Мә се ле лік пен жо ба лап оқы ту жә не

5.2. Бо ла шақ ма ман дар ды даяр лауда ғы бел сен ді әдіс тер ...
107
3. Қа жет ті қо сым ша ақ па рат ты таң дай бі лу. 
4. Ақ па рат ты не гіз деу. 
5. Сұ рақ тар құ рас ты ру. 
6. Сұ рақ тар ды зерт теу жә не ше ші мін та бу.
­
7. Ор тақ ше шім ге ке лу. 
8. Бе зен ді ру жә не ұсы ну.
Мә се ле лік оқы ту – бұл жа ңа пе да го ги ка лық құ бы лыс емес. 
Мә се ле лік оқы ту дың эле ме нт те рін сок рат тық эв рис ти ка лық әң гі-
ме ле су лер дің өзін де кө ру ге бо ла ды. Мә се ле лік оқы ту идеясы мен 
прин цип те рі ой лау пси хо ло гия сын зерт тейт ін ке ңес пси хо лог та-
ры С.Л. Ру би нш тейн мен, Д.Н. Бо гояв ле нс кий мен, Н.А. Ме чи нс-
кий мен, А.М. Ма тюш кин мен, Т.В. Куд ряв цев пен жә не көр нек ті 
ди дак тар М.А. Да ни лов пен, М.Н. Скат кин мен жа сал ды. Соң ғы 
жыл да ры бұл сұ рақ тар мен М.И. Ма ху тов айна лы са ды.
Қа зір гі уа қыт та мә се ле лік оқы ту дың идеяла ры мен ғы лы ми 
кон цеп цияла ры ар найы тү сін ді ру ді қа жет ете тін бір қа тар ұғым-
дар мен тер мин дер ден тұ ра ды. Мә се ле лік оқы ту дың не гіз гі бас ты 
ұғы мы «мә се ле лік жағ дай» бо лып та бы ла ды. 
Мә се ле лік жағ дай
(не ме се мә се ле лік жағ даят) – қан дай да бір 
қа жет ті іс-әре кет ті жа сау не ме се бір нәр се ні ұғы ну үшін бі лім нің 
не ме се бел гі лі әдіс-тә сіл дер дің же тіс пеуші лі гі пай да бол ған да 
туын дай ды, яғ ни бі лім мен бі лім сіз дік ара сын да қа ра ма-қай шы-
лық орын ала ды. Бі лім алу шы ның ал дын да мә се ле тұ ра ды, оған 
кей бір бай ла ныс тар мен қа ты нас тар бел гі лі, бі рақ ол қан дай да 
бір үзі ліс ті се зі не ді, сон да ма за сыз дық се зі мі пай да бо ла ды. Ол өз 
бі лі мі нің қан дай да бір не гі зі нің бол ған ды ғы нан, егер ой лан са, із-
ден се, он да бұл жағ дай дан шы ғу жо лын та буы мүм кін еке нін се зе ді.
Мә се ле лік жағ дай дың екі жа ғы бар: пән-маз мұн ды лық (қай-
шы лық тар ды бө лік теу, не гіз гі бі лім нің бар лы ғы, қан дай да бір 
нақ ты бі лім нің же тіс пеуші лі гі) жә не мо ти ва циа лық (қай шы лық-
тың кө рі нуі, қы зы ғу шы лық тың оянуы жә не оны жоюды қа лау, 
қан дай да бір жа ңа же тіс пейт ін бі лім ді алу шар тын да оны ше шу 
мүм кін ді гін ба ға лау).
Мә се ле ні ше шу ді қол ға алып жә не оны бел гі сіз ден бел гі лі-
ні айыра тын сөз тү рін де көр кем де ген нен кейін ол мә се ле лік тап-

5-бөлім. Жо ға ры мек тептегі оқыту процесін ұйымдастыру
108
сыр ма ға айна ла ды. Сол тап сыр ма ны ше шу про це сін де ға на же-
тіс пейт ін бі лім ді алу ға жә не тү сі ну ге, ұғы ну ға бо ла ды. 
Мә се ле лік оқы ту мен бай ла ныс қан бар лық ұғым да ры на мә се-
ле, мә се ле лік сұ рақ, мә се ле лік тап сыр ма, мә се ле лік жағ дай ор тақ 
жә не олар ды бай ла ныс ты ра тын: бі лім мен бі лім сіз дік ара сын да-
ғы қай шы лық тың бар бо луы жә не оны ше шу дің дай ын (стан дарт-
ты) әдіс-тә сіл де рі нің жоқ ты ғы бо лып та бы ла ды. Мә се ле лік оқы-
ту жо ба лап оқы ту мен ті ке лей бай ла ныс ты. 
Жо ба әді сі нің не гі зін Аме ри ка фи ло со фы-праг ма тик, пси-
хо лог жә не пе да гог Джон Дьюи (1859 – 1952) қа ла ған. Бі рақ ол 
өзі нің ең бек те рін де «жо ба» сө зін қол дан ба ған. Ол өз тұ жы рым-
да рын мек теп тің өмір мен, же ке тә жі ри бе сі мен бай ла ныс ты тал-
дап, нә ти же сін бер ген, ал бұл жо ба лау әді сі нің не гі зі. 1910 жы-
лы Аме ри ка про фес со ры Кол лингс оқу жо ба сы ның төрт то бын 
анық та ған.
1. «Ойын жо ба сы» – кі ші жас та ғы ба ла лар ға ар нал ған жо ба, 
он да топ бо лып әре кет ету жү зе ге асы ры ла ды: әр түр лі ойын дар, 
ха лық биі, дра ма лық қойы лым дар, бас қа кө ңіл кө те ру ші ге ар нал-
ған ша ра лар. 
2. «Экс кур сия лық жо ба» – мә се ле ні қор ша ған ор та жә не қо-
ғам дық өмір мен бай ла ныс ты қа рас ты рып, оны мақ сат ты түр де 
оқып бі лу.
3. «Нақ ты қы зы ғу шы лық қа не гіз дел ген жо ба», ба ла лар мұн-
да өзі нің өні мі нен ләз зат ала ды, ол – ауыз ша, жаз ба ша, ән айту, 
көр ке мө нер, му зы ка (дом бы ра да, қо быз да, фор те пи ано да жә не 
т.б.ой нау), т.б. 
4. «Құ рас ты ру шы лық жо ба», нақ ты, қа жет ті өнім шы ға ру ға 
ба ғыт та ла ды: жа ңа су сын, оқу ға қа жет ті зат, т.б.
Жо ба маз мұ ны на, құ ры лы мы на, мер зі мі не, дең гейіне бай ла-
ныс ты жік те ле ді. Мы са лы, мер зі мі не бай ла ныс ты қыс қа, ұзақ, 
ай лық, жыл дық, т.б. бо лып жік те ле ді. Дең гейіне бай ла ныс ты 
уни вер си тет ара лық, об лыс тық, рес пуб ли ка лық, ха лы қа ра лық. 
Оқу жо ба сы на қа жет ті та лап тар:
– жо ба нақ ты қа жет ті, әлеу мет тік ма ңыз ды мә се ле ге ар на ла-
ды; 

5.2. Бо ла шақ ма ман дар ды даяр лауда ғы бел сен ді әдіс тер ...
109
– жо ба ны жос пар лау мә се ле ні ше шу ге ба ғыт та ла ды, қан дай 
өнім ала тын ды ғы бел гі ле не ді (нә ти же, мер зі мі жә не оған 
жауап ты лар көр се ті ле ді); 
– бі лім алу шы лар дың зерт теу ші лік қыз ме ті мін дет ті шарт. 
Яғ ни ақ па рат із деу, тал дау оны бі лім алу шы лар ға та ра ту; 
– нә ти же сі өнім бо лып шы ғуы тиіс: ма қа ла, мо дель, т.б.;
– жо ба ны ұсын ған адам ға нә ти же ні көр се ту, жо ба ны қор ғау, 
пре зен та циялау. 
Маз мұ ны на бай ла ныс ты жо ба жік те ме сі:
– тә жі ри бе ге ба ғыт тал ған жо ба жо ба ға қа ты су шы лар дың 
мүд де сін қор ғайт ын әлеу мет тік мә се ле лер ді ше шу ге мақ-
сат та ла ды; 
– зерт теу ші лік жо ба құ ры лы мы бой ын ша ғы лы ми жо ба ға ұқ-
сай ды. Өзек ті лі гі, мақ сат, мін де ті, бол жам, нә ти же си пат-
та ла ды. Мә се ле ні ше шу де: ла бо ра то риялық экс пе ри мент, 
мо дельдеу, әлеу мет тік сауал, т.б. әдіс тер қол да ны ла ды; 
– ақ па рат тық жо ба мә се ле ні ше шу ге ба ғыт тал ған әр түр лі 
құ бы лыс тар ту ра лы ақ па рат жи нау, оны жал пы лау, тал дау. 
Нә ти же сі БАҚ жә не Internet же лі сін де жа рияла на ды;
– шы ғар ма шы лық жо ба өнім ді пре зен та циялау да түр лі дәс-
түр лі емес тә сіл дер ді ке ңі нен қол да на ды. Бұл альма нах, 
сах на лау, спорт тық ойын, ви деофильм, т.б. түр де бо луы 
мүм кін; 
– рөл дік жо ба. Мұ ны құ рас ты ру да, жү зе ге асы ру да қиын. 
Жо ба ға қа ты су шы лар бел гі лі бір кейіп кер лер дің бей не сін 
сом дайды. Қиын ды ғы мә се ле ше ші мін та ба ала ма әл де сұ-
рақ күйін де қа ла ма? 
Бел сен ді әдіс тің та ғы бір әді сі – кейс әді сі. Оның тиім ді бо луы 
мо де ра тор жұ мы сы на бай ла ныс ты. Оның не гіз гі мақ са ты – ақ па-
рат тың же тіс пеуші лі гі не қа ра мас тан сту де нт тер мен бір ко ман да-
да жұ мыс жа сау ар қы лы тез ара да жыл дам ше шім қа был дай бі лу. 
Со ны мен қа тар ашық пі кір алы су, әр бір қа ты су шы ның мүм кін-
дік те рін, әре кет те рін то лық қол да ну ына жағ дай жа сау жә не са-
рап шы, ана ли тик, экс пе ри мен та тор лар дың қа ты су ына мүм кін дік 
ту ғы зу. Мұн да мо де ра тор дың әре ке ті аса ма ңыз ды, ол бар лық пі-

5-бөлім. Жо ға ры мек тептегі оқыту процесін ұйымдастыру
110
кір лер ді тір кейді, олар ды тұ жы рым дау ба ры сын да ғы пі кір лер ді 
са рап тай оты рып, топ тас ты рып сы ни тұр ғы дан ба қы лап оты ра-
ды.
Кейс ұғы мы ағыл шын ның «
case
» сө зі нен алын ған, яғ ни жағ-
дай де ген ді біл ді ре ді. Не ме се оны нақ ты жағ даят ты тал дау әді-
сі деп те атай ды. Оның мә ні күн де лік ті оқы ту ды ұйым дас ты ру да 
нақ ты жағ даят қол да ну да. Бұл әдіс оқы ту шы жә не бі лім алу шы 
та рап та ры нан шы ғар ма шы лық ты та лап ете ді жә не олар дың дү-
ниета ны мын си пат тайды.
Де мек, екі та рап тан да ой, шы ғар ма шы лық ер кін дік кө рі ніс 
та ба ды. Кейс әді сі ал ға шы кез де Гар вард уни вер си те тін де бас-
қа ру шы лық қа, ме не дж мент ке қа тыс ты пән дер ді оқы ту ға қол да-
ныл ған. 
Кейс әді сі бі лім алу шы лар дың оқу ға қы зы ғу шы лық та рын арт-
ты ра ды, ол өз ке зе гін де бо ла шақ ма ман ре тін де тұл ға да муының 
қа лып та су ына ық пал ете ді. 
ХХ ға сыр дың ба сын да Гар вард уни вер си те тін де оқы ту шы лар 
дә ріс оқу ба ры сын да сту де нт тер ара сын да мә се ле ні тал қы лауды 
қол да ну не гі зін де жү зе ге асы ры ла бас та ған. Оқы ту шы сту де нт-
тер ге әр түр лі жағ даят тар ұсы на ды жә не оның бір не ше ше ші мін 
та бу мін дет те рін қой ды. 1921 жы лы Гар вард тық биз нес-мек те бі-
нің де ка ны Во лос До нам әдіс ке бай ла ныс ты оқу лық ты Коуп ле нд-
тің бел сен ді ара ла суымен жа рық қа шы ғар ды. 
Кейс әді сі на рық тық эко но ми ка да жә не әлеу мет тік жағ дай-
лар ды су рет теу ар қы лы оқу ба ры сын да қол да ны ла тын оқы ту 
тех ни ка сы деп тү сі ну ге де не гіз бар. Жағ дай (кейс) деп ұжым да-
ғы, қо ғам да ғы қан дай да бір нақ ты шы найы жағ дай дың жаз ба ша 
бе рі луін айтуға бо ла ды. Мы са лы, ұйым ның құ ры луы, оның да-
муы, же тіс тік те рі мен қиын шы лық та ры, т.б. Бі лім алу шы лар ұсы-
ныл ған жағ дайды тал дап, мә се ле нің ма ңы зын тү сін ді ріп, ше шу 
жол да рын көр се те ді, со ны мен қа тар олар дың ара сы нан ең тиім ді-
сін таң дап алу ла ры ке рек. Осын дай тал дау ба ры сын да бі лім алу-
шы лар, өз де рі нің ал ған бі лім де рін ұтым ды пай да ла на ала ды. Ал 
ұс таз дың мін де ті кейс әді сін қол да ну ба ры сын да бі лім алу шы-
лар дың бел сен ді лі гін ба қы лап, бар лы ғы ның то лық тай қа ты су ын 

5.2. Бо ла шақ ма ман дар ды даяр лауда ғы бел сен ді әдіс тер ...
111
қа да ға лауы тиіс. Сон дай-ақ бі лім алу шы лар дың тал дауына бе рі-
ле тін кейс тің тү сі нік ті жә не пән та қы рып та ры на сай бо луы өте 
ма ңыз ды. Кейс әді сі оқы ту дың бас қа тех но ло гияла ры на қа ра ған-
да күр де лі жүйе. Кейс әді сін қол да ну ба ры сын да оқы ту шы ның 
іс-әре ке ті: 

жүктеу/скачать 5,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: