icTepi  енбеген. Бул да болса  ыргактыц ем1ршецдшне куэ. Кыскасы, ыргак — ем1рде де, енерде де кеп нэрсенщ  Kimi

кесте, яки ер такта — шумак, эр шумактьщ ер жолы — 
тармак, ер тармакгагы дауыс толкыныныц сокда-сокдасы
— бунак... Эрине, муныц 6epi шартты нерсе. Мысалы, 
кестеаз де такгасыз тутаса беретш узак-узак влеццер бар. 
BipaK 6epi6ip, шумактардыц жж-жшн ажыратуга ебден 
болады. ©йткеш ер шумак — аякрталган синтаксистис ой, 
жинакгалган синтетикалык шындык- Ал шумак бар жерде 
тармак, тармак бар жерде бунак болатыны сезслз. Эр бунакцы 
6i3 тагы да тек ыргак аркылы гана ажырата аламыз.
/Кабак туйш/ /кара булт/ /турды сал-ак/
/в т е шыкгы/ /сешмен/ /кырды сабап/
/К вк жузше/ /кершш/ /келе калды/
/М вцп-баки/ /тозбайтын/ /сырлы садак/
(1.Мш6етов).
Бул кестеде елецнщ 
6ip 
шумагы, терт тармагы, он ей
бунагы бар екенш ежистеп жату, ерине, артык. Сондай-ак 
K33ipri 
казак елещндеп шумак пен тармак турлерш де кеп 
тептшггемей, тек кеШ р улплерш гана усынуды жен кердж.
I
Е й тармакгы шумак;
Сапарга кетсе де енда келмейтугын, 
Кдлды сш eai жыр боп елмейтугын.
(Е.дукебаев).
Уш тармакгы шумак;
Жар демеп ем ешюмда, жар депздщ, 
Суйе бшер 6ip журек бар депздщ. 
вш р баки касымда кал депздщ
( С. Сештов).
Терт тармакгы шумак;
Туган 
жер1М 
— Тьщ елке — 
Сарыарканьщ сауыры.
Тьщ елкенщ твршде 
Акын кыздьщ ауылы.
(М.Хаммжанова).
254

Бес тармакгы шумак;
Еяш суйген улдардыц 
Свнген талай жанары.
Сонау еткен жылдардыц 
Келенхеа кдралы —
Петропавл камалы.
(
С.Мвуленов).
Алты тармакгы шумак;
Бойы булган,
С ея жылмац
Юмда керсем, мен сонан
Бетп бастым,
Кдтгы састым,
Тура кдштым жалма-жан.
(Абай).
Жеп тармакгы шумак;
Сен м е т не erecin?
Mew тастап, 
внер бастап,
Жайыца 
Жэне алдап,
Арбап,
0 з бетщмен сен кетесщ.
(Абай).
Сепз тармакгы шумак;
Алыстан сермеп,
Журектен тербеп,
Шымырлап бойга жайылган, 
Клуадан шауып,
Кртсынын тауып,
Тагыны ж етл кайырган. 
Толгауы токсан кызьи ти ,
Сейлеймш десен взщ 
6т.
(Абай).
I I
Bip бунакхы тармак;
/Сап-сары бел/ 
,
/Еседа жел/
/Еседа/
/Еседа жел/
/Кошеда ел/
/Квшеда/
(Матсон).

Е й бунакты тармак;
/Аттанып ауьи/ /анадан/
/Окуга ксттш/ /калага/
/Жабыла маган/ /кдраган/
/Жалтандай кетам/ /далага/ 
fF. 
Орманов).
Уш бунакты тармак;
/KiM керда/ /кектщ жерге/ /кулаганьш/
/KiM керда/ /куннщ жарык/ /сураганын/
/KiM керда/ /Акбепедей/ /кыршын жастын/
/Шомыпьт/
/канды азапка/ /жылаганын/
(И.Байзаков).
Терт бунакты, яки кеп бунакты тармак;
/Аруана/ /жаудын/ /колына туссе/ /ботасын шайнап/ /елпрш /
/Кдралы мойкын/ /кайтадан артка/ /бурмастай халге/ /келпрш /
/Жерше тартып/ /отырады екен/ /моншактап жасы/ /боэдаумен/
/Омырауын шерге/ /толтырып/
(Т.Айбергенов).
Ka3ipri казак, елещндеп шумак, пен тармак, турлершщ 
кеШ р yrarmepi, мше, осындай. Булардан баска да ер алуан 
аралас шумактар мен тармактар бар; олардьщ эркдйсысын 
эр акын езшше тугызган жэне тугыза бермек. Булардыц 
бэрш колга шырак, альш iaflen тауып, олардын эркайсы- 
сыньщ буын-бунашн козгап карал, елдеб1р кцсын, не кдга- 
да калыптастырып жатпайтынымызды жогарыда айттьщ.
Ондай коддан жасалган кисын-кагвдалар кебше жасанды, 
кейде TinTi жалган болып шыгады. ©йткеш шумак, пен тармак, 
турлершщ 

жүктеу/скачать 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: