Оқулық «Білім беруді дамыту федералдық институты»

63
сонымен қатар, егер бұрғы сабының 
айналымы сағат тілінің бағыты бойынша 
контурды 
айналу 
бағытына 
сәйкес, 
бұрғының 
ілгерілемелі 
қозғалысымен 
бағыты сәйкес келетін (бұрғы ережесі), 
токтарды оң деп санауға болады. Дара 
жағдайда
3.7-
суреттегі контур үшін толық
ток заңы бойынша
: 
.
Hdl
4
3
2
1
I
I
I
I
+
−
+
=
∫
(3.2)–
гі 
∑
I
шамасы
l
тұйықталған контурдағы 
магниттік 
қозғаушы күш
(МҚК) деп аталады. 
МҚК
-
ң СИ
-
дегі негізгі өлшем бірлігі 
— 
ампер
(А).
Егер ұзындығы 
l
тұйықталған контурдағы әрбір нүктеде Н магнит 
өрісінің
кернеулігі конутрға қатысты жанама бағытталған және 
тұрақты болса, онда толық
ток заңы келесі түрді қабылдайды: 
∑
=
I
HI
(3.3)
3.1-
мысал. I =
3 А тұрақты токқа
ие түзу сызықтық
өткізгіштен 
r =
1 м арақашықтықтағы магнит
өріс кернеулігін анықтаңыз 
(3.3, 
а
суретін қараңыз)
. 
Шешімі. 
Шеңбердің осьінен 
r =
1 м қашықтықтағы әрбір 
нүктесіндегі магнит өрісінің
кернеулігі тұрақты және (3.3) бойынша
:
H = I/l =
3/6,28 = 0,477 А/м,
тең, мұндағы 
l = 2
πr =
2 
•
3,14 
•
1 = 6,28 м 
— 
шеңбер ұзындығы
. 
Көптеген электротехникалық құралдардың магниттік тізбегін
, 
әрқайсысының шегінде магнит өрісін
біртекті, яғни тұрақты 
кернеулікке ие деп санауға болатын, ұзындығы
l
k 
бөлігінің орта 
сызығының бойындағы
H
k 
магнит
өрісіне тең, бөліктер жиынтығынан 
тұрады деп қарауға болады
. 
Егер бұл ретте магнит өрісі,
w 
орамы бар
I 
тогына ие катушкамен 
қоздырылатын болса, онда орамдарға тіркестірілген
және n 
бөліктерден тұратын магниттік тізбек контуры үшін (3.2) орнына
:
Iw
I
H
n
k
k
k
=
∑
=
1
деп жазуға болады
. 
Егер контур тогы бар катушканың 
m
орамымен 
тіркестірілген болса, онда:
3.7-
сурет

64
∑
∑
=
=
=
m
p
p
p
n
k
k
k
w
I
I
H
1
1
немесе
∑
∑
=
=
=
m
p
p
n
k
k
F
U
1
1
м
(3.4) 
мұндағы
F
p
= I
p
w
p
— 
МҚК
; 
U
мk
= H
k
l
k
— 
магниттік тізбек бөлігінің 
магниттік кернеуі.
Осылайша
, 
толық
ток заңы бойынша, 
магниттік тізбектің кез-
келген контурының МҚК алгебралық қосындысы оның бөліктерінің 
магниттік кернеулерінің алгебралық қосындысына тең
, бұл тұрақты 
токты элекр тізбектеріне арналған Кирхгофтың екінші заңы (2.11) 
шамаларының белгіленуіне ұқсас. 
Тұрақты
токтың
электрлік тізбегімен салыстырылуын жалғастыра 
отырып, оның магниттік кернеуінің ондағы магниттік ағынға 
қатынасы түріндегі
Ф
R
U
м
м
=
(3.5) 
магниттік тізбек бөлігінің 
магниттік кедергісі
түсінігін енгіземіз, бұл 
Ом заңының (2.1) шамаларының белгіленуіне дейін тура ұқсас болып 
келеді. 
Сонымен, магниттік сызықтардың үздіксіздігі есебінен, 
магниттік тізбек түйініндегі магниттік ағындардың алгебралық 
қосындысы нөлге тең
: 
0
1
=
∑
=
n
k
Ф
(3.6) 
мұндағы 
n 
— 
түйіндерде жалғанатын
тармақтар саны
, 
бұл тұрақты 
токты элекр тізбектеріне арналған Кирхгофтың бірінші заңы (2.9) 
шамаларының белгіленуіне тура ұқсас. 
Магниттік тізбек күйлерінің теңдеуі (3.4) 
— 
(3.6), оны тұрақты 
ЭҚК мен сызықтық және сызықтық емес
магниттік резистивті 
элменттер көзінің жиынтығынан тұратын, алмастыру схемасымен 
бейнелеуге мүмкіндік береді
. 
Сызықтық магниттік резистивті элемент, 
магниттік ағыны 
магниттік кернеуге пропорционалды болатын, магниттік тізбек 
бөліктерінің алмастыру схемасы
болып табылады. Оның параметрі 
ретінде магниттік кедергі 
R
м
= const
қызмет атқарады. 
Сызықтық емес магниттік резистивті элемент, 
магниттік 
ағынның магниттік кернеуден тәуелділігі сызықтық емес
болатын 
және сызықтық емес
Ф(
U
м
) 
вебер
-
амперлік сипаттамасымен берілетін 
магниттік тізбек бөлігінің алмастыру схемасы
болып табылады.
Магниттік кедергінің
СИ
-
дегі
негізгі өлшем бірлігі 
— 
ампердің 
вебер
ге 
қатынасы
(А/Вб): 1 А/Вб = 1 А/(В • с) = 1 (Ом • с)
-1
. 
3.8-
суретте алмастыру схемаларындағы сызықтық 
(
а
сызығы) және 

65
3.4. 
3.8-
сурет
3.9-
сурет
сызықтық емес (
б
сызығы) магниттік резистивті элементтердің, ал 3.9
-
суретте 
– 
тұрақты МҚК көзінің шартты белгілері
мен вебер
-
амперлік 
сипаттамалары келтірілген
. 

жүктеу/скачать 21,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: