435 имплицитно: ат басындай алтын
бөрі – «қарақұлақ», жылан –
жүктеу/скачать 0,54 Mb. Pdf көрінісі
|
Ғылымдағы ғұмыр I том
- Бұл бет үшін навигация:
- Тұрақты теңеулер
- Фразеологизмдер
| бөрі
– «қарақұлақ», жылан – «түйме» т.б.) алмастыратын эвфемистік баламалар жатады. Тілімізде мыңдап саналатын бұл баламалар да рухани дәстүрге, тіл табиғатына, этностық дүниетанымға тікелей қатысы бар ерекше құбылыс тың бірі 22 . Мысал келтіруге мақала көлемі жар бермейді. 2) Тұрақты теңеулер . Бұлар, әдетте, бір зат пен екінші бір затты (құ- былысты) өзара салыстыру, ұқсату, бір-біріне балау, теңеу арқылы оларды анықтау, сипаттау, бағалау, бағамдау, өлшеу, болжалдау т.б. осы сияқты та- нымдық мақсаттан туындап, тұрақталған (көпшілігі) тіркес- тер. Тілімізде мыңдап саналатын бұл тіркестер (штамптар) тақырыбы (объектісі), мағына- сы, құрамы мен құрылымы, уәждік (мотивтік) негізгі және көркемдік ерек- шеліктері жағынан сан түрлі. Бұлардың бәрі немен және нені қалай салы- стырса да, айналып келіп, адамның іс-әрекетін, сын-сымбатын, қалып-күй- ін т.б. қасиеттерін сипаттауға бағышталады. Мына мысалдарды зерделеп 22 Ахметов Ә.Қ. Түркі тілдеріндегі табу мен эвфемизмдер. Алматы, Ғылым, 1995. 498 көріңіздер: жерден жеті қоян тапқандай (қуану), екі иығына екі кісі мін- гендей (дәу, үлкен), екі бетіне пышақ жанығандай (арық), құлаққа ұрған танадай (мәңгіру), иттің құртындай (құжынаған көп) т.б. 3) Фразеологизмдер . Тақырып, мағына, тұлға жағынан әр түрлі болып ке- летін тұрақты тіркестердің үлкен бір саласы тілімізде (15 мыңнан астам) – фра- зеологизмдер десек, олар да қандай ұғым-түсінікке қатысты болмасын, сайып келгенде, адамның іс-әрекетін, сын-сипатын, қалып-күйін, дүниетанымын өзін- дік бояу-нақышымен бейнелейтін танымдық мәні зор көркем сөз бұлақтарына жатады. Оны мына мысалдардан да: шошқа тағалау, бастан құлақ садаға, ит терісін басына қаптау, қағанағы қарқ, сағанағы сарқ, түйе үстінен сирақ үйіту, шөп басын сындыру т.б. айқын көре аламыз. Бұлардың жасалуына ұйытқы бо- лып тұрған «құлақ» (мал құлағы), «ит терісі», «қағанақ, сағанақ», «сирақ үйіту», «шөп» тәрізді «тірек» компоненттердің , көріп отырғанымыздай, адамға тікелей қатысы жоқ. Сондықтан да, этнолингвистика үшін ең қиын мәселе осы сияқты фразеологизмдердің ауыс мағынада қолданылу мотивтерін түсіндіру. Басқаша айтқанда: мысалы, « түйе үстінен сирақ үйіту » мен «өз ісіне немқұрайлы қа- рау, жүрдім-бардым істеу » арасындағы мағыналық сыбайластық пен астарла- стықты сөзбен де, жазып та дәлелдей білу. Ол үшін фразеологиялық мағынаның қалыптасуындағы екі деңгейін этнолингвистикалық тұрғыдан сабақтас- тыра білу қажет. 4) жүктеу/скачать 0,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|