Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары

402 

 

шолу  жасалған.  Сонымен  қатар  білім  беру  жүйесінде  даму  мүмкіндігі 

шектеулі балаларға айрықша орын бӛлінген. 

 

Қазақстан  Республикасының  «Білім  туралы»  заңында  «білім  беру 

жүйесінің басты міндеттеріне: білім бағдарламаларын меңгеру үшін жағдайлар 

жасау  және  жеке  адамның  шығармашылық,  рухани  және  дене  мүмкіндіктерін 

дамыту,  адамгершілік  пен  салауатты  ӛмір  салтының  берік  негіздерін 

қалыптастыру,  жеке  басының  дамуы  үшін  жағдай  жасау  арқылы  парасатты 

байыту»  деп  атап  кӛрсеткен.  Осыған  байланысты    қоғам  алдына  оқушының 

жеке басын үйлесімді дамытуға бағыттайтын міндеттер қойылып отыр. 

Білім беру жүйесінде даму мүмкіндігі шектеулі балаларға айрықша орын 

бӛлінген.  Бұл  балаларға  қатысты    біздің  алдымызда  тұрған  негізгі  міндет  – 

олардың әлеуметтік аяқталуы мен бейімделуіне, қоғамдағы толыққанды ӛмірге 

дайындалуына жағдай жасау және кӛмектесу. 

 Қазіргі  таңда  барлық  әлем  жұртшылығының  назарын  аударып  отырған 

осы  мәселе  балалардың  жеке  сұраныстары  мен  ерекшеліктеріне  ортаның, 

отбасының  қатысуымен  білім  беру  үрдісіне  толық  қосуды  қарастыратын 

инклюзивті  білім  беру.  Осы  жаһандық  мәселеге  әлем  ғалымдары  мынадай 

анықтама береді: инклюзивтік білім беру дегеніміз - барлық балаларды, соның 

ішінде  мүмкіндіктері  шектеулі  балаларды  жалпы  білім  үрдісіне  толық  енгізу 

және  әлеуметтік  бейімдеуге,  жынысына,  шығу  тегіне,  дініне,  жағдайына 

қарамай, балаларды айыратын кедергілерді жоюға, ата-аналарын белсенділікке 

шақыруға,  баланың  түзеу-педагогикалық  және  әлеуметтік  мұқтаждықтарына 

арнайы  қолдау,  яғни  жалпы  білім  беру  сапасы  сақталған  тиімді  оқытуға 

бағытталған мемлекеттік саясат. 

Елбасымыздың  «Қазақстан  -2020»  бағдарламасы  негізінде  елімізде  жаңа 

науқан – инклюзивті білім пайда болды. Бірақ біз оған дайынбыз ба, әлде жоқ 

па? 

Инклюзивті  білім  немесе  басқаша  айтқанда  «баршаға  білім»  атты 

бағдарлама негізі– ерекше мұқтаждықтары бар балалардың жалпы білім беретін 

мектептерде оқыту. Инклюзивті білім беру  мәселесі шет елдерде 1970 жылдан 

бастау  алады,  ал  90  жылға  қарай  АҚШ  пен  Еуропа  ӛздерінің  білім  беру 

саясатына осы бағдарламаны толық енгізді. Ал біздің елімізде инклюзивті білім 

беру жүйесінің дамуы туралы ресми дерек «Қазақстан Республикасының Білім  

беруді 

дамытудың 

2010-2020 

жылдарға 

арналған 

мемлекеттік  

бағдарламасында»  кӛрсетілді.  Осы  бағдарлама  тӛңірегінде  инклюзивті  білім 

беруді  жетілдіру  мәселелері  қарастырылып,  2015  жылға  мына  міндеттерді 

шешу кӛзделген: 

-мүмкіндіктері  шектеулі  балаларды  біріктіріп  оқытудың  модульдік 

бағдарламалары жасалады; 

- мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім беретін ортада біріктіріп 

оқыту ережесі әзірленеді; 

- түрлі кемістігі бар балалар үшін бірігу нысандары анықталады; 

-мүгедек  балаларға  қашықтықтан  білім  беруді  ұйымдастыру  қағидалары 

403 

 

әзірленеді [1]. Бұл міндеттер атқарылды ма, әлде жоқ па? Белгісіз... 

Бұл  бағдарлама  іске  қосылғанда  кӛптеген  қиындықтарға  кезігеді.  Ең 

алдымен  ол  әрине  –  ата  –аналар.  Кӛптеген  ата  –  аналар  мүмкіндігі  шектеулі 

балалардың  бірге  оқығаның  қаламайды.  Ӛйткені,  біздің  елімізде  мүмкіндігі 

шектеулі  адамдарды  басқа  адамдардың  кӛзіне  кӛрсетпеген.  Мысалы,  кӛптеген 

мүмкіндігі шектеулі адамдар үйлерінде қамалып, сыртқа шығудан қорқады. Біз 

жасы  үлкен  мүмкіндігі  шектеулі  адамдарға  психологиялық  және  социалды 

түрде, яғни қоғамдық кӛлікте жеке дара қолдану немесе дүкенге кіру, жұмысқа 

толық түрде орналасуға кӛмек бере алмасақ,  ӛздерінің басқалардан ерекшелігі 

бар екенін сезбейтін  балалардың психологиялық түрде дайындала аламыз ба? 

«Бала қылық жасамаса бала болмас», - дегендей, он баладан біреу болсын 

мүмкіндігі шектеулі балаларға күліп, кемсіту мүмкін.  

Сонымен  қатар,  ең  негізгі  ӛзекті  мәселелердің  бірі  –  мектеп.  Егер  де 

мүмкіндігі  шектеулі  балаларды  басқа  балалармен  тең  түрде  оқытсақ,  оларға 

арналған  жеке  мектеп  керек.  Мүмкіндігі  шектеулі  балаларды  мектептерде 

қолданылатын  орындықтар  мен  парталарға  отырғыза  алмайсың.  Оларға 

қозғаныла  алатын,  денелеріне  сәйкес  келетін,  жылжитын  орындықтар  қажет. 

Балалар ӛздерін мектепте жайлы сезіну керек. 

Инклюзивті  білім беру  оқыту  үдерісінде  балаға жеке  кӛмек  кӛрсету  мен 

психологиялық-педогогикалық  қолдауды  қамтамасыз  етеді,  жалпы  білім 

беретін  мектепте  мүмкіндігі  шектеулі  балаларға  кедергісіз  аймақ  құру  ғана 

емес,  баланың  психофизикалық  мүмкіндігін  ескере  отырып  құрылатын  оқу-

тәрбие  үдерісінің ерекшілігінде ескерген жӛн.  

Жалпы  инклюзивті  білім  беру  –  мүміндігі  шектеулі  балаларды  оқытып-

үйретудін бір формасы. Нағыз инклюзивті білім берудің 2 жүйесін: жалпы және 

арнаулы жүйелерді бір-біріне қарама-қайшы қоймай, қайта жақындатады. 

Инклюзивті оқытудың негізгі ұстанымдары: 

1.  Адам  құндылығы  оның  мүмкіндігіне  қарай  қабілеттілігімен,  жеткен 

жетістіктермен анықталады. 

2. Әрбір адам сезуге және ойлауға қабілетті. 

3. Әрбір адам қарым қатынасқа құқылы. 

4. Барлық адам бір-біріне қажет. 

5. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады. 

6.  барлық  адамдар  құрбы-құрдастарының  қолдауы  мен  достығын  қажет 

етеді. 

7. Әрбір оқушы үшін жетістікке жету-ӛзінің мүмкіндігіне қарай орындай 

алатын әрекетін жүзеге асыру. 

8. Жан-жақтылық адам ӛмірінің даму аясын кеңейтеді [2, 25]. 

Инклюзивті бағыт кемтар балаларды оқуда жетістікке жетуге ықпал етіп, 

жақсы ӛмір сүру мүмкіншілігін қалыптастырады. 

Инклюзивті білім беретін мектептерде білім мазмұны 3 түрлі бағдарлама 

бойынша реттеген абзал: 

 

жалпы мектептерге арналған типтік оқу бағдарламалары; 

 

мүмкіндігі  шектеулі  балалардың  ақаулық  типтеріне  сәйкес  арнаулы 

404 

 

білім беру бағытындағы оқу бағдарламалары; 

  мүмкіндігі шектеулі балалардың психофизикалық ерекшіліктерін есепке 

ала отырып әзірлентін оқытудың жеке бағдарламасы. 

Балалардың  мектептегі  кӛмекшісі,  тәрбиешісі,  анасы  –  мұғалім. 

Мүмкіндігі шектеулі балаларды олардың ерекшеліктеріне қарамай білім беретін 

ұстаздардың  саны  жоқ  десе  болады.  Инклюзивті  оқыту-  барлық  балаларға 

мектепке  дейінгі  оқу  орындарында   мектеп  және  мектепке  ӛміріне  белсене 

қатысуға  мүмкіндік  береді.  Инклюзивті  оқыту-оқушылардың  тең  құқығын 

анықтайды  және  ұжым  іс-әрекетіне  қатысуға  мүмкіндік  береді.  Адамдармен 

қарым-қатынасына  қажетті  қабілеттілікті  дамытуға  мүмкіндік  береді. 

Инклюзивті  оқыту-барлық  балалардың  мұқтаждығын  ескеретін  ерекше 

қажеттілігі  бар  балалардың  білім  алуын  қамтамасыз  ететін  жалпы  білім 

үрдісінің  дамуы.  Инклюзивті  білім  беру  балалардың  оқу  үрдісіндегі  

қажеттіліктерін  қанағаттандырып,  оқыту  мен  сабақ  берудің  жаңа  бағытын 

ӛңдеуге  талпынады.  Егер  инклюзивті  оқытудың  оқыту  мен  сабақ  беруге 

енгізілген ӛзгерістері тиімді болса, онда ерекше қажеттіліктері бар балалардың 

жағдйын  да  ӛзгереді.  Инклюзивті  білім  беруді  ашқан  мектептерде  оқыған 

балалар  адам  құқығы  туралы  білім  алуға  мүмкіндік  алады.  Инклюзивті  оқыту 

балаларды  жалпы  білім  беру  үрдісіне  толық  енгізу  және  әлеуметтік 

бейімделуге,  жынысына,  шығу  тегіне,  дініне  қарамай  балаларды  айыратын 

кедергілерді  жоюға  ата-аналарын  белсенділікке  шақыруға  балалардың  түзеу-

педагогикалық  және  әлеуметтік  қажеттіліктерін  арнайы  қолдау,  қоршаған 

ортаның   балаларды  жас  ерекшеліктеріне  бейімделуіне  жағдай  қалыптастыру, 

яғни жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді саясат [3, 7]. 

Қорыта  айтқанда,    қазіргі  таңда   әр  оқушыға  жеке  тұлға  ретінде  қарап, 

саналы тәрбие  сапалы білім беру ӛмір талабы болып табылады. «Бәріне  бірдей 

мүмкіндік», «Сапалы білім  -барлығы үшін» деген ұстанымды  қолдаймын. Ең 

бастысы  кемтар  балаларға  деген  қоғамның  кӛзқарасын,  пікірін  ӛзгерту  керек, 

олар  үшін  кедергісіз  орта  қалыптасыру  қажет  және  мүмкіндігі  шектеулі 

баламен  бір  сыныпта  отырған  дені  сау  бала  әлдеқайда  мейірімді,  қайырымды 

болып    ӛсетінін  халықаралық  тәжірибе  кӛрсетіп  отыр.Енді  сол 

тәжірибеніңбіздің  еліміздеқанат  жайып,  ӛркендеуінепедагогтар  қауымы  зор 

үлес  қосуы  қажет  деп  ойлаймын.  Мүмкіндігі  шектеулі  балалардың  сыртқы 

ортамен  қарым  –қатынасқа  түсіп,  ӛзін  әлеуметтік  ортада  жеке  тұлға  санап, 

олардың тағдырын ел болып реттейтін кез келді. «Бала тағдыры  -ел тағдыры» 

деп  қарап,  ұрпақтың ӛмірге  келген  сәтінен бастап,  тәлім  –  тәрбиенібойларына 

сіңіріп,  мүмкіндігі  шектеулі  балаларды  әлеуметтік  ӛмірге  даярлап,  еліміздің 

дамуына ӛз үлесін қоса алатын азамат тәрбиелейтін кез келді. 

 

Әдебиеттер:   

 

1.  «Қазақстан  Республикасының  білім  беруді  дамытудың   2011-2020  жылға 

арналған  Мемлекеттік бағдарламасы». – Астана, 2010. 

2.  Руководящие  принципы  политики  в  области  инклюзивного  образования. 

Париж, ЮНЕСКО, 2009. 

405 

 

3.  Республикалық педагогикалық –әдістемелік журнал. Әлеуметтік  педагог 

№2, 2015. 

 

 

 

АДАПТАЦИЯ ИНОСТРАННЫХ СТУДЕНТОВ В УЧРЕЖДЕНИЯХ 

ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ 

 

Муравьѐва О.С., Ярош В.Ю. 

Мозырский государственный педагогический университет им. И.П. Шамякина, 

г. Мозырь 

murv.oksana@yandex.ru

 

 

Иностранные  студенты  –  это  особая  социальная  группа,  которая 

испытывает  повышенное  психоэмоциональное  воздействие,  связанное  с 

изменением  условий  жизни,  обучения,  языковым  барьером,  новизной  и 

сложностью  материала,  особенностями  психологических  состояний  и 

адаптации  к  новым  условиям  жизни.  Это  создаѐт  трудности  для 

адаптационной  системы  организма,  которые  могут  привести  к  развитию 

функциональных и органических заболеваний, а также существенно повлиять 

на показатели умственной и физической работоспособности студентов.  

Данная  статья  посвящена  рассмотрению  проблемы  адаптации 

иностранных студентов в учреждениях высшего образования. В исследовании, 

представленном  в  статье,  отражены  данные  диагностики,  проведѐнной  в 

Мозырском 

государственном 

педагогическом 

университете 

им. 

И.П. Шамякина.  Проанализированы  основные  трудности,  с  которыми 

сталкиваются  иностранные  студенты  в  адаптационный  период  в 

учреждениях  высшего  образования,  сделан  акцент  на  специфических 

трудностях студентов-иностранцев, отличных от тех, которые в начальный 

период обучения в высшей школе свойственны для любого студента.  

 

Прибыв  на  учебу  в  чужую  страну,  иностранные  студенты  меняют  свое 

социокультурное 

окружение. 

Для 

них 

нарушаются 

привычные 

коммуникативные связи с семьей, соотечественниками и друзьями. Начинается 

процесс приспособления к новым условиям внешней и внутренней среды.  

С  целью  выявления  проблем  в  адаптации  иностранных  студентов  в 

учреждениях  высшего  образования  нами  было  проведено  исследования  среди 

иностранных  студентов  в  УО  МГПУ  им.  И.П.  Шамякина.  В  исследовании 

приняли  участие  30  иностранных  студентов  первого  курса  и  30  иностранных 

студентов  второго  курса  дневного  отделения  УО  МГПУ  им.  И.П.  Шамякина. 

Средний  возраст  студентов  1 курса  –  18  лет;  второго  –  19  лет.  Исследование 

было проведено 2015–2016 учебном году. 

Трудности,  которые  иностранный  студент  особенно  остро  испытывает  в 

первый год пребывания в новой стране, могут быть сгруппированы следующим 

406 

 

образом:  психофизиологические  трудности,  связанные  с  переустройством 

личности,  вхождением  в  новую  среду,  психоэмоциональным  напряжением, 

сменой климата и т.д.; учебно-познавательные трудности, связанные, в первую 

очередь,  с  недостаточной  языковой  подготовкой,  преодолением  различий  в 

системах  образования;  адаптацией  к  новым  требованиям  и  системе  контроля 

знаний;  организацией  учебного  процесса,  который  должен  строиться  на 

принципах саморазвития личности, привития навыков самостоятельной работы; 

социокультурные  трудности,  связанные  с  освоением  нового  социального  и 

культурного  пространства  вуза;  преодолением  языкового  барьера  в  решении 

коммуникативных проблем как с администрацией факультета, преподавателями 

и  сотрудниками,  так  и  в  процессе  межличностного  общения  внутри 

межнациональной малой учебной группы, учебного потока, на бытовом уровне. 

Необустроенность  жилищных  условий  и  быта,  отсутствие  привычного 

комфорта  мешают  студентам  сосредоточиться  на  учебе.  Им  приходится 

самостоятельно себя обслуживать: ходить в магазин, готовить, стирать и т.д. У 

студентов  возникают  проблемы  при  сопоставлении  цен  и  расчета  расходов. 

Нередко  расходы  студентов  превышают  прожиточный  минимум,  выделяемый 

родителями.  Культурные  традиции  и  региональные  особенности  играют 

немаловажную  роль  в  формировании  адаптационных  навыков  у  иностранных 

студентов.  Слабое  знание  особенностей  белорусского  менталитета  и  норм 

этикета  зачастую  приводит  к  конфликтам  студентов-иностранцев  с  местным 

населением. Процесс аккультурации требует достаточно длительного времени. 

Несмотря  на различия  между  психофизиологической,  интеллектуальной, 

социокультурной  и  прочими  видами  адаптации,  в  реальности,  переплетаясь, 

они  оказываются  отдельными  аспектами  единого  процесса.  Как  правило,  в 

естественных условиях на человека действует не отдельный фактор, а комплекс 

факторов среды.  

Предложенный  блок  вопросов  был  направлен  на  получение  базовых 

сведений  о  респондентах,  об  их  социальных  установках  и  социокультурных 

проблемах, сопутствующих проживанию в Беларуси. Как показал опрос, самым 

главным препятствием стал языковой барьер. Так 57 % опрошенных приехали в 

нашу страну без знания русского языка, 30 % иностранных студентов указали, 

что к моменту приезда могли читать со словарем, но не воспринимали устную 

речь, и лишь малая часть - 13 % - свободно владели языком.  

Мы выяснили, каким образом нынешние студенты готовились к выезду за 

рубеж.  Оказалось,  что  значительная  часть  респондентов  (17%)  вообще  не 

предпринимала  никаких  специальных  действий.  Большинство  опрошенных 

(53%) предварительно пользовались консультациями экспертов, которыми для 

них  выступали  родственники,  земляки,  проживающие  в  Беларуси.  Активную 

позицию  в  этот  период  проявили  30%  опрошенных.  Они  не  только 

использовали  личные  контакты,  но  и  самостоятельно  искали  различные 

источники информации о стране, ее культуре и менталитете.  

Важную  роль  в  ходе  адаптации  иностранных  студентов  к  условиям 

обучения  в  белорусском  вузе  выполняют  агенты  адаптации.  Они  помогают 

407 

 

субъекту овладевать ситуацией, т.е. предоставляют необходимую информацию, 

помогают  в  освоении  новых  социальных  ролей,  налаживании  социальных 

контактов  и  пр.  Для  иностранных  студентов  такими  агентами  являются: 

деканат,  отдел  по  международным  связям,  преподаватели  вуза,  коллектив 

студенческой  группы,  соотечественники  и  другие  иностранные  граждане. 

Опрашиваемые отметили, что наиболее существенную помощь и поддержку в 

процессе приспособления к жизни в Беларуси они получают от своих земляков 

(64  %).  Далее  следуют  деканат  и  отдел  по  международным  связям  (60  %), 

преподаватели  (55  %),  соседи  по  общежитию  (42  %),  отдельные  члены 

студенческой группы (31 %).  

Бытовые условия, в которых живут студенты, непосредственно влияют на 

успех  приспособления  к  новой  обстановке.  Привыкание  к  белорусской  пище 

для опрошенных студентов также является существенной проблемой. Однако в 

столовой  питаются  60  %  первокурсников,  40 %  второкурсников.  Это  может 

быть связано с отсутствием навыков самостоятельного ведения хозяйства.  

Что касается общей оценки приспособленности к жизни в общежитии, то 

жилищно-бытовые условия считают приемлемыми 65 % студентов 1 курса, 72 

% студентов 2 курса. Таким образом, большинство респондентов со временем 

успешно приспосабливаются к жизни в общежитиях.  

С  целью  исследования  социальных  аспектов  адаптации  иностранных 

студентов  в  учреждениях  высшего  образования  мы  использовали  анкету 

«Социальная адаптация» Е.Г. Трошиной[1, c. 128]. 

Результаты 

исследования 

анкеты 

«Социальная 

адаптация», 

Е.Г. Трошиной (Диаграмма 1). 

 

 

 

Диаграмма 1 – Уровни социальной адаптации студентов-иностранцев  

 

Таким  образом,  высокий  уровень  социальной  адаптированности 

наблюдается у большинства студентов-иностранцев – 71,5 %; средний у 21,2% 

и низкий – 7,3%. 

Адаптация  иностранный  студентов  к  обучению  в  учреждениях  высшего 

образования  имеет  свои  особенности.  Вхождение  молодых  людей  в  систему 

иностранного  вузовского  обучения,  приобретение  ими  нового  социального 

статуса  студента  требует  от  них  выработки  новых  способов  поведения, 

Уровни адаптации 

студентов-иностранцев

Высокий

Средний

Низкий

408 

 

позволяющих  им  в  наибольшей  степени  соответствовать  своему  новому 

статусу.  Такой  процесс  приспособления  может  проходить  достаточно 

длительное  время,  что  может  вызвать  у  человека  перенапряжение  как  на 

психологическом,  так  и  на  физиологическом  уровнях,  вследствие  чего  у 

студента  снижается  активность,  и  он  не  может  не  только  выработать  новые 

способы  поведения,  но  и  выполнить  привычные  для  него  виды  деятельности 

(Таблица 1), (Диаграмма 2). 

 

Таблица 1 –  Виды адаптации иностранных студентов 

Виды адаптации 

Всег

о 

% 

Учебная 

90 

13 

Социально-психологическая 

759 

110,3 

Правовая 

25 

3,6 

Физиологическая 

142 

20,6 

Бытовая 

40 

5,8 

Социально-бытовая 

408 

59,3 

Социальная 

235 

34,1 

Эмоционально-волевая 

423 

61,4 

 

 

Диаграмма 2 – Виды адаптации иностранных студентов 

 

Проведенное  исследование  позволило  сформулировать  следующие 

выводы:  

-  каждый  иностранный  студент  испытывает  незначительные  сложности 

социально-психологической адаптации, связанные с особенностями общения с 

педагогами,  друзьями  (общее  число  процентов  выше  100,  т.к.  студенты 

выбирали более одного варианта ответов); 

-  двое  из  трех  студентов  указывают  на  проблемы,  связанные  с 

эмоционально-волевой 

сферой 

личности: 

отмечают 

наличие 

часто 

меняющегося,  пониженного  настроения,  указывают  на  необходимость 

поддержки соотечественников, нуждаются во внешнем контроле; 

-  двое  из  трех  иностранных  студентов  отмечают  незначительные 

трудности  во  взаимоотношениях  с  родственниками,  студентами-белорусами, 

близкими друзьями; 

0

20

40

60

80

100

120

1

Виды адаптации

Учебная - 13%

Социально-

психологическая - 110,3%

Правовая - 3,6%

Физиологическая - 20,6%

Бытовая - 5,8%

Социально-бытовая -

59,3%

Социальная - 34,1%

Эмоционально-волевая -

61,4%

409 

 

- каждый третий студент-иностранец имеет вредные привычки, связанные 

с курением, эпизодическим употреблением спиртных напитков; 

-  каждый  пятый  иностранный  студент  указывает  на  трудности 

физиологической  адаптации,  проявляющиеся  в  частых  соматических 

заболеваниях; 

-  низкие  показатели  по  такому  виду  адаптации,  как  учебная  (13  % 

обследованных)  можно  объяснить  отсутствием  опыта  подготовки  к  сессии  и 

ощущение свободы и независимости от родственников; 

- проблемы бытовой и правовой адаптации представлены минимально. 

 

жүктеу/скачать 8,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: