р-бхрще мулде тэуелаз, ботен адамдар деп карастыралы. Элеуметтану- 
шылардьщ пМрше суйенсек, отбасы тэрбиесшщ калыптаскан бхрнеше 
туракты стереотиптер1 бар: бала центризм!, профессионализм!, прагма­
тизм!; Булардыц б1ршилсшде балаларга деген жалган махаббат бэрш 
кеш1р1мпаздыкка сайдырып, соган итермелейдк Мундай отбасында бала- 
лар шолжын болып осед1, тыйым салулар мен жуктелген мшдеттерд! мой- 
ындамайды, соньщ шпнде ата-ананьщ алдындагы мшдетш, борышын да 
ескермейш. Эдетте осындай балалардыц калыптасуына отбасындагы ере- 
сек адамдар ыкпал етед1. Эсхресе бул б!р бала ездрш отырган отбасында 
жэне немерелерш омхрде кездесетш киыншылыктардан кызгыштай коры- 
ган эжес1 мен атасыныц тэрбиесше берхлген балалар бойында жш кезде- 
сед!. Осыныц салдарынан озшё койылатын жауапкершшкп кабыл ал- 
майтын инфантильд1 жас адамдар леп осш-жетшуде. Профессионализм- 
ге келетш болсак, онда ата-аналар балаларыньщ тэрбиесш бала-бакша- 
лары мен мектептердеп кэс!би тэрбиешшер, педагогтардьщ иыгына ар- 
тып, оздер1 тэрбие беруден тыс калады. Мундай ата-аналар оз балалары- 
на материалдык жагдай жасауды гана басты борышым деп санайды. Ал 
тэрбие дурыс болмаса, оган балалары кшэл1 деп есептейд! немесе оздерше 
ауыртпалык тускенде гана тэрбие Мне араласады. Элбетте, мундай ата- 
аналар оз балаларына тэрбие тургысында ыкпал етуде катан тыйым салу, 
олар-ды балагаттау, урып-согу тэсщцерш колданады. Сойпп, ата-аналар 
мен балалар б1р-б1ршен алшактай бастайды, озара карым-катынастары 
бузылады, олардын сешм! де жогалады, бгрлесе отырып талкылайтын
205

мэселёлерщщ шенбер1 де кыскара тусещ. Осылардын салдарынан мундай 
отбасындагы баланын бойында ересектермен пицр алысу тэж1рибеа 
калыптаспайды, ересектермен езара карым-катынас орнатудагы кабшет- 
тер1 дамымайды да, бул жагдай кейш баланын элеуметок ортамен байла- 
нысуын курделенд1ред1. Прагматиста тэрбие — баланы тэж
1
рибелшкке, 
1СТ1 тез шешу кабшетш арттыруга, материалдык пайда табушылыкка, 
1скерл1кке багытталган. Нарыктык экономикага кешу кезшде тэрбиенщ 
осы багытынын кен турде етек алуы эдетте каут-катерге урындырады. 
Утилитариспк тэрппке келетш болсак, ол эдеттеп сана денгейшен тым 
жогары дэрежеде дамымайды, жана жагдайга орай сонын ыклалынан ш ыга 
алмайды. Жогарыда баяндаганымызды туйшдейтш болсак, отбасынын 
тэл

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: