САПАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ БОЙЫНША ҚОРЫТЫНДЫ

98 
қызметкердің жеке шотына аударылады.
Мұндай өзгертулер зейнетақы жинақтарының 
көлемін ұлғайтуға, экономикалық жағдайды және зейнет жасындағы адамдардың 
қаржылық қауіпсіздігін жақсартуға, азаматтардың ресми түрде жұмысқа орналасуына және 
жұмыс берушімен өздерінің еңбек қатынастарын рәсімдеуіне және зейнетақы жинақтау 
жүйесіне қатысуы үшін заңды еңбек нарығын нығайтуға мүмкіндік береді. Осыған 
қарамастан, зейнеткерлердің экономикалық жағдайының деңгейі төмен болып қалады, 
себебі олардың көпшілігінің табысы мен жинақтарының төмендігі.
Егде жастағы 
адамдардың белгілі бір бөлігінің кедейлігі және олардың материалдық қызметтерге қол 
жетімділігі проблемасы әлі де өзекті болып табылады, өйткені Статистикаға сәйкес, 
зейнетақы төлемдерінің орташа мөлшері айына 57 622 теңгені құрайды
6
.
Егде жастағы адамдардың экономикалық жағдайында гендерлік айырмашылықтар 
бар, бұл ерлер мен әйелдердің зейнетақыларының және зейнетақы жинақтарының 
айырмашылықтарына байланысты, бұл үлкен жастағы кедейліктің феминизациясы сияқты 
құбылысқа алып келеді. Егде жастағы әйелдер көбіне кедейлерге жатады және ерлерге 
қарағанда жинақтары мен активтері аз.
Әйелдер үшін мүмкіндіктер теңдігіне және олардың 
еңбек нарығындағы жағдайына теріс әсер ететін өмір бойғы кемсітушіліктің салдарынан 
егде жастағы әйелдердің кірісі төмен және зейнетақы жинақтары аз. Гендерлік қатынастар 
мен нормалар егде жастағы әйелдер мен ерлердің денсаулығы мен әл-ауқатына, жыныс пен 
жас арасындағы қабаттасқан қатынастарға әсер етеді. 
Қазақстандағы егде жастағы адамдардың жағдайында, әсіресе, қала / ауыл 
жағдайында айтарлықтай аймақтық айырмашылықтар бар. Ауылдық жерлерде тиісті 
әлеуметтік қызметтерге, атап айтқанда, егде жастағы адамдардың ерекше қажеттіліктерін 
қанағаттандыру үшін медициналық қызметтерге қол жетімділік проблемалары көбірек
7
.
Сонымен бірге, отбасы институтымен, жақын туыстық қатынастармен, қарт туыстарын 
қолдаумен байланысты қалыптасқан мәдени дәстүрлер қарттардың әлеуметтік-
экономикалық жағдайына айтарлықтай әсер етеді. Бұл дәстүрлер егде жастағы адамдарға 
қолдау факторы ретінде әрекет етеді, өйткені бұл оларға отбасыларының жанында болуға 
мүмкіндік береді, жақын туыстары оларға қамқорлық жасайды, олардың проблемалары мен 
қажеттіліктері назардан тыс қалмайды.
Қазақстанда егде жастағы адамдардың құқықтарын қорғау саласындағы азаматтық 
сектор айтарлықтай күшейді. Егде жастағы адамдарға әлеуметтік қызмет көрсететін ҮЕҰ 
құрылды, өз қызметіне егде жастағы азаматтарды тартатын волонтерлік ұйымдар, 
этномәдени бірлестіктер, Қазақстан халқы Ассамблеясы, Ардагерлер кеңестері. 
Қазақстандағы егде жастағы адамдарда өзін-өзі тану, жұмыспен қамту, медициналық-
әлеуметтік қызметтердің сапасы мен қол жетімділігі, паллиативті көмек проблемалары 
туындайды. Сарапшылардың пікірінше, егде жастағы адамдардың оқшаулану, жалғыздық 
мәселесі, бұл дұрыс дамыған демалыс, білім беру, сондай-ақ инфрақұрылымдық және 
коммуникация мүмкіндіктері тұрғын пәтер, үй, кіреберіс, көршілік, қала және ауыл 
деңгейінде дамиды. 
Егде жастағы адамдарға арналған мемлекеттік қолдау шаралары жеткіліксіз 
жүйеленген және тиісті мақсатқа ие емес, қарт адамдар кездесетін барлық мәселелерді 
шеше алмайды. Сарапшылардың пікірінше, сондай-ақ егде жастағы адамдарға оларға 
жүйелі түрде емес, тиісті сапасыз, қалдық негізінде көмек көрсететін мемлекеттік органдар 
тарапынан белгілі бір назар аударушылық бар.
Стареотиптік қабылдауларға ықпал ететін 
агеизм, қолда бар стереотиптер мен алалаушылық, дискриминациялық тәжірибе немесе 
6
Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросы, 2019.
https://stat.gov.kz/official/dynamic
7
Абдирова Т. М Қазақстан Республикасының гериатриялық тәжірибесі негізінде паллиативті көмекті ұйымдастыру 
(шолу) // Организация паллиативной помощи в гериатрической практике Республики Казахстан (обзор) // АМДКИ 
(АГИУВ) Хабаршысы. 2018. №1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/organizatsiya-palliativnoy-pomoschi-v-
geriatricheskoy-praktike-respubliki-kazahstan-obzor (өтінім берілген: 10.10.2020). 

99 
институционалдық шаралар түріндегі дискриминация проблемасы өзекті болып қала 
береді. Егде жастағы адамдарға қатысты дискриминациялық және менсінбейтін қатынасты 
тек институционалдық құрылымдардың өкілдері ғана емес, сонымен бірге қоршаған орта 
мен туыстары да көрсетеді. 
Сондай-ақ, қазақстандық қоғамда қарттарға қатысты зорлық-зомбылық проблемасы 
бар. Олар әр түрлі зорлық-зомбылыққа ұшырайды: физикалық, экономикалық, 
психологиялық. Көбінесе егде жастағы адамдар экономикалық және психологиялық / 
эмоционалдық зорлық-зомбылыққа ұшырайды - өз табысын басқалардың, оның ішінде 
туыстарының пайдалануы және зейнеткерлерден күнкөріс қаражатын алып қою, сондай-ақ 
қараусыз қалу, шешім қабылдау құқығынан айыру, агрессия, көмек көрсетпеу жағдайлары. 
Қарттарға қатысты зорлық-зомбылықтың алдын алу және алдын-алу бойынша арнайы 
мақсатты қызметтердің және олар туралы ақпараттық мәліметтер базасының, арнайы 
ережелердің болмауы жағдайды қиындатады. 
Сонымен бірге, отбасындағы қарт адамдардың рөлі айтарлықтай белсенді, олар 
әртүрлі деңгейдегі міндеттерді, соның ішінде немерелеріне қамқорлық жасау, тәрбиелеу 
және оларды белсенді әлеуметтендіруді алады. Осыған қарамастан, кейбір зейнеткерлер 
өздеріне көп уақыт бөліп, жеке өсуді жалғастыра отырып, бос және белсенді уақытты 
балаларынан бөлек және бөлек өмір сүруді қалайды.
Қазақстандық отбасылардың белгілі 
бір бөлігі қарт адамдарды тұрақты отбасылық табыс көзі және бала күтімі деп санайды және 
олармен жиі мәжбүрлеп өмір сүреді, бұл қайтадан балалар ұрпағына да, қарт ата-аналарға 
да жағымсыз қатынастардың ауыртпалығын тудырады. Осылайша, сұхбаттасқан 
сарапшылардың пікірлерін зерттеу нәтижелері бойынша республикадағы халықтың ересек 
жас тобындағы адамдардың жағдайының оң (күшті) және әлсіз жақтарын бөліп көрсетуге 
болады. 
Жағымдыжақтары ретінде:

мемлекеттік институттар тарапынан да, үкіметтік емес ұйымдар тарапынан да, 
азаматтық қоғам тарапынан да халықтың қартаюына назар аудару; 

халықтың мақсатты тобы ретінде егде жастағы адамдарды ескере отырып, арнайы 
мемлекеттік салалық, ұлттық бағдарламаларды әзірлеу. 2025 жылға дейін Қазақстан 
Республикасында «Белсенді ұзақ өмір» аға буын азаматтарының жағдайын жақсарту 
жөніндегі Ұлттық іс-қимыл жоспары - мамандандырылған бағдарламаны әзірлеу; 

зейнетақы жүйесін, зейнетақы жинақтарын, жұмыс берушілердің қатысуын реформалау 
арқылы қарт адамдарға материалдық қолдау көрсету. 

жүктеу/скачать 6,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: