С. В. Кожанова Жалпы иммунология
ЖҮЙЕЛІ АУТОИММУНДЫ АУРУЛАР
жүктеу/скачать 19,87 Mb. Pdf көрінісі
|
Жалпы иммунология оқулық
| ЖҮЙЕЛІ АУТОИММУНДЫ АУРУЛАР
Жүйелі аутоимммунды аурулар кезінде аутоиммунды жауап көп мөлшердегі аутоантигандерге бағытталған және оған көптеген мүшелер мен тіндер катысады. Бүл аурулар Т- және В-жасушалардын шамадан тыс белсенуіне алып келетін жалпы иммунды реттеудін акауынан бо- лады. Тіндердің закымдалуы кен таралған, онда жасушалык механизм- дермен катар аутоантиденелер мен иммунды кешендер катысады. Мұндай аурулардын мысалы ретінде жүйелі кызыл жегі (ЖКЖ), артриттердін әр түрлі формалары, оның ішінде ревмотоидты артрит пен реактивті артритті, сондай-ак, көптеген экзокринді бездердін кабынуы мен жайылмалы склерозбен сипатталатын Шегрен синдро- мын да жаткызамыз. Мүшеерекшелі аутоиммунды аурулар сиякты жүйелі аутоиммунды ауруларда мультигенді тұкымкуалауға бейімділік пен экзогенді себеп- кер факторлардын болуы аныкталды. Мысалы, ЖҚЖ-мен наукастанған егізі бар адамнын осы аурумен ауыру мүмкіндігі сол популяциянын баска мүшелеріне карағанда әлдекайда жоғары болады (28-57%-ға карсы 0,1%). Реактивті артрит пен анкилоздаушы спондилит НБА-В27 (МНС молекулаларыньщ 1 класы) кем дегенде бір аллелін экспрессия- лайтын адамдарда басым болады. Бұл бейімділіктің механизмі белгісіз, бірак реактивті артрит кезінде іске косушы фактор ретінде бактериялар токсиндері болуы мүмкін екені белгілі. Жуйелі қызыл жегі. Бұл аурумен көбінесе 20—40 жас аралығындағы әйелдер наукастанады. Әйелдер мен ерлердің арасында аурудын катынасы 10:1 -ге тен. Наукастарда көптеген аутоантигендерге: ДНК- ға, гистондармен РНҚ-нын әр түрлі нәруыздармен кешендеріне, эритроциттерге, тромбоциттерге, лейкоциттерге, ұю факторларына карсы аутоантиденелер аныкталады. Бұл антиденелермен олардын түзілуін тудырған антигендердін бір-біріне өзара әсерлесуі әр түрлі симптомдарға алып келеді. Мысалы, эритроциттер мен тромбоциттерге қарсы аутоантиденелер гемолиздік анемияға және тромбоцитопенияға алып келетін комплементтәуелді лизисті белсендіреді (20.3-сурет, түрлі түсті жапсырманы караңыз). Жүйелі кызыл жегі кезіндегі аутоантигендерге сипатты касиет — олардын кұрамына нуклеин кышкылдары мен нәруыздармен біріккен нуклеин кышкылдары кіреді. Апоптоз барысында бөлінетін хрома- тин фрагменттерінін кұрамындағы ДНК ТБК9 В-жасушаларынын манызды рецепторларын белсендіру арқылы арнайы антиденелердін синтезін шақыра алады деген болжам жакында пайда болды. ТБК9 — 20-Тарау. Аутоиммунды аурулар 417 ДНК-да СрО аймактарын (дитозин-гуанин динуклеотидтері, мұнда цитозин метилденбеген болады) танып білетін В-жасушалык рецеп- тор. Омырткалылардын ДНК-да метилденбеген СрС динуклеотидтері бактерияларға карағанда 10 есе аз концентрацияда кездеседі, себебі СрС метилденуі гендердің және В-лимфоцитттердін ДНК-ға арнайы антигентанушы рецепторларыньщ үнсіздігін шакырады. Адамдардың көпшілігінде ДНК-ға карсы антиденелер төмен титрде синтезделеді, ал ЖКЖ-мен ауыратын адамдарда бұл синтез айтарлыктай жоғары бо- лады. Оның себебі ретінде В-жасушалык төзімділік механизмдерінің генетикалык акаулығы сиякты косымша белсендіргіш факторлардың әсерлері болуы мумкін. ЖКЖ кезіндегі аутоантигендердін тағы бір маңызды ерекшелігі — олар апоптозға ұшыраған жасушаларының беттерінде немесе сол жасушалардың ыдырауынан пайда болған бөлшектерде орналасуы мүмкін. Апоптозға ұшыраған жасушаларды организмнен тыс шығару үдерісі бұзылғаны — тышкандарда ЖКЖ тәрізді патология дамуына ыкпал ететіні эксперименталды түрде көрсетілген. Әр түрлі ядролык антигендерге карсы аутоантиденелердін иммун- ды кешендері майда кантамырларының кабырғаларында жинакталған кезде, жоғары сезімталдык серпілістердің — васкулиттер мен гломерулонефриттерді тудыратын III түрі дамиды. ЖКЖ кезіндегі комплемент жүйесінің артык белсенуі СЗа мен С5а тәрізді белсенудің аралык өнімдерінің айтарлыктай (4 есеге дейін) артуына алып келеді. С5а нейтрофилдердің бетінде СЗ-ке арналған рецептордын (СКЗ) экспрессиясын жоғарылатып, нейтрофилдердін агрегациясы мен кантамырларының эндотелиіне бірігуін онайлатады. Нейтрофил- дер майда қантамырларына жабысып калу себебінен, олардың кан айналымындағы концентрациясы төмендейді (нейтропения), соны- мен катар, капиллярлардьщ окклюзиясы және васкулиттер дамиды. Белсенген нейтрофилдер біркатар медиаторларды, соның ішінде, про- теазаларды бөледі. Олар өз кезегінде капиллярлардың кабырғасын зақымдап, қабынудьщ әрі карай дамуына ықпал етеді. Гломеруло- нефрит — ЖКЖ-ін ең көп тараған және ауыр асқынуы болып табы- лады. Ол бүйрек шумақтарының базалды мембранасында иммундык кешендердің шоғырлануымен түсіндіріледі. Бұл жағдайда иммундык кешендердің кұрамына екі тізбекті ДНК және оған карсы түзілген антиденелер кіреді. Кан айналымдағы (циркуляциядағы) иммундык кешендер (ЦИК) буындарда да жиналуы мүмкін. Сондай-ак, ЦИК депозиттері апоптоз нәтижесінде өлген жасушалар ДНК-ларының 418 IV Бөлім. Иммунды патология және иммунды профилактика жергілікті босатылып шығуынан да калыптасуы мүмкін. Апоптозға үшыраған жасушалардың ядролык компоненттері босатылып шығуы күнге сәулелену кезіндегі бөртпелердің пайда болуын түсіндіре алады, себебі күн сәулесінің ультракүлгіні тері жасушаларынын апоптозын коздыра алады. Коплементтің классикалык жолы компоненттерінің генетикалык акаулыктары адамдарда жүйелік кызыл жегіге бейімділікті негіздейтіні толык аныкталған. Мысалға барлык СI р тапшылык жағдайындағы адамдар жүйелік қызыл жегімен ауырады. Себебі, Сіц компоненттері апоптозданған жасушамен бірігіп, онын организмнен шығуына көмектеседі. Жүйелі кызыл жегіге генетикалык бейімділік туындауында апоптозданған жасушаларды баска да жою жолдарынын бұзылыстары негізгі кызметті аткаруы мүмкін. Жүйелі қызыл жегініц (ЖҚЖ) зертханалық диагностикасы екі тізбекті немесе бір тізбекті ДНҚ, нуклеопротеин, гистон, ядролык РНҚ карсы антиядролык антиденелерді аныктауға бағытталған. Сонымен катар, наукастың кан сарысуын колдануымен жүретін тікелей емес иммуноф- луоресценция әдісі колданылады. ЖҚЖ-мен ауыратын наукастарда кан сарысуында I ҒМ-а мөлшері жоғарьшаған немесе іп у / у о жағдайында IҒЫ-а-ға жауап болуы дәлелденеді. Бұл жағдай плазмоцитоидты дендритті жасушаларының, үздіксіз цитокиндердін бөлуін білдіретін сиякты. Наукастарда, сонымен катар, канда жедел фазалык нәруыздарының денгейі жоғарылаған. Бұл белсенділік — бауырдың кандағы ИЛ-1 мен ИЛ-6-ға жүйелік жауабы. Цитокиндердің жоғары мөлшері адаптивті иммунитет механизмдеріне әсер ету аркылы аутоантиденелердін синтезіне ыкпал жасауы мүмкін. жүктеу/скачать 19,87 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|