Оқулық «Білім беруді дамыту федералдық институты»

56
2.15.
 
ТҰРАҚТЫ
 
ТОКТЫҢ
 
СЫЗЫҚТЫҚ
 
ЕМЕС ЭЛЕКТР 
ТІЗБЕКТЕРІ 
 
 
Жалпы жағдайда, электротехникалық құрылғылардың алмастыру 
схемалары, сызықтық резистивті элементтерден басқа сызықтық емес
резистивті элементтерден тұрады 
(2.6-
суретті қараңыз)
. 
Сызықтық емес резистивті элемент 
(
түзеткіш диодтар, 
стабилитрондар, варисторлар және т.б.) тізбекке екі шықпа арқылы 
қосылады. Оның қасиеттерін 
I (U
) вольт
-
амперлік сипаттамасы 
анықтайды 
(2.30-
сурет
). 
ВАС әрбір нүктесі сызықтық
емес резистивті 
элементтің 
статистикалық
I
U
R
ст
/
=
және 
дифференциалдық 
dI
dU
R
диф
/
=
 
кедергісін анықтайды
. 
Резистивті элементтердің сызықтық емес
қасиеттері түзеткіштер, 
кернеу стабилизаторлары, күшейткіштер және тағы сол сияқты 
құралдардың жұмыс істеу негізінде жатыр.
Сызықтық емес
тізбектер үшін қабаттастыру қағидасын қолдануға 
келмейді. Бұл аналитикалық әдістердің, олар негізделген: контурлық 
токтар, қабаттастыру және тағы басқаларын, тізбекті есептеуде 
қолданылуын шектейді
. 
Сызықтық емес
резистивті элементтерге ие тізбектерді есептеу 
графикалық әдістермен жүзеге асырылады
.
2.30-
сурет
2.31-
сурет

57
2.32-
сурет
2.34-
сурет
2.33-
сурет
2.35-
сурет
ЭҚК көзі, сызықтық 
R
мен сызықтық
емес резистивті 
элементтердің тізбектей жалғанғандағы схемасын қарастырайық 
(2.31-
сурет
). 
Кирхгофтың екінші заңы бойынша сызықтық резистивті 
элементтегі кернеу:
U
E
U
R
−
=
(2.33) 
тең болады, ал Ом заңы бойынша,
ток (2.33) ескерсек
:
R
U
E
R
U
I
R
−
=
=
/
. 
(2.34) 
(2.34) 
теңдеуіне 
жүктемелік сипаттамасы
деп аталатын, 
ордианата остерінде 
U
= 0, 
I = = E/R 
және абсцисс остерінде 
I =
0, 
U = 
E
токтары арқылы өтетін түзу сызық сәйкес келеді. Сызықтық емес
резистивті элементтің жүктемелік сипаттамасы мен
I(U
) ВАС 
қиылысатынА нүктесі, тізбектің жұмыс режимін анықтайды 
(2.32-
сурет
): 
I
A
тогы
және 
U
A 
кернеуі
.
Жүктемелік сипаттама көмегімен 
сызықтық емес
тізбекті графикалық есептеу әдісін 
жүктемелік 
сипаттама әдісі
деп атайды
. 

Жүктемелік әдіс сипаттамасы, тізбек ВАС белгілі тізбектей немесе 
параллелді жалғанған сызықтық емес
резистивті элементтерден 
тұратын жағдайда да жарамды. Ол үшін, бірінші жағдайда сызықтық 
емес
резистивті элементтердің ВАС кернеулері бойынша (
2.33-
сурет
), 
ал екінші жағдайда 
– 
тогы бойынша (
2.34-
сурет) қосу қажет. 
Жүктемелік сипаттама әдісімен қорытқы ВАС
-
да жұмыс нүктесін 
анықтап алып, ары қарай әрбір сызықтық емес
резистивті элементтің
тогы мен кернеуін табамыз
. 
Сызықтық
емес резистивті элементері аралас жалғанған тізбек те 
осыған ұқсас есептелінеді 
(2.35-
сурет
). 
БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ
 
 
1.
Электр тізбегінде
ток пен кернеудің шартты оң бағыты деп 
нені түсінеміз
? 
2.
Кернеу көзі мен
ток көзінің қасиеттерін тізіңіз
. 
3.
Электр тізбегінің принципиалды схемасы
мен алмастыру 
схемасының міндеті
қандай
? 
4.
Электр тізбегінің: тармақ, түйін, контур алмастыру 
схемаларына геометриялық түсініктеме беріңіз.
5.
Неліктен сызықтық емес
электр тізбегін есептеу үшін 
қабаттасу принципін
қолдануға келмейді
? 
ӨЗІНДІК
 
ШЕШУГЕ АРНАЛҒАН ЕСЕПТЕР 
 
 
1.
Егер 60°С температурада техникалық мыстың (мәліметтерді 
2.1-
кестеден қараңыз ) кедергісі 5 Ом
-
ға тең болса, 
температурасы 10°С болғандағы оның кедергісін 
анықтаңыз. 
Жауабы:
4 Ом.
2.
2.6-
шы мысалда есептелген, 2.26
-
суреттегі схеманың
қуат 
теңгерімін анықтаңыз
. 
Жауабы: 
Вт
110
=
=
∑
∑
R
к
P
P
. 
3.
Түйіндік потенциалдар әдісімен, 2.16
-
суреттегі элементтер 
параметрінің мәндері 
Е
1
 =
10 В, 
Е
2
= 0,75 В, 
Е
3
= 30 В, 
R
1
= 5 
Ом, 
R
2
= 2,5 Ом, 
R
3
= 10Ом 
болған кездегі, 
схемадағы
U
ab
кернеуді анықтаңыз
. 
Жауабы: 
-
1 В.
4.
2.3-
да мысалда есептелген, 2.21, а суреттегі схемадағы 
U
= 
70 В
кернеу кезіндегі
I
1
токты 
анықтаңыз 
Жауабы: 4 А
.

59
3.1.
 
3-
тарау
 
ЭЛЕКТРОМАГНЕТИЗМ
 
 
 
 
 
 
 
МАГНИТ
 
ӨРІСІНІҢ
 
НЕГІЗГІ 
ҚАСИЕТТЕРІ 
МЕН 
СИПАТТАМАЛАРЫ 
 
 
Тогы бар кез
-
келген өткізгіш айналасында магнит
өрісі
бар болады. 
Бұны тәжірибе жүзінде оңай дәлелдеуге болады
. 
Егер 
I
тұрақты токқа
ие түзу сызықтық өткізгішке магниттік 
тілшені жақындатсақ, онда тілше өткізгіш осьінің айналасындағы 
шеңберге жанама бағыт бойынша орнатылады 
(3.1-
сурет
, 
а
). 
Егер 3,1, 
а
суретінде
бейнеленген тәжірибеде өткізгіштегі
токтың
бағытын өзгертсек, онда магниттік тілшенің орналасуы қарама
-
қарсы 
бағытқа өзгереді 
(3.1-
сурет
, 
б
). 
Белгілі бір бағыттағы магниттік
тілшенің бағдарлануы, магнит 
өрісінде
H 
магниттік кернеулік
векторымен анықталатын магниттік 
күштер әсер ететіндігін білдіреді
. 
Жоғары көрнекілік үшін, өрістің 
магниттік күштерінің әсерінің кеңістіктік таралымы мен бағыты 
- 
тұйықталған 
магниттік
, немесе 
күш
сызықтары жиынтығымен 
көрсетіледі. Олардың бағытын магниттік тілшенің 
N 
солтүстік полюсі 
көрсетеді. 
3.1-
сурет

60
3.2-
сурет
3.3-
сурет
Тогы бар түзу сызықтық
өткізгіштер үшін магниттік сызықтары
концентрлік шеңберлердің жиынтығынан тұрады. Бұған қарапайым 
тәжірибемен көз жеткізуге болады. Темір үгінділері магнит өрісінде
магниттеліп,
тогы бар түзу сызықтық
өткізгіштің осьіне 
перпендикулярлы жазықтықта, өткізгіш айналасындағы концентрлік 
шеңберлер бойынша
орналасады
(3.2-
сурет
). 
Тогы бар түзу сызықтық
өткізгіштің магнит өрісінің
күш 
сызықтарының бағыттарын бұрғы ережесі бойынша анықтайды. 
Өткізгіштің көлденең қимасын шеңбермен, ал өткізгіштегі
ток 
бағытын 
– 
айқасқан сызықтармен немесе нүктемен (3.
3-
сурет, 
а
және
б
), яғни
ток бағытымен сәйкес келетін бағыттауыш түзудің ұшы 
немесе соңымен бейнелейік. 
Бұрғы ережесі
. 
Бұрғының ток бағытымен ілгерілемелі қозғалысы 
кезінде оның сабының айналу бағыты токтың магнит өрісінің күш 
сызықтарың бағытымен сәйкес келеді. 
Магнит
өрісінің кернеулігі,
тогы бар өткізгіш орналасқан заттың 
магниттік күйін өзгертеді. Магнит өрісінің
элементар көздері (зат 
атомдары мен молекулалары тогы)
магниттік тілше секілді 

жүктеу/скачать 21,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: