Уни вер си тет те ғы лы ми-пе да го ги ка лық

1-бөлім. Жо ға ры мек теп пе да го ги ка сының теориялық негіздері
26
кре дит тік бі лім бе ру жүйесі не не гіз дел ген кадр лар даяр лаудың 
үш са ты лы мо де лі нің кең та ра ға нын көр се те ді: ба ка лав риат – ма-
ги ст ра ту ра – док то ран ту ра PhD. Бұл мо дель АҚШ уни вер си тет-
те рін де жә не Еуро па ның көп те ген ел де рін де қол да ны ла ды. Ол 
не ғұр лым икем ді де тиім ді бо лып та бы ла ды, ака де миялық ұт қыр-
лық ты жә не ең бек на ры ғы ның тез өз ге ріп тұр ған ша ғын да тү лек-
тер ге де ген сұ ра ныс ты қам та ма сыз ете ді. 
Жо ға ры оқу орын да ры ның мүм кін дік те рі пе да гог кадр лар дың 
бі лік ті лі гін арт ты ру да жан-жақ ты пай да ла ныл майды. Пе да гог 
кадр лар дың бі лік ті лі гін арт ты ру жә не қайта даяр лау мә се ле ле рін 
ше шу жө нін де ше тел дер мен тә жі ри бе ал ма су жа ңа қол ға алы ну-
да. Бі лім бе ру ұйым да ры ның бас шы ла ры мен қыз мет кер ле рі нің 
жа ңа бі лім-бі лік ті иге руін ма те ри ал дық жә не мо раль дық тұр ғы-
дан кө тер ме леу те тік те рі тиім ді түр де жет кі лік ті пай да ла ныл-
мауда, прак ти ка лық қыз мет ке бағ дар лан ған оқы ту дың бел сен ді 
тре ни нг тік тех но ло гияла ры ның ен гі зі луі баяу жүруде. 
Кадр даяр лау мә се ле сі мен ше тел дік, отан дық бір сы пы ра ға-
лым дар айна лыс қан. Мы са лы, пе да го ги ка лық іс-әре кет тің әр түр-
лі ба ғыт та ры на мұ ға лім нің кә сі би дай ын ды ғы ның қа лып та су ын 
В.А. Слас те нин, К.М. Ду рай-Но ва ко ва, К.А. Кер таева, Н.В. Кузь-
ми на, К.М. Му ха мет жа нов, Ж.Р. Ба ши ро ва жә не т.б., ма ман дар ды 
көп са ты лы дай ын даумен Н.А. За вал ко, М.А. Құ дай құ лов жә не 
т.б.; пе да го ги ка лық іс-әре кет ке тұ тас тық пе да го ги ка лық про цесс 
тұр ғы сы нан дай ын дау мә се ле сін Н.Д. Хмель, К.С. Ус па нов жә не 
т.б. жә не мұ ға лім дер дің зерт теу ші лік бі лік те рі нің қа лып та су мен 
С.И. Ар хан гельс кий, Ш.Т. Таубаева, З.А. Исаева, Р.Ч. Бек тур га но-
ва жә не т.б. айна лыс қан.
Ке ңес тік Қа зақ стан да уни вер си тет тер дің да му та ри хы про-
фил ді жо ға ры оқу орын да ры мен бай ла ныс ты. Мұн дай оқу 
орын да ры на: пе да го ги ка лық, ме ди ци на лық, тех ни ка лық, ауыл-
ша руашы лық жә не т.б. жа та ды. Жо ға ры бі лім бе ру жүйе сін осы-
лай ұйым дас ты ру рес пуб ли ка құ ры луының ал ғаш қы кез де рін де 
бел гі лі бір дең гейде тиім ді бол ды. Бі рақ ол кез де ма ги ст ра ту ра 
бол ма ған жағ дайда да кадр лар ды дай ын дау ісі жү ріп жат ты, сол 
жыл да ры уни вер си тет тік бі лім бе ру дің да му дең гейі ғы лым мен 

1.2. Қа зақстан Республикасындағы жоғары білім
27
өнер кә сіп тің өза ра бір лі гі не, жо ға ры мек теп по тен циа лын ха лық-
тың мә де ниетін жә не ин тел лек ту ал ды ғын да мы ту да пай да ла ну, 
ин тел ле ген ция ның өр ке ниет ті құ ра мын қа лып тас ты ру да ғы рө-
лі тө мен бол ды. Жо ға ры мек теп те гі ма ман дар ды кә сі би дай ын-
дауда ғы не гіз гі бағ дар – ана ли ти ка лық ой лау ға қа бі лет ті жә не 
шы ғар ма шы лық әлеуеті жо ға ры үйле сім ді да мы ған, фун да мен-
тал ды кә сі би дай ын ды ғы бар, жыл дам өз ге ріп оты ра тын ең бек 
на ры ғы на жә не ма ман ның кә сі би дең гейіне қой ыла тын та лап тар-
ға тез икем де ле ала тын, дү ниета ным дық мә де ниеті, жал пы адам-
зат тық құн ды лық тар жүйесі да мы ған тұл ға ны қа лып тас ты ру. 
Ма ман даяр лауда тұл ға ға ба ғыт тал ған бі лім бе ру өзін дік
ма ңыз ға ие. Бұл идеяны жү зе ге асы ру бо ла шақ ма ман дар дың 
өзін-өзі бі лім ден ді ру мен өзін дік же ті лу ге де ген, пе да го ги ка лық 
іс-әре кет ті өзін дік мә де ни-адам гер ші лік ті жә не ин тел лек ту ал ды 
по тен циа лын да мы ту құ ра лы на ай нал ды рауға де ген, әлеу мет тік 
әрі кә сі би құн ды лық тар жүйе сін де гі пе да гог тың өзін-өзі анық-
тауына де ген қы зы ғу шы лы ғын қа лып тас ты ру мен сақ тау ға ті ке-
лей бай ла ныс ты. 
Де мек, тұл ға ға ба ғыт тал ған оқы ту ама лы про це сін де әр бір 
сту дент тұл ға сын да мы ту ға қо лай лы бі лім ден ді ру ор та сын қа-
лып тас ты ру көз де ле ді. 
Өзін тұл ға ре тін де есеп тейт ін оқы ту шы бас қа лар ды (ұжым-
ды, сту де нт тер ді) сол қал пын ша қа был дау ға ты ры са ды, олар ды 
өз гер ту ге әре кет жа са май ды. Пе да го ги ка лық бі лім бе ру дің не гіз-
гі мін де ті бі лім алу шы лар дың өзін дік са па ла рын дұ рыс қол да на 
алу ға, дер бес ойла на алу ға, туын да ған мә се ле лер ді өз бе тін ше 
ше ше алу ға қа бі лет ті етіп қа лып тас ты ра ала тын оқы ту шы ны тәр-
бие леу бо лып та бы ла ды.
Та рих тал дау ла ры ның көр се туін ше, уни вер си тет тік бі лім нің 
ұзақ мер зі мін де бұл бі лім нің екі түрлі та ри хи өз гер ме лі мо делін 
көр се ту ге бо ла ды: 
– клас си ка лық; 
– ра ци она лис тік.
Уни вер си тет тің клас си ка лық мо де лі бі лім ден ді ру, зерт теу ші-
лік, мә де ни-гу ма ни тар лық қыз мет тер ден тұ ра ды. 

1-бөлім. Жо ға ры мек теп пе да го ги ка сының теориялық негіздері
28
Уни вер си тет пай да бол ған кез ден бе рі ке ле жат қан жә не қо-
ғам да муының бар лық ке зін де өзек ті бо лып та бы ла тын уни вер-
си тет тік бі лім нің бі лім ден ді ру қыз ме ті сту де нт тер дің бі лі мін қа-
лып тас ты ру да оқы ту дың про цес суал ды әдіс те рін пай да ла ну мен 
си пат та ла ды. Бұл қыз мет тұл ға ның да муы үшін қа жет ті бі лім, іс-
кер лік, дағ ды ны мең гер ту ді мең зейді. Бі лім маз мұ ны, оның дең гейі 
же ке, әлеу мет тік жә не мем ле кет тік қа жет ті лік тер мен анық та ла ды. 
Уни вер сиет тік зерт теу ші лік қыз ме ті уни вер си тет тік бі лім нің 
си па тын анық тайды, се бе бі сту де нт тер дің шы ғар ма шы лық қа бі-
лет те рі нің да муы олар дың ғы лы ми жұ мыс қа ара ла су ына ті ке лей 
бай ла ныс ты. 
Бү гін де жағ дай айт ар лық тай өз гер ген: әр бір бі лім ден ді ру ме-
ке ме сі өзі нің қа жет ті лі гі мен өмір сү ру ге қа бі лет ті екен ді гін дә-
лел деп оты ру ға ту ра ке ле ді. Бі лім ден ді ру ор та сын гу ма ни та ри за-
ция лау ЖОО-ның бас ты қа жет ті лі гі бо лып та бы ла ды. 
Жа ңа гу ма ни тар лық па ра диг ма да ғы уни вер си тет тік бі лім нің 
бас ты мақ са ты – адам ның өзін дік ор нын ұғы ну, оны мен өза ра 
әре кет те се алу ға қа бі лет ті лік тің бо луы. Яғ ни бі лім ді тұл ға лық 
мән ді құн ды лық деп қа был дау де ген сөз. Әлем мен өза ра әре кет те-
су нә ти же сін де бі лім алу шы тұл ға сы ның то лы ғуы, да муы бо ла ды.
В.А. Ко зы рев тың бі лім ді гу ма ни та ри за ция лау идея сын да оған 
жал пы амал дар тұр ғы сы нан ке лу ар қы лы тү сін ді руіне де ке ліс-
пеуге бол майды. Ол, 

жүктеу/скачать 5,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: