Қазақ тілі лексика, фонетика, морфология мен синтаксис



Pdf көрінісі
бет223/406
Дата24.06.2024
өлшемі3,22 Mb.
#203464
түріОқулық
1   ...   219   220   221   222   223   224   225   226   ...   406
Байланысты:
Абуханов-лексика

генсіз 
 
бар
ған, 
көр
ген 
бар
ғанбыз, 
көр
генбіз 
барған
сыңдар, 
көр
генсіңдер 
барған
сыздар,
көр
генсіздер 
бар
ған, 
көр
ген 
Бұрынғы өтен шақтың болымсыз түрі үш түрлі жолмен жасалады: 
а) болымсыздық 
–ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе 
жұрнақтары жалғану арқылы. 
Мысалы: 
айт+па+ған+мын, жаз+ба+ған+сың, жет+пе+ген+сің; 


ә) есімшенің өткен шақтың жұрнағы жалғанған негізгі етістіктен соң 
жоқ, 
емес 
сөзі көмекші ретінде қолданылады да, жіктік жалғау қосымшасы сол 
сөзге жалғанады. Мысалы: 
барған жоқ+пын, айтқан жоқ+сың, келген жоқ. 
Бұрынғы өткен шақ кейде 
–қан, -кен, -ған, -ген 
жұрнағы жалғанған 
есімше мен 
–ып, -іп, -п 
жұрнағы жалғанған көсемшеден кейін 
е 
көмекші 
етістігінің өткен шақтық түрі (
едім,едің, еді, едік, едіңдер
) тіркесіп айтылу 
арқылы да жасалады. Мысалы: 
барған едім, барып едім, айтқан едің, айтып 
едің, келген еді, келіп еді т.т. 
4. Ауыспалы өткен шақ.Сөйлемдегі өзге сөзге байланысты бірде өткен 
шақтық, бірде келер шақтық ұғым беретін етістіктің шағы
а у ы с п а л ы ө т к е н ш а қ деп аталады. 
Ауыспалы өткен шақ есімшенің ауыспалы осы шағынан соң жіктік 
жалғау қосымшалары жалғану арқылы жасалады. Мысалы: 
бар+а+мын, 
кел+е+тін+сің, ойла+й+тын+сыз. 
Мен бұрын киноға жиі баратынмын.
Олар ертең келетін.
Бірінші 
сөйлемдегі 
баратынмын 
деген етістік өткен шақтық ұғым беріп тұр, өйт-кені 
ол сөйлемдегі 
бұрын
деген сөз бару қимылының өткен уақытта болға-нын 
білдіреді.Ал екінші сөйлемдегі 
келетін
деген етістік келер шақтық ұғым 
береді, өйткені ол сөйлемдегі 
ертең
деген сөз келу қимылының болашақта 
істелетіндігін білдіріп тұр. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   219   220   221   222   223   224   225   226   ...   406




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет