Асфендияров 2-том indd
Тунганчин (Тунганшин) Мухамедьяр Гиреевич (Хангерее-
жүктеу/скачать 1,77 Mb. Pdf көрінісі
|
asfendiiarov sanzhar shygarmalary tom 2
| Тунганчин (Тунганшин) Мухамедьяр Гиреевич (Хангерее-
вич) (1888-1938) – общественный и политический деятель. Родился в 1888 г. в Иргизском уезде Тургайской обл. Расстрелян в фев. 1938 г. Окончил Оренбургскую учительскую семинарию (1916 г.). Работал переводчиком Тургайского областного правления (1916-17 гг.); в апр. 1917 г. изгнан с Тургайского областного казахского съезда по пред- ложению М. Дулатова, как «состоящий на службе агент местного жандармского управления»; инспектор по землепользованию (1917- 18 гг.); помощник (зам.) комиссара Степного края А. Джангильдина (1918 г.); член Тургайского облисполкома (1918 г.); зав. казахским от- делом, комиссар по казахским делам при Наркомнаце РСФСР (1918- 19 гг.); Киргизский (Казахский) военный комиссар, с апр. 1919 г. с пра- вами командующего армией (1918-19 гг.); член Казревкома (1919 г.); один из руководителей формирования 1-го казахского кавполка РККА в гор. Урде (1919 г.); пытался создать самостоятельный «ЦК партии» и «центральный исполком» Казахстана (1919 г.); арестован, под следствием в ГПУ (1920-1921 гг.); на различных должностях в органах социального обеспечения, издательствах, культурно-просве- тительских учреждениях, гор. Кзыл-Орда (1921-30 гг.); на различных должностях в заготовительных и торговых организациях, гор. Алма- Ата (1930-35 гг.); торговый представитель Казахстана в Ташкенте – уполномочен¬ный «Казторга» по Средней Азии (1935-37 гг.). В 1937 г. арестован, 27 фев. 1938 г. ВК ВС СССР приговорен к ВМН. 6 марта 1956 г. реабилитирован. Член ВЦИК (1919 г.). 252 1931 жылы 4-7 қазан аралығында өткен КСРО Ғылым акаде- миясының сессиясында одақтас және автономды республикаларда филиалдар мен базаларды құру мәселесі талқыға салынады [297, С. 251-252]. Сессия қатынасушылардың шешімімен құрамына акаде- миктер Л. Комаров, А.Иоффе, А. Ферсман, Н.Марр, А. Архангель- ский, В. Кистяковский кірген Базалар бойынша комиссия құрылып, оның міндетіне ұлттық аймақтарда ҒА базаларын ұйымдастыру мүмкіндіктерін қарастыру кірді. Аталған комиссия автономды республикалардың үкімет мүшелерімен, ғылыми-зерттеу ұйымдары 364 мен мекемелердің, жоғарғы оқу орындарының жетекшіліктерімен байланысқа шығып, олардан жергілікті жерлерде ҒА базалары мен бөлімдерін ашу қажеттілігін негіздеу туралы баяндамаларды алдыр- тады. Осы комиссия жұмысының нәтижесінде, 1931 жылы 7 сәуірде өткен Қазақ АКСР Халық Комиссарлар Кеңесінің мәжілісінде Қазақ АКСР Мемлекеттік жоспарлау комитеті төрағасының орынбасары И. Майминнің Қазақстанда Ғылыми Академиясының бөлімін ашу және осыған байланысты туындап отырған ұйымдастыру мәселелері тура- лы баяндамасы тыңдалады. Мәжіліс 2 бесжылдықта республиканың ресурстары мен өндіргіш күштерін ғылыми-зерттеу жұмысының күшейту қажеттілігін мойындап, 1932 жылы КСРО Ғылым ака- демиясының бөлімін Алматы қаласында бөлімін ашу туралы қаулы қабылдайды. Сонымен қатар, осы мәжіліс Ғылым Академиясының Қазақстандағы бөлімі туралы уақытша ереженің жобасын да бекі- теді. 1931 жылы 22 мамырда БКП (б) Қазөлкекомының жанында Қазақстанда М. Орынбаевың, С. Афсендиаровтың, М. Төлеповтың, С.Садуақасовтың, Е.Федоровтың, И. Майминнің қатынасуымен КСРО Ғылым Академиясының бөлімін ұйымдастыру бойынша ар- найы кеңес өтеді. Бұл кеңесте келесідей пункттерден тұратын қаулы қабылданды: 1) Барышниковтың келуінен кейін М. Төлепов пен С. Асфендиаровқа Қазақстандағы Ғылым академиясының базасын нығайту туралы нақты ұсыныстарды даярлап шығып, оларды БКП (б) Қазөлкеком хатшылығының назарына ұсыну; 2) Базаның құрылуы үшін Қазақстанның жергілікті бюджетінен 150 мың сом қаражатты бөлу; 3) Базаны қаржыландыруға салалық комиссариаттарды тарту, олардың ғылыми-зерттеу істеріне бөлінген қаражаттарды Базаның ұйымдастыруына жұмсау; 4) 1932 жылдан қалдырмай Ғылым акаде- миясының Қазақстандағы өз ғылыми-техникалық базасы құрылуын қажет деп табу. Базаның өз лабораториялары жабдықталып құрылғанға дейін, оның ғылыми қызметкерлеріне ЖОО және ЖТОО-ның ғылыми кабинеттері мен лабораторияларын емін-еркін қолдануын қамтамасыз ету. С. Асфендиаровқа, М. Төлеповқа, И. Майминге, С. Садуақасовқа Ғылым Академиясының ЖОО-ның лабораторияла- рын уақытша қолдану тәртібі, сондай-ақ олардың жабдықтары мен мүліктерінің бі бөлігін базаның құрылып отырған лабораториялары- на беру мүмкіндігі туралы нақты ұсыныстарды құрастырып шығару; 5) Ғылым академиясына 15-20 бөлмеден тұратын оқу ғимаратын беру қажет деп табу, бұл мәселенің жақын арада шешілуін қамтамасыз ету үшін О. Исаевқа өтініш білдіру және т.б.Қазақстанда КСРО Ғылым академиясы филиалының ашылып, елдің ғылыми және мәдени 365 өміріндегі айтулы оқиғалардың біріне айналды. С. Асфендиаров Қазақстандық базаның іргетасын қалаған ұйымдастырушылардың және алғашқы жетекшілерінің қатарында болды. С.Асфендиаров 1932 жылы мамырда А. Самойлович, Б. Келлер, О. Брицке сынды академиктермен, М. Төлепов, Г.Барышников сынды профессорлар- мен бірге Казақстандық базаның төралқасының құрамына енді // ҚРОММ. Р-30-қ. 2-т. 693-іс. 42 п.; 1003-іс. 14-15 пп. 253 жүктеу/скачать 1,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|