Әзілхан Нұршайықов

Sauap.org
40 
келеді, бар мағынаны соңғы қос жолы ғана білдіріп отырады деген оқытушы 
сҿзі ойыма оралады да, бҧл шумақ ҿлеңнің бар мҽні «армансыз бҧл дҥниеден 
ҿтер едім – кҥлім кҿз, оймақ ауыз жарым болса» дегенінде деп тҥйемін. 
Осыдан кейін басыма тағы бір кҥдікті ой келеді. «Сені қыз оңаша 
бҿлмесіне сҥйгендіктен емес, аға деп сыйлағандықтан, ағасындай 
сенгендіктен шақырса, қайтесің?» деп біреу мені ҥрейлендіре алғашқы тҽтті 
ойымнан ҥркіте сыбырлағандай болады. 
Осындай неше алуан ойлардың тҧйығына тіреліп, таң атқанша 
дҿңбекшіп шыққан ол тҥн ҿмірімдегі ең мазасыз тҥндердің бірі болып есімде 
қалды. 
Таңертеңшай ҥстінде ҥй иесі маған қарап: 
– Ербол, қарағым, тҥні бойы дҿңбекшіп шықтың ғой, ауырып қалған 
жоқсын ба? – деп сҧрады. 
– Жоқ, – дедім мен басымды шайқап.
– Е, жҿн, онда шайыңды ішіп, наныңды жесеңші, – деді ақсақал менің 
ауырмағаныма қуанып. 
Бірақ мен бір тҥйір де тата алмадым. Ешнҽрсе тамағымнан ҿтпеді. 
Соғыстан кейінгі жҧтаң дастарханның жҧпыны шайынан ауыз тиген 
болып, апыл-қҧпыл киініп ҥйден шықсам, кҿшелер ертегідегідей ғажап бір 
қҧлпырған кҥйде екен. Қала тҿбесінен тҥні бойы жауған ҧлпа қар ҽр кҿшені 
ақ простыня жапқан аппақ тҿсекке, ҽр ҥйді ҥлпілдеген ақ бҿкебай жамылған 
ҽсем келіншекке ҧқсатып қойыпты. Ағаштар ақ тонының етегі жер сызған аяз 
аталарды еске тҥсіріп, бір емес бірнеше ата мҧртынан кҥліп, саған қарай 
асықпай аяндап келе жатқан сияқтанады. Телеграф сымдары аптеканың 
ҥлпілдек ақ мақтасынан жуан етіп есіп кермеге тартқан ақ арқан тҽрізденеді.
Шинелімнің екі етегі делеңдеп, бҧзаубас етігімнің екі тҧмсығы ҧлпа 
қарға ҥйректей сҥңгіп есіп келемін едіреңдеп. Жас қардың жҧпар иісі 
тынысымды кеңейтіп, жҥрегіме бір ғажайып сыр қҧйғандай болады. Ақ қар, 
асыл ауа Меңтайдың ақ жҥзін, аппақ мойнын еріксіз есіме салады. Жанға 
шипа мынау мҿлдір ауа маған тек қана соның дем-лебізіндей боп танылады. 
Кҿшеде менен басқа тірі жан жоқ. Айнала жым-жырт. Тҥнде жаңа 
жылды қарсы алып, бар дҥние шаршап, мҥлгіп тҧрғандай кҥй танытады. 
Меңтай есіме тҥскенде осы иен кҿшенің ортасында тоқтай қалып, еңкейдім 
де, бір жерін ауыртып алмайын дегендей еппен жерден ҧлпа қардың аппақ 
жотасын бір сипап ҿттім. Оған айызым қанбаған соң алақаныммен кҿсіп кеп 
алдым да, уысымдағы қарды бар саусағымның кҥшімен мытып-мытып 
жібердім. 
Ғашықтың ыстық алақанына тҥскен салқын қар лезде еріп, кҿздің 
жасындай боп жерге тамшылады. «Шіркін, осы ҧлпа қардай боп, менің 
қҧшағымда Меңтай ерісе-ай» дедім ынтығып, содан соң «Виноградов, 62... 
Виноградов, 62» деген екі сҿзді жан тербетер жақсы ҽннің қайырмасындай 
қайталап, ентелеп ілгері бастым. 
Шіркеудің қарсысындағы екі этажды сары ҥйді адаспай табуын таптым-
ақ.

Sauap.org
41 
Бірақ соның ішіне кіруім мҧң болды. Жатақханаға жеткенше біреу 
мойнымнан арқан сап дедектетіп келе жатқандай асығып едім.
Жатақхананың жанына келген соң жҥрегім лҥпілдеп буын- буыным 
қҧрыды да қалды. Бағанадан бері жайдақ жермен келіп, енді бейне бір биік 
таудың басына қарай ҿрмелегендей, ілбіп, ілгері басқан аяғым кейін кетіп, 
дымым қҧрып, дыбысым тҧншығып, ҽп-сҽтте ҽлсірегендей кҥйге тҥстім. 
Ҽрең дегенде есіктен кіріп, екінші этажға кҿтерілдім. 
Жатақхананың ҧзын дҽлізінің екі жағы қатар-қатар жалғасқан ерсілі-
қарсылы есіктер екен. 
Шеткі есікке тақай бере буынымды бекіткен болдым да, ҥйге тҥскен 
ҧрыдай тынысымды ішіме тартып, есіктердің номеріне кҿз жҥгірте бастадым. 
Бала кҥнімде ауылдың діндар қарттарының намаз оқығанын талай рет 
кҿргенім бар еді. Сҽждеге қайта-қайта бас қойып, ҿз-ҿзінен кҥбірлей тізерлеп 
отырған қарт бір кезде «ассалаумағалейкум, Рахметолла!» деп дауысын 
шығарыңқырап, 
басын 
оң 
иығына, 
содан 
соң 
жҽне 
«ассалаумағалейкум,Рахметолла!» деп сол иығына қарай бҧратын. Сол 
сияқты мен де «алпыс екінші бҿлме» деп іштей кҥбірлеп, басымды екі 
жағыма кезек бҧрып келемін.
Тегі шалдарға қарағанда менің «намазым» ҧзаққа созылды-ау деймін, 
ҿйткені олар мойнын екі-ақ рет бҧрса, менің ҽлденеше рет бҧруыма тура 
келді. Сҿйтіп, 58, 59, 60, 61 бҿлмелердің есіктері алдынан ҿттім. Енді алпыс 
екінші келетін шығар деп, жҥрегім одан сайын лҥпілдей тҥсіп, сол 
жағымдағы есіктің маңдайшасына жҽне қарадым. Жоқ, бҧл да алпыс екі емес, 
тіпті мҧның маңдайшасында ешбір цифр жоқ. Ал қарсысындағы есікте 63 
деген цифр тҧр. Сҽл бҿгелдім де, мҥмкін алда шығар деп, екі жағыма кезек 
ҥңіліп, тағы ілгері жҥрдім. Қанша ҥңілсем де алпыс екінші есікті таппадым.
Шорылдап акқан су дыбысы естіліп жатқан ең тҥкпірдегі бҿлмеге дейін 
бардым да, дҽліздің қабырғасына тіреліп, кейін қайттым. «Бҧл қалай болды?
Ҽлде Меңтай бҿлмесінің номерін қателесіп теріс айтты ма? Ҽлде ол мені 
алдады ма?.. Неге алдайды, олай болуы мҥмкін емес...» Осылай ойлап, 
ҧзындығы ат шаптырым дерлік жатақхананың екінші басын қуалап, ондағы 
бірінші номерлі есіктің алдына дейін бардым. Бірақ еш жерден алпыс екіні 
кездестірмедім. Салым суға кетіп, кейін қайттым. Енді не істеу керек? Қой 
жаңағы номерсіз есікті анықтап қарайыншы деп, алпыс ҥшінші бҿлменің 
қарсысына қайтадан келдім. Сҿйтсем, басқа бҿлмелердегідей ромба пішіндес 
қаңылтырға жазылған маңдайша номері тҥсіп қалыпты да, оның орнына бҧл 
есіктің тақтайына қарындашпен бадырайтып, 62 деген цифр жазылған екен. 
Екі кҿзім маңдайшада боп жҥрген мен алдымда оны аңғармаппын да, бос 
бейнетке тҥсіппін. 
Бҿлме табылғанымен, менің жҥрегімнен бҿлмеге кірер батылдық 
табылмай, тағы біраз бҿгеліп қалдым. Сағатыма қарасам, таңертеңгі сегізден 
жаңа асып барады екен. «Апырай, осы келісім не келіс? Қыз шақырды деп, 
қылқаңдап таң атпай жетіп келуімнің жҿні қалай болады?.. Менің бҧл 
елпектігімді қыз қалай тҥсінеді?..» деп ойлап тҧрдым да, шешінген судан 

Sauap.org
42 
тайынбас дегендей, не де болса кіруге ҧйғардым. Меңтай есік дыбысынан 
шошымасын дедім бе, білмеймін, ҽшейінде темірдей саусақтарым киіз боп 
кеткендей, былп-былп еткізіп есік қақтым. Іштен ешкім дыбыс бермеді. Тағы 
да қақтым, тағы да ҥн жоқ. Ҥш рет сҿйттім. Итеріп қарасам, есіктің 
кілттелмей бос жабылып тҧрғаны байқалады. Содан соң «алға!» деген 
бҧйрық естілгеннен кейін окоптан қарғып шығып, мойныңды ішке алып, 
мылтықты кезене ҧстап, шабуыл дҥрмегіне ілесе тайсақтай жҥгірген 
солдаттай болып, кҿзімді шарт жҧмдым да, есікті ішке қарай итеріп қалдым.
Тҧтқа қолымнан сҥйреп, есікпен ішке ілесе кірдім. Ішке кірсем... Сол 
жақтағы жҽне тҿрдегі екі тҿсек жинаулы бос тҧр. Екі тҿсектің бел 
ортасындағы екі ақ жастық: «саған не жоқ ей» дегендей, екі қҧлақтары 
едіреңдеп, маған қарай қалысты. Мен неге екенін білмеймін, ҽлдебір магнит 
тартқандай болды ма, ҽйтеуір шапшаң мойнымды оңға бҧрдым. 
Бҧрылсам, оң жақтағы тҿсекте Меңтай жатыр. Жайшылықта бҧрым етіп 
басына орап- орап, тҿбесінен тҥйіп тастайтын қалың қара шашы ақ жастықты 
кҿміп кетіпті. Ақ маңдайы ашыла жарқырай, ақша беті албырап, бал-бҧл 
жанады. Оның ҥстіндегі қара мең мойылдай мҿлдіреп, кҿзіңді қызықтырып, 
жаныңды еріксіз шиыршық аттырады. «Апырай, Меңтай деген ҽсем ат бҧған 
осы меңге байланысты қойылған екен-ау» деп ойладым ішімнен сол сҽт. Ҿз 
лебіне ҿзі балқып, тҽтті ҧйқының қҧшағында жатқан сҧлу қыздың сҽбидей 
пҽк жҥзінен ҿзгеше бір рақат нҧры шашырап тҧрған тҽрізденеді. 
Шинелімнің екі етегі салбырап, керзі етігімнің екі ҧлтаны еденге екі 
басы алшия жабысып қалғандай боп қалшиып тҧрған мен жылтыр 
кҥнқағарлы қоқайма фуражкамды умаждап, бҧрап, мыжғылай бергенімді 
ҿзім де аңғармаппын. Кісі қолынан садақа дҽметкен қайыршыдай емініп, қыз 
тҿсегіне тҿніп тҧрып қалыппын. Кҿзім Меңтайдың беті-жҥзін сҧқтана, 
ашқарақтана шолып, оның бҧғағы мен мойнына қарай ауысты. Жалаңаш 
жатқан мҽр-мҽр екі иық пен жаңа ғана кҿшеде ҿзім кҿріп, қолыммен 
уыстаған ҧлпа қардай аппақ кеудені кҿргенде жаным шығып кете жаздады. 
Екі иықтан асып келген ақ жібек иықбау қыздың кҿгілдір тҥсті жҧп-жҧқа 
ішкҿйлегінің омырау тҧстарынан жалғасыпты. 
Ішкҿйлектің кеудесі кҿктемде қозы жейтін сарғалдақтың ҥлбірегі 
іспеттес ҥлбіреген жҧқа шілтермен безеліпті. Одан тҿменіректе, ішкҿйлек 
астынан, қатар жатқан қос жҧдырықтай боп, қыздың қос алмасы тырсияды. 
Қыз денесінің ҿзге жағын менен жасырғандай боп, жеңіл қызыл жібек кҿрпе 
шымқап орап алыпты. Қызыл кҿрпе маған жай кҿрпеден гҿрі, қыз денесінің 
басқа бҿлігін қызғана қымтап, қаусыра қҧшып жатқан ҽлдебір толассыз 
қҧмарлық, қҧштарлық бейнесіндей боп кҿрінді. «Мейлің, ҿзге жерін 
кҿрсетпесең кҿрсетпе, маған мынау жалаңаш ғажап кеудені кҿрудің ҿзі де 
жетеді» деп, кҿрпемен іштей ҧрыстым да, қайтадан Меңтайдың бетіне 
ҥңілдім. Сол кезде қыз тҿсегінің бас жағында жерде жатқан кітапқа назарым 
ауды. Оның мҧқабасындағы «Жас Вертердің азабы» деген жазу кҿзіме оттай 
басылды. Бҧл менің соғыстан қайтарда сонау Германияда жҥріп оқыған 
соңғы кітабым болатын. Тегі Меңтай мҧны тҥні бойы оқып, тауысып, талып 

Sauap.org
43 
барып ҧйықтаған-ау. Бітірген соң, бас жағына тастай салған кітабы жерге 
тҥсіп қалған болды ғой, – деп ойладым да, ақырын еңкейіп жердегі кітапты 
сыбдыратпай алып, ептеп қана Меңтайдың жастығының жанына қойдым.
Содан соң, қыздың мынау ғажап тҽтті ҧйқысын бҧзбайын деп, аяғымның 
ҧшымен бір басып, екі басып, есікке қарай шегіндім. 
Шығар алдында ҧйықтап жатқан қыз келбетіне тағы да бір бҧрылып 
қарадым. Маған Меңтай: «Ҧйқыдағы Венера» картинасынан да сҧлу боп 
кҿрінді. Шіркін-ай, мен ҧлы суретші болсам, соғыстан келген студент 
солдаттың ҧйықтап жатқан жартылай жалаңаш сҧлу қызға ыстық 
іңкҽрлікпен, сонымен бірге мол мейір, қадір-қҧрмет таныта қадалып қалған 
сол бір сҽтін ҧрпақтан ҧрпаққа кетер мҽңгілік мҧра етіп қалдырған болар едім 
деп ойлап, бҿлмеден шықтым да, ептеп тартып есікті жаптым. 
Қайтадан кҿшеге шықсам, айнала бағанағыдан да жарықтанып, 
тҿңіректің бҽрі жайнап, жадырап кетіпті. Бағанағы жатақханаға кірердегідей 
емес, менің де аяғым қаздаң-қаздаң етеді. Жатақхананың дҽл жанынан ҿтетін
Ҧйғыр кҿшесіне тҥсіп алып, Алатаудың алыстан кҿрінген ақбас шыңын 
бетке ҧстап, лағып, тарта бердім. Ол кезде Алматыда ҥш этаждан биік ҥйлер 
болмайтын. Олардың ҿздері де орталық кҿшелердің ҽр жерінен бір бой 
кҿрсетіп, қаланың ҿзге тҧстарын бір қабат жатаған ағаш ҥйлер кернейтін.
Ҽсіресе, Ҧйғыр кҿшесі сияқты сырт аймақтарда ҧзын-ҧзын барақ жеке-
жеке жай ағаш ҥйлер тіпті кҿп болатын. Солардың ара-арасымен ҿтіп келе 
жатқан маған жатаған сол бір жаман ҥйлер алтын сарайдан кем кҿрінбей, сол 
сҽтте ҿзімнің ғажайып бір бҿтен патшалықтың ішін аралап, кезіп жҥргендей 
жайым барын бҧлдыр сезінемін. Аяқ астымдағы ақ қардың шетін кейде 
ҽлдебір қызыл нҧр бҥркеп, қымтап жауып қалған жай елестейді. «Ҽ, бҧл 
Меңтайдың аппақ қардай денесін бҥркеп жасырып жатқан жаңағы қызыл 
кҿрпе елесі болар» деп ойлаймын да, ҿз-ҿзімнен тамсана жымиямын. Ендігі 
ойым алпыс екінші бҿлмеге ауысып, жанағы картина тҧтастай кҿз алдыма 
оралады.
«Ҽттен, шіркін-ай, Меңтайдың ақ денесін қаусыра қҧшып жатқан 
жаңағы қызыл кҿрпе қандай ғажап! - деп ойлаймын ішімнен. – Мен сол 
қызыл кҿрпе болар ма едім. Ҽй, ол менің қолыма тимейтін кесек бақыт қой. 
Одан да сол кҿрпенің астары болсам да жарар еді-ау. Жоқ ол да менің 
маңдайыма сыймас, ең жоқ дегенде сол кҿрпе астарының бір сабақ жібі 
болсам да жетер еді...» 
Осындай қиялмен келе жатқан менің ойыма ҽлдеқайдан келіп: «Ақ етіңе 
қызыл кҿрпе басылып» деген сҿздер орала кетті. Алғашында оған онша мҽн 
бермедім де, орамы жеңілдеу сияқты кҿрінген бҧл сҿздерді іштей ыңылдап, 
тағы бір қайталап айтып шықтым. 
Сонда ғана оның ойнақы ҿлең жолына ҧқсас бірдеңе екенін білдім. 
Кҿшеде арлы-берлі осылай ыңылдаумен жҥріп, ҿзімнің шорқақ тіл, олақ 
ҧйқасыммен

Sauap.org
44 
Меңтайға арнап алғаш рет ҿлең шығарғанымды аңғардым. Ҽр жерге 
тоқтай қалып, тҥрегеп тҧрып қойын дҽптеріме тізген ҥзік-ҥзік жолдардан 
«Қызыл кҿрпе» деген атпен мынадай тҿрт-бес ауыз ҿлең қҧрастырыппын. 

жүктеу/скачать 1,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: