Оқулық Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011

3.1 Рекомбинантты ДНҚ молекуласын конструкциялау
17
3.2 Рекомбинантты ДНК молекуласын (рДНК)
жасушаға ендіру
19
3.3 Гендік инженериясының практикалық
маңызы
20
4. Биологиялық инженерия жəне оның маңызы
21
ІІ
тарау
ЖАСУШАЛЫҚ ИНЖЕНЕРИЯ НЕГІЗДЕРІ
1. Жасушалық инженерияның пайда болуы мен дамуы
24
24
2. Тірі жасушаларды өсірудің негізгі бағыттары
25
3. Денелік (сомалық), ұрықтық жəне діңгек жасушалары
26
3.1 Денелік жасушалары
26
3.2 Ересек діңгек жасушалары
27
3.3 Эмбриональдық діңгек жасушалары
30
3.4 Эмбриональдық діңгек жасушаларының желісін
жасау
31
4. Жасушаларды клондау
33
4.1 Адам 
жəне 
жануарлар 
жасушаларын
биотехнологияда пайдаланудың маңызы
35
4.2 Жасушалық биотехнологияның болашағы жəне даму
бағыттары
36
ІІІ
тарау
АҚУЫЗДЫҚ ИНЖЕНЕРИЯ НЕМЕСЕ ПРОТЕОМИКА
НЕГІЗДЕРІ
40
1. Ақуыздар құрылымы
40
2. Ақуыз фолдингі
43
3. Протеолиз немесе ақуыздың ыдырауы
45
4. Ақуыз типі мен оның қызметі
47
5. Биоинженерлік жүйелердегі ақуыздың қате фолдингі
мүмкіндігін төмендету
47
ІV
тарау
ИНЖЕНЕРЛІК ЭНЗИМОЛОГИЯ ЖƏНЕ ИММУНОЛОГИЯ
НЕГІЗДЕРІ
1.
Иммобильденген ферменттер дайындау
50
50
2. Иммундық жүйе туралы түсінік
51
3. Антигендер мен антиденелер
53
4. Моноклональды антидене (гибридома) алудың маңызы
55
5.
Антисарысу (антисывортока) жəне нанодене (нанотело)
алудың маңызы
58

276
6.
Антидене кітапханасын жасақтау
59
V
тарау
ӨНЕРКƏСІПТІК БИОТЕХНОЛОГИЯ НЕГІЗДЕРІ
61
1. Микроорганизмдер қолданылатын өндірістер түрлері
61
2. Органикалық қосылыстар трансформациясы жəне оның
өнімдері.
63
3. Микроорганизмдерді өсіру принциптері
66
4. Ферментация үдерісінің соңғы өнімін бөліп алу
68
5. Халық шаруашылығында қолданылатын
биореакторлардың түрлері
71
6. Ферментерлердегі 
ауаның
микроорганизмдерден
тазартылуын қадағалау
77
7. Қажетті микроорганизмдердің табиғи шатаммдарын
селекциялау
78
8. Спирттік ашу үдерісінің өнімдері
8.1 Этанол жəне лимон қышқылдарын алу
80
81
9. Сүт қышқылының ашу үдерісі жəне оның өнімдері
9.1 Сүт қышқылы ашу үдерістерінің негізі
9.2 Сүт өнімдерін алудағы технологиялық үдерістерге
қойылатын талаптар
9.3 Сүт өнімдерінің түрлері
82
82
83
85
10.
Ақуыздарды микроорганизмдер синтезі жолымен алу
87
10.1 Қажетті ақуыз түзуші микроорганизмдер
штаммдарының тұрақтылығы
87
10.2 Микроорганизмдерден 
ақуыз
өндірудің
практикалық маңызы
88
10.3 Ашытқылардан ақуыз өндірудің маңызы
89
10.4 Ақуыз өндірудегі бактериялардың маңызы
90
10.5 Микроскопиялық зең саңырауқұлақтар мен
балдырлардың ақуыз өндірудегі маңызы
90
11.
Биотехнологиялық жолмен тағам өнімдерінің
құнарлығын арттыру
91
VІ
тарау
БИОТЕХНОЛОГИЯ 
ЖЕТІСТІКТЕРІНІҢ 
МЕДИЦИНА
САЛАСЫНДА ҚОЛДАНЫЛУЫ
96
1. Биотехнология жетістіктерін медицинада қолданудың
маңызы
96
2. Биологиялық белсенді (активті) қосылыстарды алу
97
2.1 Дəрумендер мен амин қышқылдарын өндіру
98
2.2 Ферменттер өндіру
99
2.3Жасушалық ферменттер ішінен қажетті
биореагенттерді анықтау
102
2.4 Ферменттер модификациясы жəне оларды алу
əдістері
104
2.5 Екінші реттік метаболиттер өндірісі
106
3. Рекомбинантты ДНҚ өнімдерінің медицинада қолданылуы 109

