Әл-фараби атын да ғы Қа зақ Ұлт тық уни вер ситеті жоғары мек теп

1.2. Қа зақстан Республикасындағы жоғары білім
33
Е.И. Ога рев «Үз дік сіз бі лім бе ру» жүйесі жал пы қол да ныс та бол-
ға ны мен әлі кең ма ғы на да қол да ныс қа ен ген жоқ дей ді. Үз дік сіз 
бі лім бе ру жүйесі бір қа ра ған да қа ра пай ым ма ғы на ны біл ді ре-
ді, бі рақ те ре ңі рек үңіл сек оның мә ні әл де қай да кең. 1965 жы лы
П. Аренц ең ал ғаш рет «үз дік сіз бі лім бе ру» жүйе сін зерт теп, 
ғы лым ға: мә де ниет тің өр кен деуі; аза мат тар ды қо ғам ның өз ге-
ріс те рі не, өр кен деуіне даяр лау; жал пы ға бір дей қо сым ша бі лім; 
бі лім бе ру жүйе сін де кә сі би даяр лық пен кә сі би бі лік ті лік ті кө-
те ру сияқ ты 4 тү рін анық таған. Яғ ни үз дік сіз бі лім бе ру анық та-
ма сы ның кілт тік сө зі – «үз дік сіз». Бұл анық та ма да үз дік сіз де ген 
сөз ге көп кө ңіл бө лі не ді, ал бі лім де ген сөз дің фи ло со фия лық, 
биоло гиялық әлеу мет тік те ма ғы на сы бар. Де мек, «үз дік сіз» де-
ген ма ғы на ны «бі лім» де ген сөз бен бай ла ныс ты ра оты рып, олар-
дың құ ры лы мы ның күр де лен ге нін бай қай мыз. Үз дік сіз бі лім нің 
әр бас пал да ғы на кө те рі лу – бел гі лі бір ке дер гі лер ді же ңе бі лу. 
Ға лым дар дың пі кі рін ше, маз мұ ны мен тү рі өз гер ме се, да мып 
отыр ма са, са па лы бі лім бо ла ал май ды. Мұ ны тек жал ғас ты рып 
қа на қой май, бі лім са па сы ның өз ге руі адам ның бір са ла дан бас қа 
са ла ны мең ге руіне, өмір де өзі нің тұл ға лық же ке қа сиет те рін да-
мы ту ға мүм кін дік ала ды. Бұл жер де бас ты мақ сат үз дік сіз де ген 
сөз ге ба са на зар ауда рыл ған. Осын дай анық та ма ар қы лы бі лім 
па ра диг ма сы қа лып та са ды, адам өмі рін де гі же ке мақ сат фи ло-
со фия лық, пе да го ги ка лық бі лім құ ры лы мы қа рас ты ры ла ды. Үз-
дік сіз бі лім бе ру қа жет ті лі гін тү сі ну ар қы лы зерт теу жұ мы сы нан 
қал ған жал пы кә сі би бі лім ба за лық бі лім ді сақ тайды. 
«Үз дік сіз бі лім бе ру» ұғы мы ның кең мағынасын ка на да лық 
зерт теу ші Д. Кидд ұсын ды, оның есеп теуін ше, үз дік сіз бі лім бе-
ру: 
бі рін ші ден,
өт кен шақ тың бі лім бе ру идеяла рын жал пы лап қа-
на қой май, бар лық ха лық тар дың бі лім бе ру мен тәр биеде гі ұлы 
қай рат кер ле рі нің көз қа рас та ры на сәй кес ке ле ді; 
екін ші ден,
бұл – 
та ңыр қар лық әлеу мет тік өз ге ріс тер ге де ген тиім ді жә не та быс ты 
жауап бе ру дің кіл ті; 
үшін ші ден,
бі лім бе ру дің қо ғам дық ық па лы-
ның ар ту ына бел сен ді сеп ті гін ти гі зе ді; 
төр тін ші ден,
адам дар-
дың өмір сал ты ның кей бір әлеу мет тік жақ та рын өз гер те ді жә не 
за ма науи өмір дің кей бір ке лең сіз дік те рін тү зе те ала ды; 
бе сін ші-

1-бөлім. Жо ға ры мек теп пе да го ги ка сының теориялық негіздері
34
ден,
бі лім бе ру ын ты мақ тас ты ғы ның бар лық мү ше ле рі нің өза ра 
тү сі ні суін қам та ма сыз ете ді; 
ал тын шы дан,
мұ ға лім ма ман ды ғы 
ең ма ңыз ды ма ман дық қа айна луы мүм кін, өйт ке ні үз дік сіз бі лім 
бе ру – эко но ми ка лық жә не әлеу мет тік тұр ғы дан та быс кіл ті; 
же-
тін ші ден,
бұл бі лім бе ру ді жос пар лаудың ажы ра мас бө лі гі жә не 
т.б. Де ген мен Д. Кидд ұсын ған үз дік сіз бі лім бе ру та би ға ты ның 
кон цеп ту ал ды кө рі ні сі 1966 жы лы бе ріл ген ді гін ес ке ру ке рек. Үз-
дік сіз бі лім бе ру дің сол уа қыт та ғы қо ғам ның да му ын да ғы рө лін 
тү сі ну прог рес сив ті бол ды, ең бас ты сы ХХ ға сыр дың екін ші жар-
ты сын да бі лім бе ру са ла сын да ғы ғы лы ми зерт теу лер дің ма ңыз ды 
ба ғыт та рын ұсын ды. 
Осы мә се ле ні зерт теу ші лер дің ішін де гі ірі ға лым дар дың бі рі
Р. Дав ұсын ған анық та ма кү мән сіз қы зы ғу шы лық ту ды ра ды. 
Оның тү сі ні гін ше, үз дік сіз бі лім бе ру – ин ди вид тер дің жә не ұжым-
ның өмір са па сын кө те ру мақ са тын да ин ди вид тің бү кіл өмір ағы-
мын да ғы же ке қо ғам дық жә не кә сі би да муының ке мел де ну про це сі. 
Ше тел әде биет те рін де қа лып тас қан түр лі ба ғыт тар дың бар-
лы ғын қам ти тын не гіз гі төрт ұғым ды бө ліп жә не олар дың маз-
мұ нын үз дік сіз бі лім бе ру кө рі ні сі нің фор ма ла ры на жә не өн ді ріс 
са ла сы мен бай ла ны сы на қа тыс ты қа рас тыр сақ, оны тө мен де гі 
кес те ден кө ру ге бо ла ды. 
3-кес те 

жүктеу/скачать 5,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: