жатады; — реалистер ез!н-ез 1

тырысу каб
1
лет
1
молшылык тшеудх канагаттандырудын формасына ай- 
налады.
Элеуметтануда солармен катар тулга типтерхн модальдык, идеалдык 
жэне базистж деп ерекшелеу кезкарастары да кабылданган. Тулганын 
модальдык тиш — когамда накты кешшм болып кершгхсх келетхн, соган 
лайык орындарда отыргандар. Тулганын идеалдык тиш накты жагдайга 
араласпайды, оган байланыспайды. Тулганын бул тур1 болашакка тшек- 
усыныс бщщрумен шектелетш адамдар, мысалга алсак, олар К. Маркстщ — 
жан-жакты дамыган тулгасы немесе Э. Фромнын жана адамы. Тулганын 
базистхк тур-тулгасы каз
1
рп кёзендеп когамдык дамудын кажеттшктерще 
барынша жауап бере алатындар. Баскаша айтар болсак, тулганын 
элеуметок тиш — бул адамнын кунды багыт-багдарына когамдык жуйенщ 
ыкпал жасауыньщ жэне сол аркылы онын накты мшез-кулкына эсер 
етудщ кершкл болып саналады.
Батые элеуметтанушыларынын зерттеулерх кэрсеткендей, когамдык 
ом
1
рд
1
Н эр саласындагы бтм-болмыс пен ерекше ю-эрекеттер тулганын 
белгщх бхр сапалары мен мхнез-кулык турпаттарынын кандай тургьща 
кершётшхн айгактайды. Мысалы, бул сипаттар нарыктык катынастар 
прагматизмшщ, кулык-сумдыктын ер!с алуына, евдцргс саласындагы 
эгоизмшц, мансапкорлыктын калыптасуына жэне ер1КС13 турде коопе- 
рациялауга кэшуге, ал отбасы саласында жэне жеке емщце — кецш-куй 
мен адамнын щ щ сез1М1не, т.б. ыкпал етедь
Сонымен катар, элеуметтануда осы айтылгандарга керегар механизм- 
дерд
1
н болатыны белгшь Белпл! бхр когамдык катынастар урщешщ пайда 
болуы мен дамуына тулгалык сапалардын ыкпал етет!ш анык. М . Вебер 
ез тужырымдамасында сана саласындагы езгерютерд!, кунды багыт- 
багдарларды кайта куру жене енбекке деген кезкарасты жана тургыда 
калыптастыру капитализмнщ пайда болуына серпшю бергенш дэлелдедк 
Демек, белг!л
1
бхр жеке тулганын бойындагы сапалардын кешеш кайсыбхр 
багытта когамдык дамуды тездете алады, керхсхнше, онын дамуына кедерп 
келтхрух немесе оны тхптен токтатуы да мумкхи.
Элеуметтанушылар мен психологтар социалистхк когамда мейлхнше 
туракты турде калыптаскан б^рнеше мхнез-кулык стереотиптерш, тулга­
лык комплекстердх айрыкша атап керсето. Бул — «жаттанды шарасыз- 
дык», «узакка созылган инфантилизм», екх магыналык жене кен келемдх 
ею стандарттык практика, «паразиттхк жанашылдык».
Кез келген тулга езшщ елехздхп мен шарасыздыгын психологиялык 
тургыдан сезхнее — ол сол когамдагы курылыстын занды турдегх салдары 
болып саналады, ейткеж мундай когамда жеке адамнын релх мулде темен- 
детшедх. Тоталитарлык жагдайда немесе соган жакын сипаттагы емхрда
257
180-17

катан бакылауга алатын жэне ондагы жагдайларды реттеп отыратын, ез 
муддесше орай уйлеспрт отыратын елде ерте ме, кеш пе, эйтеухр букара­
нын шарасыздыкка ушырайтыны аныкталды. Бул эффектшщ мэвд мына- 
ган саяды. Адам когамдагы жагдайдыц (ситуация) бакылаусыздыкка ушы- 
рагандыгына элденеше рет кез жеткхзген сон, окигалардын барысын ез 
эрекетхмен езгертуге мумк

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: