Қ65 д м г ш м л а у ш й л р р іж т щ І > — ііч іг п Ж. Қоңыратбаева тіл білімі
жүктеу/скачать 17,16 Mb. Pdf көрінісі
|
b1938
| Н И Ц К И Й ).
.. . : •. =. : 4 , I Грамматикалық категория грамматикалық магына мен грамматикалық формамен бірлікте өмір сүреді. Грамматикалық категория дегеніміз - біртектес грамматикалық магыналарды білдіретін грамматикалық формалардың жиынтыгы. Грамматикалық категорияның мынадай түрлері бар: сан-мөлшер категориясы, септік категориясы, шақ категориясы, етіс категориясы. Грамматикалық категория мэселесі туралы мынадай қорытынды айтуга болады: Грамматикалық категория жалпылама сипаты бар грамматикалық магына ретінде танылады да, ол грамматикалық 46 ма,ына сөздердщ өзгерш түрленуі, сөилемде тіркесуі арқылы көріне алады, солар арқылы беріледі. Грамматикалық мағынадан тыс, грамматикаылқ формадан тыс грам.категория болмайды. Грамматикалық категория жалпы құбылыс та, грам.мағына жалкы құбылыс. Белгілі бір грамматикалық құбылыстың, атап айтканда, біртектес грамматикалық мағыналардың грамматикалық катего- рия ретінде танылуы үшін, оның кемінде екі түрлі формада көрінуі шарт. Грамматикалық категориялар сөздердің белгілі бір лексика- грамматикалык топтарынан (сөз таптарынан) тыс өмір сүрмейді, қайта солардың біріне немесе белгілі бір тобына тэн жэне оны си- паттаушы құбылыс ретінде сөз таптарымен байланысында қатарласа өмір сүреді. Грамматикалық категорияларда универсалды грамматиканың жалпы категориялары емес, туыстас тілдер тобының немесе жеке тілдердің грамматикалық құрылысының басты ерекшеліктері көрінеді жэне сөздердіңсол ерекшеліктерге орайласа, сэйкес өзгеріп түрленуі көрініс табады. Сондықтан бір тілдегі грамматикалық категорияның барлығының бірдей басқа тілдерде толық бола беруі шарт емес. Грамматикалық магына мәселесі. Грамматикалық мағына дегеніміз - тілде қалыпты сипаты бар сөздер тобы мен сөз түлғаларына, синтаксистік құрылымдарға тэн жинақгы, дерексіз тілдік мағына. Грамматикалық мағыналар тілдерде эртүрлі грамматикалық құралдар, амал тәсілдер арқылы оеріледі. Грамматикалық мағынаның берілу жолдары грамматикалық тәсіл деп аталады. Грамматикалық мағына сөзге немесе сөздердің бэлгілі бір топтарына ғана тэн дерексіздігі әлсіз, лексикалық мағыналардан өзгеше. Грамматикалық түлга мәселесі. Грамматикалық түлға грамматикалық магына мен граммаггикалық тэсіл туралы ұғымдармен тығыз байланысты. Грамматикалық мағына белгілі бір грам.тұлғамен айтылады. Ал грамматикалық тәсіл грамматикалық магынаны грамматикалық тұлға арқылы білдірудің жолы болып та- 47 былады. Белгіл і біртұлғаның грамматикал ык форма ретіндетанылуы үшін, оның міндетті түрде грамматикалық магынаны білдіруі қажет. Грамматикалықтұлга мәселесі сөз формасымен тыгыз байланысты. Сөз формасы, ягни нақгылы сөздің белгілі бір (грамматикалық) формасы, эрі сол сөздің формасы, эрі жалпы грамматикалық форма, мысалы, белгілі бір септіктің, жақгың, шақтың, райдың формасы ретінде танылады. Академик В.В.Виноградов сөздің лексикалық магынасына грамматикалық магыналарды жамайтын формаларды сөз формалары деп қарайды. Тіл-тілде сөз формаларының екі турі бар: синтетикалық форма, аналитикалық форма. Синтетикалык форма екі түрлі жол- мен жасалады: А) аффиксация арқылы - етікшілер, етікшілерге, етікшілердің, етікшілермен, етікшілерміз | Ә) дыбыстардың алма- суы (ішкі флексия) арқылы жасалады. Сөздің аналитикалық фор- масы негізгі сөз бен көмекші сөздің тіркесінен жасалады. Сөздің аналитикалық формасының құрамына енетін атауыш сөз негізгі морфемага (түбірге) барабар қызмет атқарса, көмекші сөз эртүрлі көмекші морфемаларга үқсас қызмет атқарады. Мысалы, жүктеу/скачать 17,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|