Ң о в о л гт л с а ры повестер мен әҢгімелер ьжазушы баспасы

9
Жарқыраған жайдары күн еді. Көктемнің күні кү- 
лімдеп, жасыл жапырақ жамырап, көк дегенің тақырға 
дейін каулап өсіп келе жатқан.
Ат қораның жанында балалар шүлдік ойнап жүр 
еді. Балақайлардың бірі шүлдікті таяқпен жол жағала- 
тып үрып кеп жібереді. Барып түскен жерін өлшейді: 
бір, екі, үш... жеті... он... он бес... Өзгелері анау алдап 
коймасын деп қабаттаса ентелеп келе жатады. Жиыр- 
ма екі.
— Бұрынғысы жетпіс сегіз еді, енді жиырма екі,— 
деп шүлдікті ұрған балакай санай бастайды. Кенет 
қуанғаннан айқайлап жібереді: — Жүз! Жүз болды!
— Ура-а, жүз! — деп қалғандары қосыла айқай- 
лайды.
Тура жүздің өзі. Артық та емес, кем де емес. Енді 
үтылған бала «зуылдауы» керек. Жеңген бала мәреге 
барып шүлдікті таякпен кұлаштап тұрып ұрады. Бәрі 
жапа тармағай шүлдік түскен жерге тұра үмтылады. 
Сол жерден шүлдікті тағы ұрадьі. Үшініні рет тағы 
ұрады. Жеңілген бала жылай жаздайды. Сонша жер­
ден зуылдап дем алмай жүгіруі керек! Бірақ ойынның 
шарты солай. «Неге тұрсың, бол, зуылда!* Зуылдағыш 
кеудесін кере дем алып:
Көкбай, Лқблй
Бүзауыңды бақпай
Қайда ж үрсің ойнап
Ай-хай, ай, Қарабай су-у-у 
у у . . .
деп зуылдап жүгіре жөнеледі. Тыныс алмағандықтан 
басы сынып бара жатса да зу-у-зу-у деп зуылдай береді. 
Болмады, мөреге жетпей дем алып қойды. Жеңген бала 
дөл осы жерден шүлдікті кері қарай тағы ұрады. Шүл- 
дік түскен жерден зуылдағыш қайта бастайды. Тағы 
да жете алмады. Жеңген бала мақтанып жүр. Демің 
жетпейді екен — онда жеңген баланы мәреге дойін ар- 
к а л а !
Ол зуылдагыштың арқасына 
м і і і і п
 
алады, зуыл- 
дагыш оны счччс құсап арқалап бара жатады.
— Аііт, шүу, бас жылдам! — деп үстіндегі бала 
нягымел қос бүйірден тебініи қояды.— Ей, балалар, қа- 
раңдар, бұл моніц Гүлсарым. Көрдіңдер мс, қалай-қа- 
л ііі жоргалпйды...
Гүлсары болса бұл коадо пт қораның ішіндо қамау- 
лы түрган. Бүгіи оні.і ешкім ерттегси до жоқ. Таңертсң- 
поц борі оінкім суарган да Мчоқ. Борі мүны үмытқан. Ат
а у

қораның іші алдақашан қаңырап ңалған, арбаға жегіле- 
тін, көлікке мінілетін аттардың бәрін әкеткен, тек аңыр- 
ға телміріп жападан-жалғыз Гүлсары ғана ңалды...
Атшылар жылңының тезегін шығарып жүр. Далада 
балалар шуылдайды. Ңазір жылқыға, кең далаға кетер 
ме еді! Көз алдына дарңан дала, мамырлай жайылған 
жылқылар елестейді. Аспанда ңоңыр ңаздар қаңқыл- 
дап ұшып, ңанаттарын баяу ңағып, алысқа бет түзеп 
кетіп барады...
Гүлсары байлауды үзіп кетпек боп, жұлқынып көр- 
ді. Ңайдан болсын, қос ңабаттап шынжырмен байлап 
тастапты- Мүмкін, адамдар даусын есітер? Ат ңораның 
аспандаған терезесіне басын кегжите көтеріп, аяқ ас- 
тындағы садыраны таптап тұрып, қораның ішін күңі- 
рентіп, созылта кісінеді:
«Ңайдасыңда-а-ар?»...
— Тәк, жамандатқыр, ақыры кісінеп болдың! — 
деп атшы оған күрегін ала ұмтылды. Содан соң сырт- 
тағы біреуге айңайлап:
— Шығарайын ба? — деді.
— Шығар! — деді сырттағы адам.
Міне, сөйтіп екі атшы екі жағынан ұстап жорғаны 
аулаға алып шықты. Айхой, даланың жап-жарығын- 
ойі Ауа қандай, шіркін-ой! ЖЬрғаның жұқалтаң та- 
науы дір-дір етіп, көктемнің саумал ауасын ңомағайла- 
на жұтты. Жапырақтардың кермек исі келеді, жер жа- 
рықтықтың дымқыл исі білінеді. Тұла бойында ңан ой- 
нап шыға келді. Ойнаңтай бір шабар ма еді. Гүлсары 
сәл секіріп те қойды.
— Тәк! Тәк! — деп бірнеше дауыс жамырай шық-
ты.
Бүгін айналасында адам көбі1 несі? Білектерін түрі- 
ніп алған, жуан-жуан жүндес білектер. Сұр халатты 
біреуі аң шүберекке әлдебір жарңырауык, темір аспап- 
тарды ңойып жатыр. Әлгі аспаптар күнге шағылыса 
жарңырап, көз ңариды. Әне біреулердің ңолында ар­
кан. О, жаңа бастың та осында екен! Кең галифелі мыр- 
тың аяңтарын алшайтып, паң тұр. Қабағы түюлі. Бірақ 
басқалар ңұсап жеңін түрмепті. Бір ңолы мыңынында, 
бір ңолымен кителінің түймесін айналдырып тұр. Кешө 
де аузынан анау бір сасың иіс аңңып еді.
— Ау, не тұрыс, бастаңдар! Жораңұл Алданович, 
бастайық па? — деп Ыбрайым бастықңа бұрылды. 
Бастық үндеместен бас изеді.
81

— Ал, кәне! — деп Ыбрайым күйбеңдеп, түлкі те- 
бетейін ат қора ңаңпасының шегесіне Іле беріп еді, бас 
киім садыраның үстіне құлап түсті. Ыбрайым тебетейді 
тыжырына сілкіп, қайтадан іліп ңойды.— Сів сел ке- 
йінірек тұрсаңыз, Жораңұл Алданович. Жазатайым 
тұяғы тиіп кетіп жүрмесін. Ат деген айуан аңылсыз, 
әрдайым абайламаса, сенім жоқ.
Мойнына қыл арңан түскенін сезіп Гүлсарының дө- 
несі түршікті. Арңанды тұзақтап омырауьіна дейін сыр- 
ғытып, бір ұшын бүйіріне ңарай тартты. Бұларға не ке- 
рек? Неге екені белгісіз, арңанмен артңы аяғын матап, 
шатып-пұтып жатыр. Гүлсары тыңыршып, пырылдап, 
көзін алайта қарады. Бұлары несі бұл?
— Бол! — деп Ыбрайым жұртты асықтырып, кенет 
даусы шіңк етіп: — Жың! — деді.
Жуан-жуан жүндес ңолдар арңанды тартып кеп ңал* 
ғаны. Гүлсары жерге гүрс етіп ңұлап түсті. Күн аунап 
түскендей болды, жер солң етө қалды. Бұл не? Жам- 
бастап жатңаны ңалай бұл? Адамдардың бет-жүзі со- 
пайып жоғарыдан ңарап тұрғаны несі! Ағаштардың 
аспандап кеткені несі! Өзінің жерде бұлай ыңғайсыв 
жатысы ңалай? Жоң, бұлай болмас.
Гүлсары басы бұлғаң етіп, бүкіл денесімен толып 
ңалды. Арқан оның аяңтарын бауырына бүріп, тұяңта- 
ры денесіне батып, қия түсті. Жорға тұла бойы тырсыл- 
дап, артқы бір бос аяғын серпіп тағы бір жұлқынды. 
Арқан созылып, бырт-бырт үзіле жаздады.
— Бас, үстінен бас, ұста! — деп Ыбрайым шырыл- 
дады.
Бәрі де жорғаға тұра-тұра ұмтылып, үстінен тізер- 
лей басып алды.
— Басын, басын жерге басып отырыңдар! Байла! 
Тарт! Е, солай. Бол, жылдам. Мына жерден тағы бір 
шалып таста. Тарт, тағы тарт, тағы. Е, солай. Енді мына 
жерден іл де, шалып байлаі — Ыбрайым жағы сембеЙ 
шыж-быж.
Адамдар жорғаның төрт аяғын бүрістіріп, бір темір 
түйінмен буғанша арқанмен айналдырып байлай берді. 
Гүлсары мына тас түйіниен құгылмаң боп, мойны мен 
басын басып отырған адамдарды лаңтырып тастамақ 
боп тағы да талпынып көрді. Бірақ адамдар оны тізеле- 
рімен тағы нығарлай түсті. Жорғаның тершіген денесі 
тырысып, аяқтары ұйып жансыздана берді. Енді жор- 
га ңарсыласуын қойды.
— Ту, өрең көнді ғой!
82

— Күштісін-ай сорлының!
— Енді трактор боп кетсе де қозғала алмайды!
Сонда жығылған жорғаның бас жағына жаңа бас-
тықтың өзі жетіп келіп, шөкелеп отыра кетті. Кешегі 
ішкен араңтың сасың исі өлі аңңып тұр аузынан. Ал- 
дында ат емес, адам жатқандай, ата жауы жатқандай 
масаттанып, айызы ңана аңсиып отыр.
Тершіген бет-аузын орамалмен сүртіп, ңызара бөр- 
тіп Ыбрайым бастықтың ңасына келіп шөкеледі. Екеуі 
алдағы болатын қызықты күтіп, ңатарласып шылым 
шекті.
Балалар далада әлі шілдік ойнап жүр:

жүктеу/скачать 11,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: