Култанбаева нургул калдыгуловна
Концептілер Қазақ ертегілері
жүктеу/скачать 2,3 Mb. Pdf көрінісі
|
ЕРТЕГІ ДИСКУРСЫНЫҢ ЛИНГВОМӘДЕНИ ӨЛШЕМДЕРІ
| Концептілер Қазақ ертегілері
Орыс ертегілері Араб ертегілері Жақсылық «Кенжекей», «Ер Төстік», «Жетім бала», «тазша бала», «Керқұла атты Кендебай», «Таусоғар», «Желаяқ», «Саққұлақ», «Көлтаусар» т.б. «Добрый молодец», «Андрей стрелец», солдат, «Иван царевич», «боготырский конь» т.б. «Шахиризада », «Маржана», «Аладдин», «Әли-Баба» т.б. Жамандық «Перінің қызы Бекторы», «Шойынқұлақ», «мыстан кемпір» т.б «Баба-Яга», «Советник царя» «Ханның уәзірлері», «дию», «сиқыршы», «қарақшылар» «ұрылар», жын» Ертегі дискурсында сөйлеушінің танымына байланысты негізгі ойдың түйіні тірек концепт сөздерге қатысты болып келеді. Сол тірек концептілер ұлттық таным негізінде қалыптасқан кодталған сөздер болуы қажет. Себебі ол сөздердің әсер ету күші әлдеқайда басымырақ. Тірек концептілер дискурстың өзегі тәріздес болып табылады. Адресат қабылдаған тірек концептілер дискурстық айналымға түседі. Дискурстық айналым дегеніміз адресаттың дискурсты игеру барысында болатын құбылыс. Бұндай тірек концептілер қазақ, орыс ертегі дискурсында батыр, мерген, ақылды әйел, жақсылық, жамандық сияқты сөздердің айналасында көрініс беретініне ертегіден алынған мысалдар арқылы көзіміз жетті. Бұл шығыс халықтарының танымында да кездеседі. Одан да әйелдің зеректігін, әсіресе, қарапайым отбасыдан шыққан әйел адамның тапқырлығын, ақылдылығын көреміз. Оған себеп өмірден алынған тәжірибе, қиындықтарды жеңумен күресуді атауға болады. Мысалы, әйгілі «Мың бір түн» ертегісіндегі «اًصلِ نوعبرلأاوِ ابابِ يلع», яғни «Әли баба және қырық қарақшы» ертегісінде үй шаруасындағы Маржана атты ақылды әйел талай рет қожайынына төнген қауіпті алдын ала сезіп, одан айласын асырумен аман алып шығады, оқиға соңында бақытқа ие болады. Бұл ертегінің оқырманға берер тәлімі сол – араб халқының өмір сүру салтынан, ділінен, тіршілігінен, дүниетанымынан хабар бере отырып, адамзаттың жауыз істерден бойын аулақ салуына, қанағатшылдық пен адалдыққа тәрбиелеу. Түрлі өмірлік жағдаяттарда құрметті оқырманына шығыс даналығы арқылы адамгершілік моральдық құндылықтарды бойына дарыту болмақ: 59 « َِخَأِ ِنام َّزلاِ ِميِدَقِيِفِ َناك َِخلآا َوِ،ا د ِجِ ٌّيِنَغِام ه دَحَأِ،ِ ِس ْر فلاِ ِدلاِبِ ْنِمِ دَلَبِيِفِ ِناشيِعَيِ،ِ ِناقيِقَشِ ِناو ِ ر َِّو ْلأاِ مْسا َوِ،ا د ِج ريِقَف .« اباب ي ِلَع» يِناَّثلاِ مْسا َوِ، « ِ مِساق » Бұл ертегінің оқиға желісі бірі бай, бірі кедей ағайынды екі жігіт арасында өрбиді. Байы, әдеттегідей, мейірімсіз, сараң, кедей жігіт қолы ашық, жүрегі таза, қанағатшыл болып келеді. Мейірімділік, жомарттық, тапқырлық Әли-Баба мен Маржана арқылы беріліп, олар бақытты болады. Мысалы, ِ ذْن م ِ زْنَكْلاَِحَبْصَأ َو — اهِئاكَذ َوِاهِفو رْعَمِىَلَع.اهَلًِةَأَفاك م هي ِخَأ َِنْبا اهَج َّو َزَف ،ِهْيَلَع َِةَناج ْرَم لْضَف اباب يلَع» لا ْمَل َوَسْنَي ِِةايَح َِلو ط اًعيِمَج او شاع َو ،ِةَّيِوَّسلاب ام هَنْيَب َو هَنْيَب هَمَسَقَف ِِلْتَق دْعَب، ِصو ص للا اباب يل َعِل ِِم ْوَيْلااًكْلِم —َِكِلذ [94] .« ِ لاب ِِأَنْهَأ َو ِ لاح دَعْسَأ ىَلَعِْم ه َو Бұл үзіндіде немесе араб ертігісінің құрылымына тән « жүктеу/скачать 2,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|