Кафедрасы
Теңіз суының физико-химиялық қасиеттері
жүктеу/скачать 1,66 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті Пәннің оқу-әдістемелік кешені Басылым: алтыншы
- 3. Әлемдік мұхит суының гидрохимиялық ресурстары
| 2. Теңіз суының физико-химиялық қасиеттері
Мұхит суы 96,5% таза суды құрайды, ал қалғаны - еріген тұздар, газдар, тоқтатылған ерімеген бөлшектер. Мұхиттар суында еріген күйде периодтық жүйенің 44 элементі бар, оның ішінде хлоридтер 68,7%, сульфаттар 10%, карбонаттар - 0,3%, басқалары 0,2% құрайды. Суда бәрінен бұрын ас тұзы бар, сондықтан судың дәмі тұзды; магний тұздары оған ащы дәм береді. Теңіз суының тұздылық құрамы сумен үнемі араласуына байланысты тұрақты болады. Дүниежүзілік мұхиттың орташа тұздылығы - 35 промилле, демек, 1 тонна суда 35 кг тұз бар, ал олардың жалпы мөлшері көп болғаны соншалық, егер барлық тұздар алынып, материктер бетіне себілсе, онда қабат қалыңдығы 135 м болатын еді. Табиғи аймақтардың ерекшеліктерімен және өзендердің тұщы сумен жабдықталуымен байланысты тұздылықтың өзгерістері 1500 м тереңдікке дейін жақсы көрінеді, тектоникалық белсенді аймақтарды қоспағанда, терең тұздылық 34,7-34,5 промилле аралығында өзгеріссіз қалады (Қызыл Теңіз). Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті Пәннің оқу-әдістемелік кешені Басылым: алтыншы Мұхиттар суында еріген газдар - оттегі, азот, көмірқышқыл газы, күкіртті сутек, аммиак, метан газдары. Газдар суға атмосферадан, судағы химиялық және биологиялық процестерден және су астындағы жанартау атқылауынан түседі. 3. Әлемдік мұхит суының гидрохимиялық ресурстары Мұхит суын көп элементті сұйық кен деп санауға болады. Қазіргі бағалау бойынша, Дүниежүзілік мұхиттың суларында 80-ге жуық химиялық элементтер бар. Хлор, натрий, магний, күкірт, кальцийдің ең жоғары концентрациялары. Бұл топқа сутегі мен оттегі де жатады. Басқа элементтер өте аз концентрацияда, мысалы күміс -0,3 х 10 -4 мг/л, қалайы - 0,8 х 10 -4 г/л, қорғасын - 0,3 х 10 -5 мг/л, алтын - 0,1 х 10 -5 мг/л, сондықтан теңіз суы «кен арығы» деп аталады. Дүниежүзілік мұхиттың үлкен көлемін ескере отырып, оның гидрохимиялық ресурстарының жалпы көлемі айтарлықтай болуы мүмкін. Одан ас тұзы, калий тұздары, магний, бром және басқа да көптеген элементтер мен қосылыстар өндіріледі. Судың минералдануы - тіршіліктің пайда болуы мен мұхиттағы биосфераның дамуы үшін қажетті шарт. Ультра тұщы су жасушаларға ене отырып, оларға зиянды әсер етеді: олар күшті еріткіш болғандықтан протоплазманың құрамын өзгертеді. Тұщы су организмдерде қоршаған ортадан «оқшаулайтын» су өткізбейтін шырышты қабықшалар түрінде бейімделушіліктер болады. Теңіздегі тұзды суда осмостық қысым организм ішіндегідей болады; қоршаған орта мен ұлпалар арасындағы ағыстар (ток) пайда болмайды. Екінші жағынан, концентрациясы жоғары ерітінділер, мысалы, көлдердің өте тұзды сулары тіршілікті толығымен жояды. Теңіз жануарларының барлығы дерлік стеногалинді болып табылады, яғни олар тұздылықтың тар шегінде ғана өмір сүре алады, эвригалинді организмдер саны аз. Ішкі теңіздер фаунасы олардың тұздылығының төмендеуімен қатар сарқылуда. Мысалы, Балтық теңізінің суы тұзсызданған сайын, оның фаунасының түрлік алуан түрлілігі де өзгереді. Киль шығанағында теңіз балықтарының 75 түрі, Балтық теңізінің орта бөлігінде 40, Ботния шығанағында 23 түрі бар. Көптеген жануарлар денесін құру үшін кальцийді пайдаланады; бұларға әктас қаңқасы және маржандары бар планктондық организмдер жатады. Кальцийдің сіңуі жоғары температурада қалыпты түрде жүреді және ол тіпті аздап төмендесе тоқтайды. Осы себептен коралл құрылымдары тек ыстық аймақта кең таралған және индикатор ретінде қызмет етеді, ал шыгу тегі органикалық шөгінділердің орналасуынан климаттық аудандастыруды байқауға болады. жүктеу/скачать 1,66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|