Бағдарламасы аясында іске асырылды David В. Brinkerhoff, Rose Weitz, Suzanne T. Ortega essentials of
ДЕВИАНТТЯМ ІНЕЗ-ҚҰЛЫ Қ, ҚЫЛМЫС ЖӘНЕ ҚОҒАМДЫҚ БАҚЫЛАУ
жүктеу/скачать 30,13 Mb. Pdf көрінісі
|
| ДЕВИАНТТЯМ ІНЕЗ-ҚҰЛЫ Қ, ҚЫЛМЫС ЖӘНЕ ҚОҒАМДЫҚ БАҚЫЛАУ
185 АМЕРИКАДАҒЫ ӘРКЕЛКІЛІК Назар аударыңыз Өлім жазасы және нәсілшілдік л л ч п ж ы л ы афроамерика- I 7 ш ь л ы қ уш айыптаяушы өздерінің өлім жазасына кесілуіне на- раэылық білдіріп, АҚШ Ж оғарғы соты- на арызданды. «Фурман Д жордж ияға қарсы» сот ісінде айыпкерлер жаззны тым ауыр әрі шектен ш ы ққан жаза деп атады. Олардың айтуынша, дәл булардікіндей немесе одан да ауыр қылмыс жасаған а қ нәсілді амери- калықтар өлім жазасына кесілмеген. Мәліметтерді зерттеген Ж оғарғы сот айыпкерлердің пікірімен келісті. Олар- дың айтуынша, бул істер судьялар мен алқабипердің жеке құзы ры на беріл- гендіктен, олар нәсілдік бурмалауға жол берген әрі айыпкерлерді конститу- циялық теңдік қуқы ғы на н айырған. «Фурман ісі» бойынша қабыл- данған шешім негізінде өлім жазасына уақытша тыйым салынды, сонымен бірге өлім жаэасын тағайындауда судьялар мен алқабилердің е р кінд і- гі шектелді. Соған қарамастан, 1999 жылға дейін өлім жазасы укім інің орындалу мөлшері арта берді Бертін келе нәсілдік теңдікке қатысты сын кушейіп, «өлім жәзасы - қы лмысты те- жеудің тиімді әдісі емес» деген зерттеу- лер көбейген соң ғана өлім жазасына кесілгендер саны аэайды (Fagan, 2006; Weisberg. 2005). Бірақ бұл өлім жаэа- сына қаты сты нәсілдік бурмалауды тоқтата алды ма7 Өкінішке қарай, тоқтата алма- ды. Зерттеулерге қарағанда, әлі кунге дейін адамның нәсіліне қарай оның өлім жазасына кесілу ы қтималдығы н болжауға болады. Өлім ж азасының орындалуын күтіп отырғандардың 53 пайызы - афроамерикалықтар мен испантектілер (Өлім жазасы ту- ралы ақпарат орталығы, 2009b). Бул көрсеткіш афроамерикалықтар мен испантектілердің жалпы санының үлесінен немесе сотталған кісі өл- тірушілер саны ны ң үлесінен әлдеқай- да жоғары. Сондай-ақ басқа афроаме- рикалы қтарға қарағанда, стереотип бойынша «қара нәсілдіге» жататын афроамерикалықтардың кіс і өліміне қаты сты айыпталу ы қтималды ғы екі есе ж оғары (Eberhardt el аі. 2006). Өлім жазасына кесу үкім інің ықти- малдығына жәбірленушінің нәсілі де эсер етеді. Афроамерикалықтарды өл- тіргендерге қарағанда, а қ нәсілділерді өлтіргендер өлім жазасына әлдеқайда көп кесіледі. Бұл статистика қылмыс- ты қ сот ж үйесінің ақ нәсілділердің өмірі қара нәсілділердің өмірінен қун- ды деп санайтынын көрсетеді. Өлім жазасы ісінен нәсілшілдікті (және басқа да бурмалаушылықты) алып тастау проблемасынын көтерілуі «кінәсіэ адамдардың да жазаланып жатуы мумкін» деген күд ікті ұлғайтты. 2000-2009 жылдар аралығында ДНК тестісінің қоры тынды сы бойынша 170 адам ақталды. Қате үкім шығаруға бас- ты себеп - куәлердің кінәсіз адамдар- ды айыптауы. Әсіресе куәгер а қ нәсіл- ді, ал күд ікті қара нәсілді адам болған жағдайда қате үкім шығарылып жата- ды Бұған қоса, бул істердегі айыпкер- лердің көбі кедей болған, оларға тиісті қу қ ы қ т ы қ көм ек көрсетілмеген неме се полицейлер оларды кінәсін мойын- дауына мәжбүрлеген ғандар саны еселеп артты. Ал балама ұстанымдар әсіресе шағым жасалмаған және зардабы аздау қылмыс жасаушыларға кеңпе- йілдікпен қарауға шақырады. Ал девианттылық пен қылмыстың ауырлау түрлеріне келсек, қылмыстың артуына жол ашып отыр- ған әлеуметтік проблемаларды реттеп, теңсіздікті азайтып, жұмыс істеуге тең мүмкіндік бере алады. Бірақ мұны жүзеге асыру үшін көп күш-жігер, ақша және саяси капитал жұмсалуы тиіс. Құқықтық сот жүйесіне бөлінетін ақша- ны білім беру, түрғын үй салу, жүмыс орындарын ашу сияқты ша- раларға бұру керек әрі күш-жігер мен ақшаны бай аудандардан гөрі кедей аудандарға бағыттау қажет. Әлеуметтанудың барлық салалары да, саяси партиялар да қо- ғамдық бақылаудың қажеттігін мойындайды. Олар зорлау, зор- лық-зомбылық және есірткімен байланысты қылмыстарды, ізін суытпай шешуді қажет ететін күрделі мәселе ретінде қарастыра- ды. Проблема сол шешімнің жолдарына байланысты. Әлеуметтану ғылымы жеке адамды қылмыс жасағаннан кейін түзетуге тырысу- дың орнына, қылмыстың өршуіне себепкер болып отырған әлеу- меттік институттарды өзгерту қажет деп санайды. |