277
3.1 рДНК-технологиясы 
арқылы 
бактериальды,
ашытқы 
жəне 
сүтқоректілер 
жасушаларында
ақуыздар түзу əдістері
112
4. Ақуыз терапиясына альтернативті жаңа технологияларды
медицинада қолданудың мүмкіндіктері
114
4.1 Ақуыз терапиясы жəне ақуыздардың қате
фолдингі
114
4.2 Рибозимдерді вирустық инфекция мен ісік ауруын
емдеуде қолдану
115
4.3 Адам эмбрионының ДНҚ реттілігін анықтау
117
4.4 Гендегі мутацияларды анықтау
117
4.5 Бактериялар, вирустар мен саңырауқұлақтар
ДНҚ-ын анықтау
118
5. Трансгенді хайуандардан алынатын дəрмектік өнімдер
119
6. Трансгенді өсімдіктерден дəрмектік өнімдер дайындау
120
VІІ
тарау
БИОТЕХНОЛОГИЯ 
ЖЕТІСТІКТЕРІНІҢ
АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫНДА ПАЙДАЛАНЫЛУЫ
124
ӨСІМДІК ШАРУАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ БИОТЕХНОЛОГИЯ
ЖЕТІСТІКТЕРІНІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
124
1. Биотехнология əдістерін өсімдіктер селекциясында
пайдалану
125
2. Жекелеген өсімдік ұлпаларын жасанды қоректік ортада
өсіріп-көбейту
126
3. Биотехнология 
жетістіктерін 
өсімдіктер 
өнімділігін
жоғарылатуда пайдаланудың маңызы
130
3.1 Ұлпалық жəне жасушалық дақылдарды пайдалану
130
3.2 Протопластарды біріктіру
132
4. Жасушалық,
генетикалық
жəне 
хромосомалық
инженерияның 
өсімдіктердің 
жаңа 
сұрыптарын
шығарудағы маңызы
4.1 Жасушалық инженерияны өсімдіктердің жаңа
сұрыптарын шығаруда қолдану
4.2 Генетикалық инженерияны өсімдіктердің жаңа
сұрыптарын шығаруда қолдану
4.3 Геномдық жəне хромосомалық инженерия
əдістерін фитобиотехнологияда қолдану
132
132
134
135
4.4 Генетикалық модификацияланған (ГМ) өсімдік
өнімдерін алу
137
5. Өсімдіктердің бейімділік қабілеттіліктерін арттыру
5.1 Өсімдіктердің гербицидке төзімділігін арттыру
139
139
5.2 Өсімдіктердің зиянды жəндіктерге төзімділігін
арттыру
140
5.3 Өсімдіктердің патогендерге жəне дақылды
өсімдіктердің 
жалпы 
төзімділік 
қасиеттерін
арттыру
141

278
5.4 Дақылды өсімдіктердің құнарлығын арттыру
142
5.5 Ұрықтық өнімдерді бақылау
143
6. Өсімдіктерді қажетті азотпен қамтамасыз ету шаралары
144
МАЛ 
ШАРУАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ 
БИОТЕХНОЛОГИЯ
ЖЕТІСТІКТЕРІНІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
145
1. Биотехнологияның мал шаруашылығында қолданылу
мүмкіндіктері
145
2. Мал шаруашылығында қолданылатын биотехнологиялық
əдістер
146
3. Биоинженерияны мал шаруашылығында қолданудың
пайдасы мен қауіпті тұстары
150
4. Хайуандар жасушаларын гибридизациялау əдістері
152
5.
Микрохирургиялық əдіс арқылы ірі қараның
монозиготалы егіздерін алу əдісі
155
6. Мал азығын дайындауда биотехнология жетістіктерінің
пайдаланылуы
157
VІІІ -
тарау
БИОТЕХНОЛОГИЯ 
ЖЕТІСТІКТЕРІНІҢ
ЭНЕРГИЯ
КӨЗДЕРІН ТОЛЫҚТЫРУ МАҚСАТЫНДА ҚОЛДАНЫЛУЫ
163
1. Энергия 
көздерін 
алуда 
жасыл 
өсімдіктердің
фотосинтездік қабілетін пайдалану
163
2. Майлы өсімдіктерді жанар-жағар май алуда пайдалану
164
3. Энергия көздері ретінде сутегін пайдалану
165
4. Биогаз өндірудің маңызы
166
5. Биогазды өндірудегі метандық ыдырау үдерістерінің негізі 
168
6. Биогаз алуға арналған қондырғылар
171
ІХ
тарау
ТАУ-КЕН ӨНДІРІСІ САЛАСЫНДАҒЫ БИОТЕХНОЛОГИЯ
ЖЕТІСТІКТЕРІНІҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
174
1. Металлургияда қолданылуы
174
2. Көмір өндірісінде қолданылуы
176
3. Биогеотехнология жетістіктерін көмір шахталарындағы
метан газынан арылтуда пайдалану
177
4. Мұнай өндіруде қолдану
178
Х
тарау
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БИОТЕХНОЛОГИЯ
180
1. Қазақстандағы қоршаған ортаның экологиялық мəселелері 
181
2. Биотехнологиялық үдерістерді өндіріс жəне тұрмыстық
қалдық суларын тазартуда пайдалану
183
3. Қоқыс қалдықтарын биотехнологиялық жолдармен тазарту
186
4. Ғарыштық биотехнология
188
5. Қазақстандағы биотехнология ғылымының негізгі
бағыттары мен болашағы
189
СОӨЖ тапсырмалары
194
Тест сұрақтары
196

279
Терминдер сөздігі
Қысқартылған сөздер анықтамасы
Əдебиеттер тізімі
247
272
273

280
Хамит Əбілғазыұлы Аубакиров
БИОТЕХНОЛОГИЯ
Оқулық
Редакторы
Ə. Ережепов
Басуға 18.08.2011ж. қол қойылды. Формат 60×90.
Қағазы офсеттік. Қаріп түрі «Таймс». Көлемі 23,0 б.т.
Таралымы 1400 дана. Тапсырыс № 1249.
Тапсырыс берушінің дайын файлдарынан басылып шықты.
ЖШС РПБК «Дəуір», 050009,
Алматы қаласы, Гагарин д-лы, 93а.
E-mail: rpik-dauir81@mail.ru