Алимхан Жунисбек verstka 19 06 18 indd indd
ц, ч т.б. таңбаларын қоса алып отырдық. 2-кесте. Түркі әліпбиінің негізінде түзілген қазақ латын әліпбиінің
жүктеу/скачать 10,2 Mb. Pdf көрінісі
|
Жүнісбеков
- Бұл бет үшін навигация:
- Phonetik(a), tcekh деп жаза береміз, бірақ ph, tc, kh
- («федерация -ны п[p] -мен жазамыз ба» деп )
| ц, ч
т.б. таңбаларын қоса алып отырдық. 2-кесте. Түркі әліпбиінің негізінде түзілген қазақ латын әліпбиінің «Ұлттық жобасы» № кирилше латынша аталуы № кирилше латынша аталуы 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 А а Ә ә Б б Ғ ғ Г г Д д Е е Ж ж З з Й й Қ қ К к Л л М м A a Ә ә B b Ğ ğ G g D d E e J j Z z Y y Q q K k L l M m а ә бы ғы гі ды е жы зы ый қы кі ыл мы 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 Н н Ң ң О о Ө ө П п Р р С с Т т У у Ұ ұ Ү ү Ш ш Ы ы І і N n Ŋ ŋ O o Ö ö P p R r S s T t W w U u Ü ü Ş ş І ɪ İ і ны ың о ө пы ыр сы ты ұу ұ ү шы ы і кірме таңбалар tc/cch/ç f/phv/bhx/kh/sh/ye/iu/yu/ya/yo Қазіргі еуропалық елдер де орыс сөздерін жазып-сызуға мәжбүр болып отыр, бірақ олар ц дыбысын tc деп, ч дыбысын ch деп латын әліпби үлгісімен жазу амалын тауып отыр. Бұл амал теория-практика- лық тұрғыдан әбден сыннан өткен. Орыстардың өзі жатсынбай қабыл- дап отыр. Ендеше, бір сәт ағылшын жазуының үлгісіне жүгініп көрейік. Ағылшын тілінде 48 дыбыс бар, бірақ әліпби тізбегінде 48 таңба жоқ, бар болғаны 26 таңба. Сонда қалған 22 дыбыстың жазылым-айтылы- мы еміле ережелерімен реттеледі. Олай болса, «орыс-қазақ» әліпбиінің құрамынан шығара алмай отырған кірме дыбыстардың жазылымын осы ретпен жөнге салуға әбден болады: ф-f//ph, в-v//bh, ц-tc, ч-ch, х-kh т.с.с. «Қимай» отырған кез келген кірме сөзді жазып/оқып кете берудің еш қиыншылығы болмайды. Алайда бұл таңбалар, ағылшын тәжіри- бесімен, қазақ тілінің әліпби тізбегінде тұрмайды. Phonetik(a), tcekh деп жаза береміз, бірақ ph, tc, kh деп әліпби тізіміне кіргізе алмаймыз. 201 Бұл – біз ойлап тапқан ұстаным емес, әлеми жазу тәжірибесі. Ал [i], [u] таңбаларының қазақы және халықаралық оқылымының жайын әлі де болса ойлануға тура келеді, бұл жерде шешілмей тұрған едәуір қиын- дық бар екені рас. Өйткені кірме уран [uran] мен қазақы ұран [uran] сөздерінің жазылымы бірдей болып кетеді. Бұдан басқа да мысалдар табылып қалары сөзсіз. Қазіргі орыс айтылымындағы халықаралық сөздерді «Ұлттық жо- баның» негізінде жазып көрсетіп («федерация -ны п[p] -мен жазамыз ба?» деп ), жерден жеті қоян тапқандай күлкіге қарқ болып, интернет бетінде мазақ қып жүрген орыс (тілді) ағайындарымыз тағы бар. Оның өз шешімі бар: Resey Federatcyasɪ. Олар ұлттық әліпби ұлт сөздерін жазуға арналған деген зарымызға құлақ аспаса, амал қанша. Кірме дыбыстардың жазылымы өз алдына шешілу керек дей бе- ретінім сондықтан. Орыс айтылымындағы халықаралақ сөздердің жа- зылымын алға тартып, айбат шегіп отырған ағайындарымыздың ты- нышталуына болады. Жазу реформасын тәуекел деп бастау ғана қалды. Өйткені рефор- маның оңайы болмайды: саяси реформа, әкімшілік реформа, қаражат реформасы т.б. Алайда бұл реформалар жоғары билікте орындалады да, төменгі көпшілік оның дайын нәтижесін ғана алады. Сөйтіп, бұқара көпшілік реформа ауырлығын сезбейді. Ал жазу реформасының қиын- шылығын сауат ашуды бастаған баладан бастап, демалыстағы зейнет- керге дейін әрқайсысы өз жеке басынан өткереді. Жазу реформасының өзге реформалардан ерекшелігі де, міне, осында. Сондықтан да жазу реформасына тәуекел деп кірісудің алдында сабырлы сақтық керек бо- лады. Латын графикасына көшудің мерзімі жайлы да ортақ пікір жоқ, біреулер ұшқырлық танытып жатса, енді біреулер шабан басып, он-он бес жыл деп жобалайды. Жазу реформасының (тек әліпби ауыстыру емес) мерзімі алдын-ала дайындыққа байланысты болады: мақсаты мен мазмұны айқын болу керек. Мақсаты – қазақ әліпбиін ұлттық үл- гіге түсіру, мазмұны – қазақ сөзінің айтылым-жазылым үйлесімін ор- нықтыру. Ол үшін (дайындық реті): - бірінші, «сауат ашып алу» керек, көпшілік үшін қазақ мәтінінің «әліпби дыбыс жазбасын (транскрипциясын)» дайындау. Қазақ сөзі жүктеу/скачать 10,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|