Министерство науки и высшего образования республики казахстан
«СОВРЕМЕННЫЕ ДОСТИЖЕНИЯ И ТЕНДЕНЦИИ ХИМИИ И ХИМИЧЕСКОЙ ТЕХНОЛОГИИ В XXI ВЕКЕ»
жүктеу/скачать 7,98 Mb. Pdf көрінісі
|
XXI ҒАСЫРДАҒЫ ХИМИЯ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ ЗАМАНАУИ ЖЕТІСТІКТЕРІ МЕН ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ-ХИМИЯ-2023-06-05 14 54 57pm
- Бұл бет үшін навигация:
- РЕТІНДЕ ПЛАСТИСТИК ҚАЛДЫҚТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ АБИЛЬДИН Т. С. х.г.к., профессор, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы қ.
| «СОВРЕМЕННЫЕ ДОСТИЖЕНИЯ И ТЕНДЕНЦИИ ХИМИИ И ХИМИЧЕСКОЙ ТЕХНОЛОГИИ В XXI ВЕКЕ»
«XXI ҒАСЫРДАҒЫ ХИМИЯ ЖӘ НЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ ЗАМАНАУИ ЖЕТІСТІКТЕРІ МЕН ТЕНДЕНЦИЯЛА РЫ» ЖОЛ ЖАБЫНДАРЫН ӨНДІРУ ҮШІН ЕКІНШІЛІК ШИКІЗАТ РЕТІНДЕ ПЛАСТИСТИК ҚАЛДЫҚТАРДЫ ПАЙДАЛАНУ АБИЛЬДИН Т. С. х.г.к., профессор, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы қ. ЕЛУБАЙ М. А. х.ғ.к., профессор, Торайғыров университеті, Павлодар қ. ОРАЛТАЕВА А. С. магистр, аға оқытушы, Торайғыров университеті, Павлодар қ. КУЛЬБЕКОВ А. М. магистр, ғылыми қызмет жөніндегі кеңесші, Торайғыров университеті, Павлодар қ. Пайдалы пластмасса бұйымдарының барлық түрлерін өндірудің үнемі өсуі, қоршаған ортаны ластайтын пластикалық қалдықтардың тез өсуіне әкеледі. Пластмасса уақыт өте келе ыдырамайды, жанған кезде өте улы заттар шығарады, сондықтан пластик қалдықтарын кәдеге жаратудың бірден-бір дұрыс әдісі оны қайта өңдеу болып табылады. Алайда, қазіргі кездегі шындық – бұл пластик қалдықтарының көп бөлігі жай полигондарда көміліп, қоршаған ортаға орасан зор зиян келтіреді. Пластикалық өңдеудің жаңа әдістерін іздеу – әлемнің көптеген ғалымдарының басты міндеті. Пластмассаларды кеңінен қолдану қалдықтардың едәуір мөлшерімен жүреді. Бұл проблема экологиялық қатерге айналды. Айта кету керек, алыс шетелдердің дамыған елдерінде жылына бір адамға 10-15 тонна қалдықтар келеді, ал экономикасы шикізаттық бағытта болатын елдерде бұл көрсеткіш 50–100 тоннаға дейін артады, Қазақстанда ол 60 тоннадан асады. Біздің Республикамызда 30 миллиард тоннадан астам өндірістік қалдықтар, ал 230 миллион тонна қатты тұрмыстық қалдықтар (ҚТҚ) жинақталған. Қатты қалдықтардың негізгі компоненттерінің бірі - қатты қалдықтардың жалпы көлемінің 5-10% құрайтын пластикалық қалдықтар. Пластмассалардың ерекшелігі - тірі ағзаларға қауіпті заттар, соның ішінде диоксин мен фуран қатарының супертоксикалық қосылыстарының бөлінуімен қоршаған ортаның әсерінен өзінің бастапқы қасиеттерін сақтап, ұзақ уақыт жойылмау қабілеті. Қазіргі уақытта ҚТҚ құрамындағы пластикалық қалдықтардың экожүйеге антропогендік әсері толық зерттелмеген. Осы типтегі қалдықтардың экожүйе элементтеріне антропогендік әсер ету дәрежесі туралы мәліметтер жоқ. Ұзақ мерзімді сақтау пластиктерінің физикалық-химиялық қасиеттері және олардың қоршаған ортаға әсері зерттелмеген. Пластикалық қалдықтарды құрылыс және жол төсемдерінің өнімдеріне қайта өңдеудің тиімді технологиялары ұсынылмаған. Пластмассалар немесе полимерлер және олардан жасалған бұйымдар адам қызметінің барлық саласында кең қолданылады. Пластмассаларды өндіру және пайдалану ғылыми-техникалық прогрестің көріністерінің бірі болып табылады, өйткені бұл көптеген бұйымдардың өндірістік шығындарын, пайдалану шығындарын азайтуға, сапасын жақсартуға және сыртқы түрін жақсартуға көмектеседі. Пластмассадан жасалған бұйымдардың салмағы аз, үлкен өлшемді құрылымдарды орнату кезінде көлік шығындары мен еңбек шығындарын азайтуға мүмкіндік береді. Пластмассалардың физикалық-химиялық және механикалық қасиеттері, сондай- ақ экономикалық артықшылықтары олардың экономиканы химияландырудағы маңызды рөлін анықтайды. Полимерлік материалдар әртүрлі дәстүрлі материалдарды (металдар, шыны, қағаз, картон, былғары) ауыстырады. Пластмассалар дәстүрлі материалдарды ауыстырып қана қоймайды, сонымен қатар құрылыстың жаңа, өнімді әдістерінің дамуына ықпал етеді. Пластмассалардың дәстүрлі материалдардан артықшылығы құрылымдарды жеңілдету, монтаждау жұмыстарын жеңілдету, көлік шығындарын азайту, стандартты бөлшектерді пайдалануды кеңейту, жылу мен дыбыс оқшаулауды жақсарту және сайып келгенде, күрделі құрылыс жұмыстарының уақыты мен құнын төмендету арқылы көрінеді. Пластмасса қалдықтарының әр түрлі түрлері бар, қарапайымдылығы үшін оларды өңдеуге қарай төрт санатқа бөледі: 1 Бастапқыда алынған процеске қосуға болатын қалдықтар мен сынықтар түріндегі жалғыз сыныпты пластиктер; 2 Қосымша өңдеуден өтуі керек және оларды өндіру процесіне тікелей енгізу мүмкін емес бір класты ластанған пластиктер; 3 Құрамы белгілі, әдетте қоспасы жоқ пластиктердің аралас қалдықтары; 4 Қатты тұрмыстық қалдықтарда болатын, бөтен заттармен ластанған әртүрлі деңгейдегі пластмассалар. Өнеркәсіптік пластик қалдықтарын және осы үшін қолданылатын жабдықтарды кәдеге жарату әдістерінің барлық алуан түрлілігімен процестің жалпы схемасы келесі түрде ұсынылуы мүмкін. |