Научная библиотек

Мундай кауымдастык рет
1
нде кайсыбхр адам топтары, мамандык (ма­
мандык мэдениет! кундылыгы), дши кауымдастык,, элеуметок-демогра- 
фиялык топтар (мысалы, жастар мэдениетхнщ кундылыгы), тап, халык, 
улт, букш адамзат карастырылуы мумкш.
Адамнын кызмет1 мэдениеттщ тэртш «буыны» аркылы да реттеледь 
Мундай реттеудщ максаты — когамнын элеуметок кутшсше, кызметтщ 
сэйкестщне кол жетшзу. Осы реттеу куралы ретшде мэдениет нормала- 
ры алга шыгады. Бул нормалар кызметтщ сапасына жэне осы кауымдас­
тык мушелершщ тэрпбше койылатын элеуметок кауымдастыктын турак­
ты топтары болып табылады.
Ен алдымен нормативпк кукык та адамгерщлж мэдениетше тэн, сон- 
гысы адамдардын когамдагы кунделщп жеке басыньщ тэртхбш езше жи- 
нактаган этикет нормаларын да камтыган. Десек те, нормалар жуйесх 
гылымга да, кэркем мэдениетке де ортак. Сонымен катар, барлык кэс1би 
мэдениет норматива, ейткен! ол осы мамандыктагы адамдарга ен жога- 
ргы улгщеп — «дуниежузш1к стандарт» деп аталатынга сэйкес талаптар 
кояды. Мэдениет нормаларын салт-дэстур, эдет-гурып, салт-жоралар, 
тыйым салу нактылай тусед
1
. Бул элеуметок институттардьщ ездерд де 
кайсыбхр накты жагдайда кажетп тэртш улпсш орныктыратын нормалар 
болып саналады. К,ундылыктар мен мэдениет нормалары тыгыз байла- 
ныскан, ягни нормалардын эзх мэдени кундылыктар болып табылады. 
Мэдени кундылыктар мен нормалардын бхрлш мэдениет субстанциясын, 
онын «денесш» курайды.
Когнитивтхк жэне тэртхп «буындары» праксеологиялык «буынмен» 
синтезделед
1
. Бул буын адамдардын мэдени кызмет1Н1Н 
езщ 
реттейш, сон- 
дыктан оны «мэдениетт1 уйымдастырушы» деп те атауга болады. Мэде- 
ниетт! мундай реттеуд1н куралы, 
дэзйрек 
айтканда, онын 
эз1н-ез1 
уйым­
дастыру куралы 
мэдениеттщ элеуметок 
институттары болып табылады.
Мэдениеттщ институттеншршушщ бастауы ежелг! заманнан, абыз- 
дардьщ салт-жораларды уйымдастыруынан басталган. Бул процесс б
1
рт]н- 
деп мэдениеттщ барлык турлер! мен салаларын камтыган. Элеуметок 
институттар репнде бшм, гылым, кукык, дш, мораль, энер калыптасты. 
Олардын эркайсысы, ез кезепнде, ез курьшымдарында олардын кызметш 
уйымдастыратын кептеген элеуметок институттарды калыптастырды.
Мэдениеттщ тулгалыкаспекпсш зерттеуде ол угымдар жуйесше арка 
суйейд1, олардын ен мацыздысы «мэдени кажетт1Л1ктер, мудделер, уста- 
нымдар», «мэдени кызмет», «мэдени орта» жэне т.б. Бул жагдайда тулга 
элеуметтануынын, онын б1р кырынан алынган — мэдениетте колданыла- 
тын жалпы угымдыкаппарат колданылады. Дегенмен, бул жерде ен непзп 
угым «мэдени кызмет» болуы керек. Ол адам кызметшщ материалдык-
291

ешнрюпк, саяси, экономикалык, педагогикалык жэне т.б. ерекше, жеке 
тур] ретшде байкалмайды. Бул кез келген элеуметак кызметпн саласы, 
адам дамуы ушш осы кызметтщ манызынын сипаттамасы.
Мэдени кызмет мэдениет кундылыктарын жасауга, таратуга жэне 
тутынуга багытталган кызмет болгандыктан кез келген элеуметак кыз­
меттщ: материалдык-енд1р1спк, экономикалык, турмыстык жэне т.б. 
курамдас бёл!п болып табылады. Б
1
рак, кызметтщ осы турлержен айна- 
лыса отырып, адам ез алдына езгеше, утилитарлык медениеттен тыс 
мшдеттер кояды.
Кызмет, егер де ол тулганын дамуына ыкпал етётш болса, мэдени деп 
аталады. Сонымен катар, тек тулганын дамуын арнайы максат еткен кызмет 
те бар. Мундай кызмета тар жэне катан магынада «мэдени» (культурный) 
деп атайды. Тек осындай кызмета гана эдетте мэдениет элеуметтануы 
зерттещй.
Бул кызметтщ кайнар кез1 адамнын медени кажеттшктер! болып та­
былады. Буган адамнын ен жогаргы елеуметпк кажеттшктер1 — дамуы, 
ез!Н-ез1 танытуы мен езш-ез1 баянды ету1, ез еШр!нщ шыгармашылыгы, 
онын максаты мен мэнш 1здеу жатады. Тек осы кажеттшктер гана адам­
нын мэдени, рухани денгейш сипаттайды. Кен магынада мэдени деген 
угымга, егер де онын жузеге асуы тулганын дамуымен байланысты болса 
(культурный), кез келген кажеттшкп жаткызуга болады. Дэл осындай 
шкщщ кажеттшктерд! нактылайтын мудцелер мен нускаулар туралы да 
айтуга болады. Мэдениеттш байланыс белгш б»р мэдени ортада гске аса­
ды. Мэдени орта деп отырганымыз элеуметак субъекпш коршаган жэне 
онын мэдени дамуына, эр! мэдени кызметше пкелей ыкпал ететш заттык 
жэне тулгалык элементтердЩ туракты жиынтыгы. Кенестж элеуметтану 
эдебиеттершде осы тургыдан кала, ауыл, енбек ужымы, жатакхана, отба­
сы, т.б. мэдени орта ретвде зерттелд!.
Мэдени ортанын заттык элементтершщ катарына: а) мэдениет ме- 
кемёлёргач саны жэне куш, олардын материалдык базасы мен кадрлары 
(он мьщ адамга шаккандагы); б) элеуметак кенклчктеп аймак мэдениет) 
(кала, ауыл, когамдык мекеме, баспана, т.б. мэдениет!); в) журттын жеке 
мешшпндеп узак пайдаланылатын мэдени заттар жатады.
Мэдени ортанын тулгалык элементтер» мыналар: а) халыктын бшм 
жэне мамандык денгей1; б) мэдениет кызметше устем етуйп нускаулар;
в) аймактагы рухани ахуалдык, тулгаралык катынастар мэдениетшщ 
жэй-куш.
Сонымен, элеуметтануш ыньщ мэденмета эмпирикалык зерттеу1 не­
п з п элементтерд1Н Т1збепн: мэдени кажетал!ктерд1 — мэдени ортаны — 
накты 
мэдени кы зм ета карастыруга саяды.
292

Жогарыда айтылгандардан келш 

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: