Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
"]үркі тілді ислам философиясы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
Философия тарихы Ж Алтай, Қасабек А. 3
| 149
"]үркі тілді ислам философиясы І жоғалтпағанын көріп отырмыз. Яғни М. Қашқари өз сөздерінде әділдікке, адам- * гершілікке, ар-намысты жоғары ұстауға, махаббатқа, мейірімділікке, эдептілікке , ціакырады. Поль Лафарг «Диуани лұғат ат-түрік» шығармасын: «Халық көңіліндегі I қайгы-қасірет пен қуаныштың серігі, білім қазынасы, діни жэне философиялық V кітабы екені даусыз»,58 - деп жазады. Бір сөзбен, Махмут Қашқари қалдырған рухани мұралар кейінгі ұрпақ үшін баға жетпес асыл қазына екендігі күмэнсіз. Ол барлық түркі халықтарына ортақ I энциклопедиялық аса құңды мұралардың бірі деп білеміз. I Ахмет Иугінеки (XII ғ.). Ахмет Иүгінеки - XII ғасырда өмір сүрген аса көрнекті ғұлама ақын, ойшыл-философ. Ол өзінің негізгі шығармаларын түркі t тілінде жазған. А. Иүгінекидің негізгі шығармасы «Ақиқат сыйы» деп аталады. Бұл дастан орта ғасырдағы түркі тайпаларына түсінікті тілде, яғни Қараханид і түріктерінің тілінде жазылған екен. Оның басқа да шығармалары болуы керек, * сақталып қалғаны осы аталған дастан ғана. А. Иүгінеки Сыр бойындағы Түркістан қаласындағы Жүйнек деген елді - мекенде дүниеге келіпті. Оның ақындық өмірі мен ғалымдық қызметтері жайында толық мәліметтер жоқтың қасы. Шығарманың ең көне толық сақталған ■ қолжазбаларының бірі Ыстамбұл қаласында сақталған. Ал түрік ғалымы Рашид , Арат Рахмат 1951 жылы осы дастанның толық мэтінін әзірлеп, латын эрпіне ау- ; дарып кітап етіп шығарды. Дегенмен «Ақиқат сыйын» тіл, әдебиет, тарих, фи лософия тұрғысынан тереңірек зерттеп, бір жүйеге түсіріп, көп еңбек сіңірген I ғалымдар Е.Э. Бертельс, С.С. Малов, Қ. Махмудов, т.б. болды. ■ «Ақиқат сыйы» дастанының негізгі мазмұны моральдық-этикалық мәселе- ! лерге арналған. Шығармада адам мәселесі негізгі орында турады. Мысалы, «Адам қалай өмір сүру керек?» деген сұрақтар қоя отырып, ғұлама соған өз тарапынан ; философиялық жауап іздейді. Оның пайымдауыцша, дүниедегі ең қымбат нәрсе, : ол - ддам өмірі болмақ. Сол үшін адам мэнді өмір сүру керек. Ол білімді, жомарт, ■ кішіпейіл болуы лэзім. Біздер қашан да білімді кісілерді қадір тұгуымыз қажет, - : дейді. Дастанда Шығыс мәдениетінің эсерлері де кездеседі. А. Иүгінеки адамдар- ' ды мейірімді, иманды, білімді, әдепті сөйлейтін, жомарт, эділ болуға шақырады. Мысалы, «Білімнің пайдасы мен надандықтың зияны жайында» деп аталатын жы- , рында былай дейді: Айтайын білім жайын, құнты бар бол, Ей достым, білімдіге ынтызар бол. Ашылар білімменен бақыт жолы, Білім ал жолға түсіп, бақыт толы немесе Білікті білім жинап кәсіп етер, Білімнің дэмін татып өсіп өтер. Білдірер білім елге білім сырын, Біліксіз білімді аттап, бөсіп өтер59. “Лафарг П. Очерки и истории культуры. - М., 1926. - С. 51. ’ Иүгінеки А. А қиқат сыйы. -А лм аты , 1985. - 71-72-6. |