А. М. Касенова. Стандарттау

82 Стандарттау, сертификаттау және метрология негіідері
болуы да мүмкін екендігін айта кету керек. Сонымен, қосымша 
шыгындарга байланысты жеке стандарттарды енгізу өндірушіге 
пайда келтірмейді, бірақ тұтынушыға пайдалы. Немесе өндіруші 
өнімді унификаттауды кеңінен қолданып, өзінің шығынын 
айтарлықтай қысқартуына болады, бірақбұл тұтынушыныңтаңдау 
аймагын кемітеді.
Стандарттау салдарының күрделі жэне бірмәнді емес сипаты, 
оныңэкономикалықтиімділігінесептеу эдісі менпринципінеедэуір 
эсер етеді. Әсіресе бүл бүгінгі күні жаһандану процесінің күшейіп 
келе жатқан кезінде, халықаралық стандарттау мемлекеттердің 
экономикалық қатынастарын өсіруді, бірақ бір жағынан үлттық 
өндірістің көптеген түрлерінің жойылуына мүмкіндік береді.
Стандарттаудың экономикалық тиімділігін бағалаудың не- 
гізгі объективті шарты, өндірушілердің де, түтынушылардың да 
мүдделері мен түрлі факторлардың максималды санын есепке алу 
болатын жүйелік кешенді тэсіл.
Жалпы стандарттаудың экономикалық тиімділігін анықтау 
әдістемесі 
гылыми-техникалық 
жасалымдардың 
тиімділігін 
багалау әдістері негізделген әдістемелік принциптерге сүйенеді. 
Стандарттаудың эконом и калы қ тиімділігі келесі жағдайларда 
бағалануы қажет:
- стандарттау жоспарларын экономикалық негіздеуде;
- стандарттарды жасау және бекіту мақсатқа сай екендігін не-
гіздеуде;
- стандарттаудың өндіріс, сауда, салалық қызмет корсету 
сферасы жэне нақты кәсіпорындар дамуының тиімділігіне 
әсерін багалауда;
- стандарттаудың, унификаттаудың, типтеудің, агрегаттаудың 
оңтайлы нүсқаларын іздеу процесінде;
- өнім бағасын жэне стандарттарды жасау келісілген жагдайда 
есептеулер жүргізу үшін;
- стандарттау 
саласының 
қызметкерлерін 
материалдық 
түрғыдан ынталандыру кезінде.
Қамтылуының терендігі мен кендігіне байланысты тиімділік 
ажыратылады:

- стандарттың жұмыс істеу мерзімі ішінде эр жыл бойын- 
ша, немесе осы өсімді шақырған негізгі және айналымдағы 
қаражаттарды салу стандарт өнімнің қызмет ету мер- 
зімі салыстырмалы бағадағы ұлттық кірістің өсіміне 
қатынысымен анықталатын мемлекеттегі стандарттаудың 
жалпы тиімділігі;
- стандарттау бойынша іс-шаралардың мүмкін болатын 
нұсқаларының ішінен ең жақсысын таңдауда жэне бір 
нұсқаның екіншісінің жанында артықшылыгын сипаттай- 
тын стандарттаудың есептелетін салыстырмалы тиімділігі;
- стандартталатын шешімдерді енгізу немесе техниканы 
пайдалану алдындагы барлық мерзім ішінде анықталатын 
стандарттаудың жобалау тиімділігі;
- стандартталған өнім немесе қызметті шығару мен пайда­
лану нәтижесінде болатын стандарттаудың шын мәніндегі 
тиімділігі;
- стандарттардың 
жеке 
түрлерінің 
экономикалық 
жағымдылығын 
сипаттайтын 
стандарттаудың 
жеке 
тиімділігі немесе стандарт өнімді түрлі сферада жасау мен 
пайдаланудан болатын жеке жергілікті тиімділік.
Стандарттаудың 
экономикалық тиімділігін 
анықтаудың 
әдістемелік амалының негізінде, стандарттаудың салдарынан 
болтан жағдайлардың бәрін кешендік есепке алу жатыр. Стан­
дарттау ғылыми зерттеулер жүргізу, өнімді жасау, өндірісті 
технологиялық түрғыдан дайындау, өнімді игеру жэне өндіріске 
қою, оны жасау жэне пайдалану процестеріне байланысты. Бүл 
жерде оның тиімділігін бағалау критерийлерін таңдау, әрбір 
критерийдің мэнінің маңыздылығын анықтап алу қажет. Осы 
жағдайда квалиметрия әдістерін қолданған жөн.
Стандарттаудың экономикалық тиімділігін бағалауға ке- 
шенді жакындау стандарттау жүмыстарының мақсатқа сай екен- 
дігін анықтайтын, техникалық, экономикалық, элеуметтік және 
үйымдастырушылық факторлардың барлығын бірге және өзара 
байланысты талдауға жэне ескеруге мүмкіндік береді. Күтілген 
тиімділіктің барлық багалары ықтималды болжау сипатта жэне аб­
солюты дэл бола алмайды. Стандартты жасау барысында пайда бо-

жүктеу/скачать 10,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: