С. А. Вологжанина, А. Ф. Иголкин материалтану оқУ ҚҰралы

Дәнекерлеудің барлық әдістерінен қалың қапталған электродтарды
балқыту арқылы 
қолмен дəнекерлеу доғалық дəнекерлеудің кең тараған түрі. Дəнекерлеу процесі 1.18, а. 
суретте келтірілген. Доға 2 дəнекерлеу генераторынан немесе түзеткіштен дəнекерлеу 
трансформаторынан ауыспалы токпен жəне тұрақты токпен қуатталады. Ең көп 
қолданылатын тұрақты ток. Қазіргі уақытта қалың жабық электродтар ғана пайдаланылады, 
яғни, белгілі бір өлшемдердің металдық штангасы (шыбықтың) жақпамен жабылады 
(электродты жабу). Балқытумен бірге еріту кезінде жабынның құрамы дəнекерленген 
металлдың жігінің тотығуынан жəне азоттануынан қорғайды жəне дəнекерленген металлды 
қажетті механикалық қасиеттерге, сондай-ақ доғаның жануға тұрақтылығын қамтамасыз 
етеді. 
Егер доға тұрақты тоқпен берілсе, онда электродтың түріне байланысты тікелей немесе 
кері байланыс полярлығы пайдаланылуы мүмкін. 
Тікелей полярлық - қуат көзідеп, қуаттың теріс полюсі электродқа, оң полюсі өнімге 
қосылған болса, ал керісінше полярлықта керісінше кері байланыспен байланыстырылады. 
Көптеген сапалы электродтар маркасы үшін, кері полярлық ұсынылады. 
Тікелей әсер доғасы арқылы тұтынылмайтын (көміртекті) электродтарды қолмен 
доғалық
дəнекерлеу жіңішке беттік көміртекті құрылымдық болатты дəнекерлеу, сондай-ақ 
оларға негізделген кейбір түсті металдар мен қорытпаларды дəнекерлеу үшін қолданылады. 
Дəнекерлеу процесінің схемасы 1.18, б. суретте келтірілгін. Дəнекерлеу доғасы тікелей 
полярлықтың тұрақты тоғын қамтамасыз ететін кезде орындалады, бұл процестің үздік 
тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Қазіргі уақытта дəнекерлеудің бұл əдісі сирек 
пайдаланылады. 
Көмір электродтарына жанама әсер ету арқылы қолмен дәнекерлеу
болаттың жіңішке 
бөлшектерін дəнекерлеуге, солардың негізіндегі кейбір түсті металдар мен қорытпаларды 
дəнекерлеу үшін ғана пайдаланылады. Дəнекерлеу процесінің схемасы 1.18, в, г суретте 
келтірілген.
25 

Сурет 1.18. Электр доғасын дəнекерлеу схемалары 
a,б - еритін жəне ерімейтін электродтарға сəйкес қолмен доғалай 
дəнекерлеу; в, г - тұрақты немесе үш фазалы токпен, тиісінше, 
жанама əрекет ететін əрекеттің доғалы қолмен дəнекерлеу; д - 
автоматты түрде су құйылған доғалық дəнекерлеу; e, ж - 
толтырғыш материалды қолмен жəне механикалық беру арқылы 
тиісінше вольфрам электродымен аргонды доғалы дəнекерлеу; 3 - 
плазмалық дəнекерлеу; 1 - электрод; 2 - доға; 3 - негізгі метал; 4 - 
толтырғыш сым; 5 - беру механизмі; 6 - электродты сым; 7 - 
ағымдық қорғасын; 8 - сұйық шлак; 9 - ағын; 10 - қожды 
қыртысы; 11 - дəнекерленген жік; 12 - сұйық металл; 13 - 
қыздырғыштың тұтқасы; 14 - саңылаулар; 15 - қорғаныс газдың 
атмосферасы; 16 - саңылаулар; 17 - қыздыру корпусы; 18 – сымы 
бар кассета; 19 - дайындық 
26 

Бұл жағдайда дəнекерленген тігіс, əдетте, толтырғыштың (қосымша) металдың қатысуынсыз 
екі жақты жиектердің балқуына байланысты қалыптасады. Электр доғасының тұрақты қуат 
көзінің тоғымен тұтынғанда электродтардың тұтылуы бірдей болмайды (электрод анод болып 
табылатын, ол үлкен жылуды жіберудің арқасында əлдеқайда жылдам пайдаланылады) 
доғаның электродты біркелкі разрядтау қамтамасыз етілуі үшін, бұл жағдайда доғаның қуат 
көзі кезекпен орындалады. 
Автоматты және жартылай автоматтандырылған су асты доғалы дәнекерлеу 
көміртекті төмен қосылған жəне жоғары легирленген болаттардың кейбір сорттарын 
дəнекерлеу үшін қолданылады. Шағын көлемде бұл əдіс белгілі бір түсті металдар мен оларға 
негізделген қорытпаларды дəнекерлеуде қолданылады. 
Су астында дəнекерлеу кезінде (1.18, д. сурет) доғаның қалың қабаты (40 ... 60 мм) 
дəнекерленген металдардың қосылысына құйылған балқытылған ағынның көпіршігінде 
күйдіреді. Дəнекерлеу кезінде, доға балқытылған жəне балқытылмаған ұнтақталған ұнтақ 
ағынымен жабылады, металды шашырамай қорқынышсыз ашық доғалық дəнекерлеумен 
салыстырғанда ток тығыздығы бірнеше есеге көбейтілуі мүмкін, бұл өнімділік процесін 
айтарлықтай (бірнеше есеге) арттырады. Қолмен доғалық дəнекерлеумен салыстырғанда 
қалыңдықтардың жолақтары кеңейтіліп, екі жақты тістелмейтін дəнекерлеудің, дəнекерлеуге 
арналған бөліктерді дайындау уақытын азайтады. 
Доғаларды тоқпен қуаттандыру қалай ауыспалы токпен іске асса, дəл солай тұрақты 
токпен де қуаттауға болады. 
Дəнекерлеу бассейнінің көлемі (балқытылған металл жəне ағын) жеткілікті үлкен 
болғандықтан, олардың ағызуын болдырмау үшін бұл əдіс төменгі позицияларда ғана 
орындалады. Дəнекерленген жікс көлденең жазықтықта немесе дəнекерленген беттің өте аз 
қисықтарында орналасады, əдетте, горизонттағы 7° аспайды. Бұл осы дəнекерлеу əдісінің 
көлемін бірнеше шектейді. 
Вольфрамды электродпен аргон доғалық дәнекерлеу
келесідей орындалады (1.18-сурет, 
е, ж сурет). Вольфрамды электродты арнайы қыздырғыштың ағымдық тасымалдағышына 
тіркейді, оған ток-тасымалдағыш жəне инертті газ-аргонды тіркейді. Шанышқылардың 
саптамасынан 16 шығып, аргон ағыны ауаны шығарады жəне электродты, доғаны жəне 
дəнекерлеу бассейінін тотығудан жəне азоттанудан сенімді қорғайды. Осылайша, прцесс 
дəнекерлеу аймағының ауамен байланысынан реактивті қорғаныспен жүзеге асырылады. 
Жікті (роликті) нығайту үшін қосымша (толтырғыш) метал қажет болса, дəнекерленген 
металл сияқты бірдей немесе ұқсас құрамды толтырғыш сымды доғаға жіберіледі. 
Процестің осы схемасы бойынша ауаның оттегі мен азотынан дəнекерлеу бассейнінің 
(жəне, қажет болғанда, салқындатқыш жіктің) өте сенімді изоляциясы бар, бұл əдіс, негізінен, 
металдар мен қорытпа- 
27 

лардың дəнекерлеу өнімдері үшін пайдаланылады, олар газдарға үлкен жақындығы бар - ауа 
компоненттері (мысалы, титаннан, цирконийден, алюминийден, магнийден жəне басқа да 
химиялық белсенді металдардан) немесе коррозияға төзімді болаттан жəне басқа да 
материалдардан жауапты құрылымдарды өндіруде. 
Плазмалық дәнекерлеу
(1.18, з - сурет) - аргон доғалық дəнекерлеудің бір түрі. Аргонды 
доғалыдан айырмашылығы, электрод пен өнім арасындағы доғаның шүмегінің шүмегінен 
еркін ағатын аргон ағынында жанып тұрған кезде, плазмалық дəнекерлеу кезінде доға, 
шырақтағы жіңішке бұрғылаудан өтетін - плазмотрон деп аталатын газ ағыны қысылады. 
Доғаны қысу оның бағанының температурасын арттыруға əкеледі: еркін жалынмен 
жанып жатқан доғада, бұл температура шамамен 5 730 °C, қысыңқы доғаны жағу кезінде 
температура 14730 ... 24730 °C дейін көтеріледі. Соның салдарынан газдың иондалу дəрежесі 
артады, бұл өз кезегінде дəнекерленген металды жергілікті қыздырудың тиімділігін 
арттырады. 
Сонымен қатар плазмалық генератордан басқа, қорғаныш газы дəнекерлеу аймағын 
ауамен байланыста сенімді оқшаулауды қамтамасыз ететін қыздырғыш арқылы қамтамасыз 
етіледі. Плазмалық дəнекерлеу аргонды доғалы дəнекерлеуде қолданылатын дəл сол 
материалдарды қосу үшін қолданылады. 
Көмірқышқыл газымен дәнекерлеу
көбінесе көміртекті жəне төмен қорытпаланған 
құрылымдық болаттан жасалған жалпы конструкцияларды өндіруде жəне машина жасауда 
қолданылады. Әдетте дəнекерлеу электродтық сыммен жасалады, оның құрамында 
деоксидизаторлардың жеткілікті саны - кремний жəне марганец бар. Бұл жоғары 
температурада көміртек диоксидінің көміртек тотығы мен оттегіге бөлінетіндігімен жəне 
дəнекерлеу аймағында соңғысы 20% немесе одан да көп мөлшерде болуы мүмкін. Осылайша, 
дəнекерлеу аймағындағы көміртегі диоксиді күшті тотықтырғыш болып табылады жəне шын 
мəнінде пісіру бассейнін азитритден қорғайды. Дəнекерлеу бассейнінде жеткілікті мөлшерде 
кремний мен марганец болған жағдайда, бұл элементтер деоксидизаторлар ретінде жұмыс 
істейді жəне осылайша қажетті композицияның дəнекерленген металын алуға мүмкіндік 
береді жəне дəнекерлеу бассейнінің контактісінен газ ағынын сенімді қорғап, нитраттардың 
пайда болу мүмкіндігін болдырмайды. 

жүктеу/скачать 8,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: