Оқыту урдісінің циклдігі (кезеңдері)

II бөпім. Дидактика
97
Дидактикалық әдебиеттерде “оқыту үрдісінің буындары”, “оқыту үрдісінің 
кезеңдері”, “танымдык әрекеттің кезеңдері”, “оқыту үрдісінің сатылары” 
секілді терминдер көптеп кездеседі. Осы арада мынандай сауал тууы мүмкін 
“буын”, “саты” секілді үғымдармен бірге “оқу үрдісінің циклдері” - деген тағы 
бір терминнің қолданылғаны дүрыс па? Егер де дүрыс болған жағдайда, 
“буын”, “саты”, “цикл” және т.б. түсініктерді қалай ажыратуға болады деген 
сүрак тууы мүмкін. Бүл сүракқа дүрыс жауапты біз тек педагогика жүйесінде 
қарым-қатынас аркылы іске асатын, оқыту, оқу сияқты бірліктегі үрдістердің 
мәнін ескерсек таба аламыз.
“Цикл - үғымы” “буын” мен “саты” үғымдарымен салыстырғанда, жалпы 
үғым ретінде колданылады. Өйткені соңғы екеуі, бірінші үғымның қүрамына 
кіреді. Айта кетерлік бір жай, оқу материалын мецгеру кезеңдері туралы, 
дидактикалық циклдерді жоспарлау, үйымдастыру, бақылау кезеңдері туралы 
көптеп сөз қозғауға болады. Бірақ бүл түсініктер, педагогикалық қүбылыс- 
тарға байланысты сауалдарды қарастырғанда термин ретінде пайда болған, 
бүларды дидактикалық әрекеттестікке қатысты қолдану мүлдем қисынға 
келмес еді.
Мысалы, оқыту үрдісінің барысы жайлы дидактикалық үсыныстарды 
айқындау туралы зерттеулерінде (Вопросы методов и организации процеса 
обучения М., 1982. кітабындағы “Этапы деятельности учителя и учащихся в 
процессе обучения” тарауында). В.С.Цетлин оқыту үрдісінің үш кезецін карас- 
тырған. Солардың екеуі сабақ өткізу сатысынан, ал үшіншісі сабақтан тыс 
сатыдан қүралған. Автордың пайымдауынша, бүл сатылар оқушы мен 
мүғалімніц мақсаттарына, оқу материалы мазмүнының үзінділері жүйесінің 
толықтығына, оныц өмірлік тәжірибесі сипатына және де оқытудың бүл 
сатыда қүралдар комегімен жүзеге асып жатуына қарай ажыратылады.
Бірінші кезең, автордыц пайымдауынша, ол - білім мазмүнын оку тожіри- 
бесінде қолдануды корсетеді, мүғалім оқушыны оқу материалыныц үзінділері- 
мен танысуға қолайлы жағдай тудыру әрекеттерін жасайды. Екінші кезеңде, 
мектеп оқушылары қоғамдық өмірге жақын жағдаяттарды қолданады. Бүл 
сатыда мүғалімніц міндеті - оқушыға оның қоғамдық өмірде білім мазмүнын 
жеткілікті деңгейде мецгерту.
Соцғы, үшінші кезеңде өмірлік тәжірибеде мазмүнды пайдалануды 
үйымдастыру. Бүл сатыда мүғалім әрекетініц міндеті - оқушының жеке түлға 
ретінде жан-жақты дамуы үшін оны қоғамдық өмірге жақындату. Оқушы бүл 
сатыда тәжірибе жинап қана қоймай, қоғамдық өмірде өзіне-өзі қалай үстау 
керектігін үйренеді.
Айта кететін бір жай, бүл белгіленген кезеңдер оқу материалы мазмүнының 
үзінділерімен тығыз байланыста болады. Өйткені мүғалімдер мен оқушылар- 
дың мақсаттарыныц айырмашылығы, олардың өзара іс әрекетінің толықтығы мен 
ортүрлілігі оқытудың шын мәнін ашады.
Оқу үрдісі - оқыту мен оқудың дидактикалық әрекеттесуі. Бүл әрекеттесу- 
діц тетігі, оқыту мен оқудың субъектілерініц қарым-қатынасы болып табылады.
Дидактикалық әрекеттесудіц көмегімен өзара түсінушілікке, осы үрдіске 
қатысушылардың өзіндік сана сезімініц оянуына әкеледі, өзін-өзі реттеуші 
жүйе корреляциялық өзгерістерге үшырайды. Бүл өзгерістер дидактикалық 
орекеттесу актісінің нотижесі, сонымен катар оқыту мен оқудыц ілгері даму 
бағыты болып саналады. Осы нәтиже оқудың 

жүктеу/скачать 13,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: