ол тарауларда да баскарудьщ пробле-
матикалары карастырылады.
Сонымен, баскару элеуметтануы элеуметтану гылымыньщ б!рден-б1р
жетекшг саласы больш саналады, оньщ мэш — когамды, енбек уйымдарын
327
баскару барысында болатын зандылыктар мен тенденцияларды зерттеу.
0йткен1 баскарудын, кем епназ ецбектх, материалдык жэне рухани ендх-
Р1СТ1, белу мен тутынуды, тэрт1гт, енбек бедш сщ уйымдастыруды, адам-
нын ужымдагы орны мен аткаратын М
1
ндеттер
1
н аныктауды 1ске асыру
мумкш емес.
Баскарудын мэш — кез келген объект!нщ жаксы эр1 максималды жу-
мысын камтамасыз ету, оган жумыс хстеу кабшетхн толык жумылдыра
алатындай дэрежеде жагдай жасау.
Баскарудын мазмуны, формасы, максаты мен принциптер! — когам-
дагы устемд!к етущх экономикалык катынастарга, саяси-элеуметтхк куры-
лыстын сипатына байланысты. Осыган орай элеуметтанушылар котам-
даты баскару механизмщщ ею тип! — стихиялы жэне саналык типтерх
калыптасуда деген ц|юр айтады.
Стихиялык механизм — автоматты турде ыкпал ету адамдардан бас
кару жуйесше араласпауды талап етет1н, кеп жагдайда карама-карсы
кущтердщ косылуынан, кездейсок туындайтын бхргекп акгшерден тура-
ды. Стихиялы баскару оган катысушылардын ерю мен санасынан тыс
элеуметпк 1с-эрекет ету устшде, адамдардын жеке ез басынын муддесше
жету жолында баскалардын муддес1мен санаспауы, кейде тщген оларды
мойындамауы, жокка шыгаруы аркылы жузеге асады. Сейпп, бул элеу-
меттхк езара байланыстардын керх байланысынсыз калыптасады жэне
адамдардын аткаратын кызмеп оган кажетн тузетулер енгхзбейда. Солай
десек те, когамды стихиялы баскару юршхксхз таза жуйе деуге болмайды.
К. Маркстщ пайымдауынша, капиталист^ кэсхнорын келемхнде баскару
1С1 эр кезде жоспарлы болды жэне баскару осы капиталисты тутас алган-
дагы муддеехне багындырылды, ягни баскару саналы турде журдг Ал
капиталист экономиканы алатын болсак, онда туракты жэне сещмщ керх
байланыстардын болмауынан экономика тутас жоспарлар аркылы тутас-
тай камтылмайды; сейтпх бул жагдай ендхрхс анархиясына экелхп сокты-
рады1. Сондыктан да капиталист: экономиканы баскарудын стихиялы
болуы табиги кажеттьшк деп карастырылды. Эрине, К. Маркстщ бул шюрх
XIX гасырдын орта тусында айтылган едх, содан берх капитали ст эконо
мика, оны баскару элдекайда жетщщрхлдь Мемлекеттхк афарлык шаруа-
шылык пен фермерлхк шаруашылыктын арасында жасалган жоспар осы
ган мысал бола алады. Мемлекет оны реттеп баскарып отыр. Ал ТМД
елдерхнде о б ъ е к ти в т жэне субъективтхк себептерге байланысты эконо
миканы баскаруда анархиянын бхркдтар белплерх бой керсетуде.
1
Граждан
В. Д.
Деятельность и управление (социологический аспект). М.,
1990
. С.
43
,
44
.
328
Саналы баскару жоспарланган, туракты жене сешищ байланыстар-
дын непзшде калыптасады. Саналы баскаруда адамдар ез кызметшщ не-
тижеа жешнде жш вр1 анык маглуматтар алады, онын кайсысын тузету
немесе жаксарту керектшн бшедх, сейтш жаца нвтижелер аркылы влем
халыкгарыньщ накты жагдайын барынша ескеруге мум-юнлдк туады, соган
орай шаралар колданылады. Мундай жагдайда кездейсоктык адамдарга
031
Ж
1
берген колайсыздыктарды жоюга жагдай жасайды, келецсхз ыкпал
етпейд! жене окигалардыц барысына соншалыкты есер ете коймайды.
Сайып келгенде, саналы механизм жуйеге езшдж когамдык инсти-
туттардын — баскару субъекплершщ кемепмен максатты турде ыкпал
жасайды.
Кргамды баскарудын субъектюш тар магынада карастыратын болсак,
ол — бел гш нетижелерге жету максатында елеуметпк жуйеге саналы турде
ыкпал етуд! камтамасыз ететщ арнайы мемлекетпк жене когамдык орган-
дар, кызметтер.
Элеуметтж баскарудын объектюш кен магынада алсак, ол — халык
тын ем1р денгещн арттыру; когамда елеуметпк едшетгшкт! бекпу; медени
денгейд1 кетеру; адамдардын енбек жагдайларын жаксарту т. б. болып
есептелшедь
Элеуметтануда баскару процес1 барысында калыптасатын катынас-
тар субъектшщ баскару объектМие тшмдх ыкпал етуш камтамасыз ететш,
баскарушы мен баскарылушы жуйелер арасындагы катынастар ретшде
карастырылады. Бул катынастар влеуметт1К реттеуш!
рел1Н
де коса атка-
рып, ол катынастар ерекше кызметтерш жузеге асыру процес1нде, ягни
баскару кызметшде пайда болады.
Кептеген мамандар аткарылатын кызметтерд1 баскару процес
1
шц са-
тысы (кезен!, фазасы) рет1нде карастырады. Кептеген шыгармаларда сел
езгер^стер аркылы кызметпн жалпы немесе нег!зг1 модельдер!, атап
айтканда, жоспарлау, уйымдастыру, уйлеспру, реттеу, есеп пен бакылау,
медени-тербиел
1
к сипаттар кайталанылып бершген. Булар тек езара
байланыскан жагдайда гана баскару рроцесш курайды.
Егерде 613 елеуметтж баскарудын функциясын кен магынада алып
карастыратын болсак, онда елеуметгж баскару функциясынын класси-
фикациясына токталуымыз кажет. Мундай классификациялау когам
ем1рщ1Н, недзи салалары — саяси, экономикалык, рухани, елеуметпк
салалардан туындайды.
Баскару процес
1
б
1
рнеше кезеннен турады жене ер кезец езхне сейкес
операцияларды жузеге асырады. Проблеманы кою мен алдагы максатты
аныктау кез келген баскару циклшщ баскару кезещне жатады. Баскару
шеипмш 1здест1ру кажетг
1
л
1
гшщ ез1 баскару субъект1с1н канагаттандыр-
329
майтын белгш
Достарыңызбен бөлісу: |