Оқулық Алматы, 013 Қ. А. Абдуқадырова əож 665. 6/. (075. 8) Кбж 35. 514я73 а 14 Пікір жазғандар

Рециркуляция
– қайта айналым

313
ƏДЕБИЕТТЕР
1. Надиров Н.К. Нефть и газ Казахстана. В двух частях. Часть1. 
–Алматы: Ғылым,1995.-с.54.
2. Надиров Н.К., Браун А.Е., Трохименко М.С. и др. 
Нефтебитуминозные породы Казахстана: Проблемы и перспективы. 
- Алма-Ата,1985.-с.47
3. Надиров Н.К., Каширский А.И., и др. Новые нефти Казахстана и 
их использование. Техника и технология нефтепроводного транспорта. 
- Алма-Ата: Наука. КазССР,1983.-с.59
4. Надиров Н.К., Ковальчук Т.Н. Повышение трубопроводного 
транспорта: Тезисы докл. междунар. конфер. - Казань: 1994.-Т.4.-с.67
5. Серикова Л.С. История развития нефтегазовых комплексов 
Казахстана. Афтореф.дис. канд. ист. наук. Орал, 2006, 7 с.
6. Бишимбаев В.К., Надиров Н.К. и др. Пути развития 
нефтехимической и химической отраслей промышленности на юге 
республики // Нефть и газ.-2004, №1.-с.48-50.
7. Омаралиев Т.О. Мұнай мен газды өндірудің химиясы жəне 
технологиясы. Алматы: Білім, 2001- 399 б.
8. Омаралиев Т.О. Мұнай мен газды өндірудің арнайы 
технологиясы. - Алматы: Білім. 2002- 303 б.
9. Габдуллин Х.А. от Карачунгула до шельфа Каспия. - Уральск, 
2001, 194 с. 
10. Серіков Т.П., Ахметов С.А. Мұнай мен газды терең өңдеу 
технологиясы. 1,3 т.т. Атырау: Атырау мұнай жəне газ институтының 
шығармашылық баспа бөлімі. 2005.-318 б.
11. Нұрсұлтанов Ғ.М., Абайұлданов Қ.Н. Мұнай мен газды өндіріп, 
өңдеу. Алматы.: Өлке: 2000 – 512 б.
12. Суербаев Х.А. Введение в нефтехимию. Алматы: Қазақ 
университеті. 2002.
13. Гуревич И.Л. Технология переработки нефти и газа. И.І – М.: 
Химия 1972-347с.

314
14. Бердіғожин Л. Қазақстанның мұнай-газ өндірісі саласы маман 
кадрлары. Қызылорда, Қызылорда-Қанағаты. 2007.
15. Маташев М. Халық шаруашылығында мұнайдың қолданылуы. 
Алматы: Қазақстан. 1974.
16. Конь М.Я., Зельнинд Е.М., Шершун В.Г., Нефте 
пере-
рабатывающая и нефтехимическая промышленность зарубежом., М., 
Химия. 1986.
17. Магарил Р.З., Теоретические основы химических процессов 
переработки нефти. М., Химия. 1976.
18. Қазақ Совет энциклопедиясы. 8-том (207-213 б.).
19. Тихвинская М.Ю., Волынский В.Е., Практикум по химической 
технологии. М., «Просвещение». 1984. 22.23. 
20. Эпштейн Д.А. Общая химическая технология. 1-том. Высшая 
школа: 1989.
21. К.В Рыбаков., А.С Алпатов., А.Ф Рожков. Заправка самолетов 
горючесмазочными материалами. М., Транспорт: 1978.
22. Едіресов Т. Е. Энергетика ресурстары: бүгіні мен ертеңі. 
Алматы. Қазақстан. 1987.
23. Қазақ ұлттық энциклопедиясы. 6-т., 607-610 б. Қазақ ұлттық 
энциклопедиясының Бас редакциясы. Алматы. 2004.
24. Едіресов Т.Е., Планетамыздың энергетикалық отын ресурс-
тары. Алматы: 1986.
25. Мировая энергетика. Прогноз развития до 2020 г. Москва. 
Энергетика: 1980.
26. Қазақстанның ұлттық энциклопедиясы Алматы: 2005. 7-том. 
225-226 бб.
27. Қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздік. 
Химия. Алматы: Рауан, 2000. 
28. «Маңғыстау» энциклопедиясы, Алматы: 1997.
29. Абдуллин А.А., Геология Казахстана. Алматы: 1981.
30. Иванов М.П., Эвентов А.К. Нефтегазоносность Прикаспийской 
впадины. Москва: Недра. 1977.

315
31. Ахметов С.А., Сериков Т.П. Технология и оборудование про-
цессов переработки нефти и газа. 2006. –255 с.
32. Омаралиев Т.О. ІІ часть. Деструктивные процессы переработки. 
Алматы: Білім. 2001. 265 с.
33. Карабалин У.С., Сериков Ф.Т., Оразбаев Б.Б. Подход к решению 
геоэкологической задачи каспийского моря в связи с развитием 
нефтегазового комплекса. МаңғыстауМұнайГаз. – 2009.
34. Жалгасулы Н., Жантохов С.К., Оразбекова Р.Ж. Мұнай қой-
маларының қалдықтарын өңдеу //Горный журнал Казахстана.-2006.-
№5.-с.8-9.
35. Рябов В.Д. Химия нефти и газа. – Техника. 2004.-с.292-298.

316
МАЗМҰНЫ
АЛҒЫ СӨЗ ......................................................................................... 3
КІРІСПЕ ............................................................................................. 4
I тарау ..................................................................................................6
Мұнай кен орындары ашылуының 
негізгі тарихи кезеңдері .......................................................................... 6
1.1. Қазақстандағы алғашқы мұнай 
көздерінің ашылуы ................................................................................. 6 
1.2. Орал-Ембі мұнай-газ бассейні ................................................... 6
1.3. Құлсары мұнай кəсіпшілігі. 
Құлсарыдағы зерттеу жұмыстары ......................................................... 8
1.4. Маңғыстау өңіріндегі іздеу 
жəне барлау жұмыстары....................................................................... 10
1.5. Маңғыстаудағы мұнай көздерінің ашылуы 
Қ.И.Сəтбаев есімімен тікелей байланысты ........................................ 13
1.6. Қазақстанның оңтүстігінде жаңа кен 
орындарының ашылуы ......................................................................... 14
1.7. Басқа елдердегі алғашқы мұнай туралы деректер ................. 16
II тарау .............................................................................................. 17
ҚР мұнай саласының қазіргі кездегі даму қарқыны .................... 17
2.1. Қазақстандағы мұнай өңдеу зауыттары.................................. 18
2.2. Дүниежүзінің дамыған жəне дамушы 
елдеріндегі мұнай өңдеу жұмыстары ................................................. 25
2.3. Өркендеген елдердегі мұнай өңдеу көрсеткіштері ................ 26
2.4. Мұнайды шетке шығарушы елдер бірлестігі ОПЕК ............. 27
2.5. Мұнайдың отын нарығындағы рөлі ....................................... 28 
2.6. Мемлекеттер бойынша мұнайды 
өндіру жəне қолдану ............................................................................ 30
2.7. Əлемдегі мұнай компанияларының 
Қазақстан нарығындағы үлесі ............................................................. 33
III тарау ............................................................................................. 35
Мұнайды іздеу-барлау жұмыстары. 
Мұнайды өндірудің əдіс-тəсілдері ..................................................... 35
3.1. Мұнайдың түзілуінің қазіргі ғылыми дəлелдемелері ............ 35

317
3.2. Мұнайды барлау əдістері ......................................................... 39
3.3. Ұңғыманы бұрғылау кезеңі ..................................................... 41 
3.4. Мұнайды өндірудің негізгі əдістері ....................................... 43
3.5. Кен қабатының мұнай беру мүмкіндігі 
жəне оны көтеру жолдары ................................................................... 48
IV тарау .............................................................................................52
Мұнайдың құрамы жəне классификациясы ..................................52
4.1. Мұнайдың фракциялық, химиялық, 
элементтік құрамы ................................................................................ 52
4.2. Мұнайдың химиялық құрамы .................................................. 55
4.3. Мұнайдағы оттекті, күкіртті, азотты қосылыстар .................59
4.4. Мұнайды классификациялау ................................................... 65 
4.5. Технологиялық жіктеу ............................................................. 66 
V тарау
 
............................................................................................. 73
Мұнайдың қасиеттері ..................................................................... 73
5.1. Молекулалық массасы .............................................................. 74
5.2. Тығыздығы ................................................................................ 76
5.3. Тұтқырлық ................................................................................. 80
5.4. Оптикалық қасиеттері .............................................................. 85
5.5. Мұнай фракцияларының 
жəне көмірсутектердің негізгі жылулық қасиеттері .......................... 87
VI тарау ............................................................................................. 92
Тауарлы мұнай өнімдері, қасиеттері жəне қолданылуы .............. 92
6.1. Детонация. Октан санын анықтау əдістері ............................ 92 
6.2. Реактивті қозғалтқыштарға арналған отындар ...................... 96
6.3. Жанғыш отындардың эксплуатациялық қасиеттері .............. 98 
6.4. Мұнай майлары, олардың классификациясы ....................... 100 
6.5. Мұнай битумдары. Кокс ........................................................ 102
6.6. Парафиндер жəне церезиндер ...............................................104
VII тарау
 
........................................................................................105
Мұнайды өңдеуге дайындау .........................................................105
7.1. Мұнайды тасымалдау жəне өңдеу алдындағы
тұрақтандыру жəне даярлау жұмыстары .......................................... 105
7.2. Мұнайды газсыздандыру жəне сусыздандыру .................... 108

318
7.3. Мұнайды тұзсыздандыру ....................................................... 110
7.4. Мұнай эмульсиялары ............................................................ 114
7.5. ЭТТҚ аппараттарының қондырғысы .................................... 115
VIII тарау ........................................................................................ 118
Мұнай өңдеу зауыттарының 
технологиялық процестерінің сипаттамасы .....................................118
8.1. Мұнай өңдеудің біріншілік процестері 
Мұнайды айдау. Дистилляция, ректификация ................................. 118 
8.2. АҚ жəне АВҚ қондырғылары ................................................ 122
8.3. Негізгі аппарат қондырғылары .............................................. 129
8.4. Дистилляттар сапасы .............................................................. 137
8.5. Эксплуатациялық айдау қондырғыларының негізі ............. 138
8.6. Мұнайды өңдеудегі коррозия себептері. 
Коррозиямен күресу жолдары ........................................................... 142 
8.7. Мұнайды атмосферлі айдаудың 
технологиялық сызбанұсқасын жетілдіру ........................................ 144
8.8. Мұнайды өңдеудің біріншілік процестерінің 
қазіргі заманғы мəселелері ................................................................ 148
8.9. Мұнай компоненттерін бөлу əдістері .................................. 149
IX тарау ............................................................................................165
Мұнайды өңдеудің химиялық процестерінің 
теориялық негіздері. Мұнай өңдеудің екіншілік процестері ......... 165
9.1. Крекинг туралы түсінік .......................................................... 167
9.2. Өңдеудің термиялық процестері
Термиялық процестер мəні ................................................................ 171
9.3. Термодинамика жəне кинетика ............................................. 174
9.4. Термиялық процестердің химизмі ........................................ 176
9.5. Реакция өнімдерінің реакция кинетикасына əсері .............. 190
9.6. Термиялық процеске əсер ететін факторлар ........................ 192 
9.7. Термиялық крекинг технологиясы ........................................ 194
9.8. Процестің негізгі аппараттары жəне қондырғылары .......... 198
9.9. Висбкрекинг жəне оның жаңа түрлері .................................. 201 
9.10. Висбрекингтің технологиялық сызбанұсқасы ................... 202 
9. 11. Кокстеу процесінің жүргізілуі ............................................ 205 
9.12. Жай кокстеу қондырғысының
технологиялық жүйесі ........................................................................ 209 

319
9.13. Инелік кокс өндіру технологиясының ерекшелігі ............. 213
9.14. Пиролиз .................................................................................. 214
9.15. Пиролиз өнімдерінің құрамы мен қасиеттері ................... 221
9.16. Мұнай жəне мұнай фракцияларын 
пиролиз əдісімен өңдеудің өнеркəсіптік процестері ....................... 226
9.17. Пиролиз қондырғысы ........................................................... 230
X тарау
 
...........................................................................................235
10.1. Катализ процесінің мағынасы. Катализаторлар ................ 235
10.2. Каталитикалық крекинг
Термокаталитикалық процестердің химизмі ................................... 238
10.3. Карбкатион реакциялары ..................................................... 242
10.4. Катализдік крекинг қондырғысының құрылысы 
жəне жұмыс істеу принципі ............................................................... 253
10.5. Цеолитті крекинг катализаторлары .................................... 255
10.6. Крекинг катализаторларының беттік қышқылдығы ......... 264
10.7. Каталитикалық риформинг .................................................. 270
10.8. Каталитикалық риформингтің 
өндірісте қолданылуы ........................................................................ 276
10.9. Термогидрокаталитикалық процестер ................................ 282 
XI тарау ...........................................................................................288
Газ өнеркəсібі .................................................................................288
11.1. Табиғи газ .............................................................................. 288
11.2. Мұнайға ілеспе газдар .......................................................... 291 
11.3. Газ тəріздес отынның қолданылуы ..................................... 294
11.4. Газдандыру процесі. Генератор газдары ............................ 297
11.5. ҚР мұнай-газ өңдеу саласындағы 
туындап отырған эколо гиялық жағдайлар ....................................... 301
Қысқартылған сөздер .................................................................... 306
Глоссарий ....................................................................................... 309
Əдебиеттер ..................................................................................... 313

320
Басуға 
28
.
12
.13 қол қойылды. Пішіні 60х90
1/16
. 
Қағазы офсеттік. Қаріп түрі «Times New Roman». Баспа табағы 20. 
Таралымы: Мемлекеттік тапсырыс бойынша – 
10
00 дана 
+ баспа есебінен – 
2
00 дана. Тапсырыс № 8632
Тапсырыс берушінің файлдарынан Қазақстан Республикасы 
«Полиграфкомбинат» ЖШС-де басылды.
050002, Алматы қаласы, М. Мақатаев көшесі, 41.