Оқулық Алматы «Атамұра» 2018 (ХVІІІ-ХІХ ғасырлар) ҚазаҚстан тарихы
ХVIII ғасырдың басындағы жоңғар шапқыншылығы. «Ақтабан
жүктеу/скачать 32,77 Mb. Pdf көрінісі
|
Снимок экрана 2023—01—17 в 17.53.40
- Бұл бет үшін навигация:
- Цеван-раб- тан
| 4. ХVIII ғасырдың басындағы жоңғар шапқыншылығы. «Ақтабан
шұбырынды, Алқакөл сұлама». ХVIII ғасырдың 20-жылдарының бас кезiнде жоңғарлардың Қазақ жеріне кезектi iрi жорық жасауына қолайлы жағдай қалыптасты. 1722 жылы жоңғарлармен ұзақ уақыт бойы соғыс жүргiзiп келген Қытай императо ры (боғдыханы) Канси қайтыс бол- ды. Сөйтiп, жоңғарларға Қытаймен бейбiт келiсiм жасасуға мүмкіндік туды. Жоңғар билеушiлерi Едiл бойындағы қалмақтардың ханы Аюкеге елшi жiберiп, қазақтарға қар сы бiрлескен соғыс қимылдарын жүргiзу мақсатын көздедi. Ертiс бойында жақында ғана бой көтерген әскери бекiнiс желiсiн нығайту мен әуре болып жат қан Ресей Жоңғар мемлекетiне бәлендей қауiп төн дiре алмайтын едi. Оның үстiне, Ресей көршi жатқан екi көшпелi мемлекеттiң өзара қарым-қатынасына байланысты бейтарап саясат ұстауға тырысты. Қазақ мемлекетiнiң де, Жоңғар хандығының да өзара шайқас та әбден әлсiреп, қансырағанын күттi. Өйткенi оған осы лай болғаны тиiмдi едi. Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Кни а е ста ена иск чите н б аз ате н х е х с асн иказа инист а б аз ани и науки ес уб ики Казахстан т 17 а 2019 а 217 10 1723 жылдың көктемiнде алдағы болатын жойқын соғысқа мықтап әзiрленген, әрi қазақ хандықтарының алтыбақан алауыз болып ыды- рап бара жатқанын пайдалана қойған Цеван-раб- тан өз әскерiнiң қалың қолын Қазақстанға қарай аттандырды. Жоңғар шапқыншылығының алғашқы соққысына ұшы раған Жетiсу мен Ертiс бойының қазақтары болды. Жоңғарлар ауылдарды өртедi, малды айдап әкеттi, бейбiт халықты аяусыз қырып салды. Өйткенi жоңғарлардың шабуылы тұтқиылдан басталған болатын. Сондықтан амалы қалмаған қазақтар малына да, үй-жайларына да, дүние-мүлiктерiне де қарай алмай, бас сауғалап қашуға мәжбүр болды. Жау әскерiнiң сан жағынан тым басым болғанына қарамастан, қа - зақ жауынгерлерi тегеурінді қарсылық көр сет тi. Жау қолына ешкiмнiң де берiлгiсi келмедi. Әр қазақ өзiм нiң туған жерiмдi, туған-туыстарым мен жақындарымды жауыз дұш паннан қорғауға мiндеттiмiн деп ұқты. Жауынгерлер шегiне түсiп, қорға ныс соғыстарын жүргiздi. Олар әйелдердi, балаларды, қарт тар ды жау дың өкшелеп қууынан құтқару үшiн қырғын соғыс салды. Ташкент қаласының тұрғындары қазақ әскери жасақтарының басшылығымен қаланы жаудан бiр ай бойы дерлiк қорғады. Жоңғар- Ақтабан шұбырынды. М. Қаспақтың суреті Суреттегі оқиғаға қатысты негізгі деректерді пайдалана отырып, әңгіме құрастыр. Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Кни а е ста ена иск чите н б аз ате н х е х с асн иказа инист а б аз ани и науки ес уб ики Казахстан т 17 а 2019 а 217 11 лар Ташкенттен кейiн Сайрам, Түркiстан сияқты басқа да қалаларды басып алды. Жаудың жойқын соғыс қимылдарын жүр- гiзуi нәти же сiн де Қазақ станның шөлдi және таулы аймақтарынан өзге бүкiл аума ғы iс жү зiн де жоңғарлардың қолына қарады. Салыстырмалы түр де ал ған да Қазақстанның батысындағы алыс аймақтар ғана аман қалды. Бұл тарихи оқиға Шәкәрім Құдайберді- ұлының «Қалқаман-Мамыр» дастанында былайша суреттеледі: Мың жеті жүз жиырма үшінші жыл, Қазақ, қалмақ атысқан, мұны да біл. Қалмақтың бастаушысы – Суан Раптан, Өзі батыр, соғысқа тым айлашыл. Шеп құрып соғысыпты қазақ, қалмақ, Қорқаққа оңай емес шепке бармақ. Бабаңның бес баласы садаққа ұшып, Бұл соғыста қазаққа түсті салмақ. Қазақты ол ұрыста қалмақ алды, Үш есенің екеуін қырып салды. Жеңілген соң тұра алмай Сыр бойында, Арқаға қазақ ауып кетіп қалды. Осы жол – бар қазаққа белгілі жол, «Ақтабан шұбырынды» дегенің сол. Жаяу жүріп табаны аппақ болып, Қорлық көріп қазақтың шұбырғаны ол. Бұл кезең жүктеу/скачать 32,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|