Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

75
неше топқа бөлінеді. Мұның бірін-
шісіне кедей-кепшіктер жатады. Фа-
рабидің ұғымынша, бұлар ерекше 
қамқорлықты қажет ететін адамдар. 
Мұндайлардың мұң-мұқтажын қана-
ғаттандыруды үнемі естен шығармау 
керек. Егер адам кедейлігін айтып 
босқа мүләйімситін болса да, бірден 
жазғырмай аздап көмектесу қажет, яғ-
ни оның тауын шақпаған дұрыс. Ал,
шын мағынасындағы жарлы адамға 
ерекше көмек жасау қажет. Фараби 
осындай топ өкілдерінің біріне мед-
ресе шәкірттерін жатқызады. Кейбір 
шәкірттер, – дейді ол, – білім алуды 
өздерінің қара басының қамы үшін 
пайдаланғысы келеді. Бұл өте жаман 
әдет. Мұндай шәкірттердің ісін сын
көзбен қарап, теріс мінездерін алды-
мен өздеріне түзеттіру жағын ойла-
ған жөн. Ал, мінезі әуелден түзу шә-
кірттерге білім ешбір қиындықсыз қо-
нады. Осыларды оқытып, тәрбиелеу-
ге ешуақытта да жалықпау керек.
Ұстазының жәрдем беріп, көмектесе-
тіні де осындай шәкірттер, – дейді 
ұлы ғұлама.
Ізгі қала тұрғындарының үшінші то-
бына әлеуметтік жағдайы барша жұрт-
тан жоғары тұратындар жатады. Бұл
категорияға кіретіндер – қала басты-
ғы, оның әртүрлі жәрдемшілері мен 
серіктері. Фарабидің айтуынша, бұ-
лардың да жақсы қылығын мадақтап, 
әділдігін жұртқа айтып отыру керек. Ал 
қала бастығының кемшілігін тікелей 
айтпай, жанамалап, үлгі-өнеге түрін-
де, мақал-мәтелдер арқылы салысты-
ра, яғни астарлы әсем сөздермен ғана 
сырласып отырулары тиіс. Осылайша 
өмір сүрген адам ғана өзіне де, өзінің 
қаласына да қиянат етпей, ар-ожданы 
таза адам болады. Фараби қоғамдық 
(әлеуметтік) психология саласында өз 
заманы үшін сындарлы пікір айтқан 
ұлы ойшыл. Оның осы мәселеге орай-
лас көптеген пікірлері қазіргі әлеу-
меттік психологияның кейбір ғылы-
ми қағидаларымен үндесіп жатқан-
дығы былай тұрсын, бұлары, тіпті, 
өзінің оригинальдығымен, күн тәрті-
біне алғаш қойылуымен жұрт наза-
рына бірден түседі. Біздің ойымыз-
ша, Фараби осы мәселе жөнінен де 
бүкіл Шығыс әлемінде алғаш ой тас-
тап, өзін биіктен көрсете білген, өре-
сі жоғары әмбебап ғұлама.
В). Фарабидің ән мен музыка жайлы 
толғаныстары. Оның осы төңіректегі 
ой-тұжырымдарын сөз еткенде біз ал-
дымен оның музыка саласында тұ-
жырымдаған басты принциптерін қа-
растыруымыз керек. Әбу Насыр әл-
Фарабиден бұрын музыка теориясы 
жөнінде біршама ғылыми пікір айт-
қан Пифагор мектебінің өкілдері еді. 
Фараби болса өзінен бұрынғы музы-
ка теоретиктерінің айтқандарын те-
рең зерттеп, олардың кем-кетік, ша-
лағай жерлерін ғылыми сарапқа са-
лып түсіндіреді.
Фараби музыканы математиканың ірі-
ірі жеті тарауының бірі деп санайды,
ол оны екі тұрғыдан қарастырады. 
Мұның біріншісі – практикалық музы-
ка да, екіншісі – теориялық музыка. 
Ғұлама, сөйтіп, музыканы ғылымның 
белді бір саласына жатқызады да, оны
басқа ғылымдармен (математика, пси-
хология, этика, философия т.б.) қосар-
ластыра қарайды. Ұлы ғалымның 
музыка саласындағы еңбектері жайлы 
«Философиялық трактаттардың» ал-
ғы сөзінде былай делінген: Ибн Сина-
ның даңқы, ең алдымен, «Медицина 
каноны» арқылы шыққан болса, әл-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: