Үндістанда Жаңа жылдың «Дивали» деп аталуының себебі

117 
 
 
D) Ұстамдылығын балқату үшін 
Е) Достық, туыстық қарым-қатынасты нығайту ушін 
9.  Жаңа жыл дастарканына құс етіи 
коймайтыи ел 
A) Франция 
B) Италия 
С) Венгрня 
D) Болгария 
Е) Эквадор 
10.  Жаңа жылдық мсрсксиі ұзақ 
тойлайтын мемлекет 
A) Ресей 
B) Үндістан 
C) Голландия 
D) Қазақсан 
Е) Қытай 
 
11.  Мерекелерде ашық хаттармен 
құттықтау бізге қай елден келген? 
A) Ресейден 
B) Голландиядан 
C) Ұлыбританиядан 
D) Қытайдан 
Е) Үндістаннан 
12.  Жаңа жыл тойлаудағы салт- 
дәстүрінде ұқсастық бар елдер 
A) Венгрия - Эквадор 
B) Голландня - Куба 
C) Үндістан - Куба 
D) Қытай - Үлыбритання 
Е) Гвинея - Эквадор 
4-мәтін 
 
1. 
Бабаларымыз төрт түлікке ерекше көніл бөлген. Қайда болмасын, бірін- бірі 
танысын-танымасын, кездесе қалған қазақ «мал-жан аман ба?» дел амандык-саулық 
сұрасқан. Төрт түлік малдың ішіндегі ең қасиеттісі түйе болып есептелтен. Ол қырық 
күн шөлге шыдамды, жук артса - көлік, жесе – ет, ал жүні киімге жараған. Қазақтар 
түйенің жүнінен түйе жүн шекпендер киген. ол жеңіл әрі жұмсак сырт киім болған. 
Түйе өзінін өсу жолында бота, тайлақ, буыршын, буырлыш, науша, бұзбаша, інген, атан, 
бура деп аталады. 
2. 
Қазақтың қасиетті малдарының бірі - жылкы. Оны құлын, жабағы, тай, құнан, байтал, 
дөнен, бесті, бие, ат, сәурік (сүйрік), айғыр деп, қасиеттеріне қарай жорға, сужорға, 
жуйрік, тұлпар, қазанат, сәйгүлік. дулдул арғымақ деп атаған. Жылқы малын аса 
жоғары бағалаған қазақтар оны үлкен ас-тойларда жарысқа салып, бас бәйгесіне мол 
дүние беретін болған. Ер азаматтарға жасалатын сыйдың да үлкені ат мінгізіп, шапан 
жабу болған. Жылқының жүрісіне дейін атаулары болған. Мысалы, аян журіс, жорға 
жүріс. жортақ журіс, бүлкек желіс, бөкен желіс, шоқыта жүру, шабыс. Оның түсі де 
әртүрлі теңеулермен сипатталған: торы, күрең, жирен, ақбоз, боз, көк, шұбар т.б. 
3. 
Сиыр малы момакан, қазақтар үшін көбінесе тамакка жараған, ет, сүт, айран, қаймақ, 
май, құрт, ірімшік т.б. осы сйырдың берген берекесі болған. Сйырды кейде көіпке де, 
егіске де пайдаланып отырған. Жалпы, қазақтар сиырды киімге жаратпаған, қонакка 
сыйға тартпаған. тіпті түске кірсе де ауыртпалық деп жорыған, тіпті қазақта ебедейсіз, 
икемсіз әрі денелі адамды «сиырдай» деп, сөйлемейтін адамды «аузын буған егіздей», 
«мыңқыған бұзау сияқты» деп мазактайтын тіркестер қолданылады. Сиыры жоқ үй ас- 
ауқаты жұтаң үй болып есептелген. Сиырды жасына қаран: бұзау, торпақ, тана, 
тайынша, қашар, құнажын, дөнежін, сныр, огіз. бұқа деп атаған. Түйе мен жылқыны, 
өгізді көлік ретінде пайдалапады, шанаға, арбага, мапға жегсді, салт та мінеді. 
4. 
Қой - төрт тұлік малдың ішіндегі қазақтың ең сүйіктісі десе де болады. «Қойдың сүті - 
қорғасын, қойды құртқан оңбасын» дейтін қазақтың қой өсіруге ынта-ықыласы мол- 
ақ. ешкі де қазақтар үшін өсімтал малдың бірі болғандықтан қайрлы. Ешкінің еті жеңіл 
әрі сіңімді, сүті аса 
Ешкінін бүкіл отарды бастап, жайылымға апарып, әкелетін өзіндік өзіндік ерекшелігі 
бар.Дегенмен ешкіні қонаққа бөрте шыбын серке бөледі. 
5. 
Ырымшыл қазақтар өзі қадірлейтін төрт түлік малдың басын басқаға бермеген, онда 
мал көбеймей калады деп есептеген. Еңбекқор қазақ халқы мал өнімдерін өте орынды 
пайдаланып отырган. Шаруашылықта қолданылатын заттар - жылқынын жалынан, 
кұйрығынан жасалатын арқан сиыр мүйізінен жасалатын тарақ, қой жүнінен 
жасалатын киіз, текемет, тоқылған сырт киім, түйе жүнінен тоқылған шекпен т.б. аса 
жоғары бағаланған. Тіпті түйенің шудасын да қайнатып. емге пайдаланған. Мал 

118 
 
 
осындай аса кұнды болғандықтан, қазақтар өз перзенттерін де «қүлыным, қозым, 
қошаканым, ботам» деп, айналып-толғанып, еркелетіп отырған. 
13. 
Төрт түліктің ішінде түсіне қарай 
сипатталатыны 
A)Қой 
B)Жылқы 
C)Түйе 
D)Сиыр 
Е) Ешкі 
14. 
Сыйлы қонакқа сойылмайтын 
түліккс катысты мақал 
A) 
Сиырдыц сүті тілінде. 
B) 
Есі кеткен ешкі жинар. 
C) 
Тайлы бие тайлақгы түйедсй. 
D) 
Түйесі жоқа ауылға тайлақ атан 
корінер. 
Е) Ат - биеден, аруана — түйеден. 
15. 
Нсліктен ешкінін серкссін эрдайым қойдың отарына қосып отырған? 
A) 
Серкс төрттүлік малдың ішіндегі ең шыдамдысы болаған. 
B) 
Еіпкінің еті женіл эрі сіңімді, сүті аса құнарлы болғандықтан 
C) 
Отарды бастап, жайылымга апарып, экслстін қасиеті болғандықган Ө) Серке 
кззақтар үшін өсімтал малдың бірі болғандықтан 
Е) Серке казақтың қасиетті малдарының бірі болған. 
16. 
Терт түлікке қатысты ырымдар мэтіннің кай белігінде көрінсді? 
A) Біріиші 
B)  Екінші 
C) Төртінші 
D) Үшінші 
Е) Бесінші 
17. 
Мәтін мазмұнының реттілігі 
1.Төрттүліктің ішіндеғі ең сүйіктісі. 
2.Сыйдың ең қадірлісі 
3.Үндсмейтін адамға қатысты тсңеу 
4.Амандасу әдебі 
5.Төрттүлікке қатысты халық ырымы 
A)4.3.3.2.1. 
B)1.2.3.5.4. 
18. 
Қойға қатысты сипаттама 
C)4.2.53.1. 
D) 4.2.3.,.5. 
Е) 1.2.5.4.3. 
A) 
Өзі майда, өсімтал, мемакан, тез ет алып, қонақ кәдеге жарал отырған. 
B) 
Кенде көшкс дс, егіске де пайдаланып отырған. 
C)Жүрісіне, түсіне қарай атаулары болған. 
D) Төрт түлік малдың ішіндегі ең қасиеттісі, шыдамдысы. 
Е) Жасына карай лақ, туша, бөртс, шыбыш, серке деп белінеді. 
19. 
Бабаларымыадың терттүліккс коңіл бөлу себсбі? 
A) 
Малдың толін балалар жаксы коргендіетен, 
B) 
Оку, білім алудың бірден-бір козі болған. 
C) 
Байлығын, мансабын көрсететін дүниесі. 
D) 
Ас-аукаты, эрі киімі, әрі көлігі болған. 
Е) Ауырғанда см болар шипаның көзі болған. 
20. 
Епсіз, икемсіз адамға теңейтін түлік 
A) 
Ешкі 
B) 
Сиыр 
C) 
Жылқы 
D) 
Түйе 
Е) Қой 

119 
 
 
1400 нұсқа 
...Қайран, Тарбағатай! Сен тау болып жаралғалы, құтты қоныс қойнауың мал мен жанға талай 
толып, талай солды ғой. Не ықылым оқиғалар өтпеді сенің сонау адыр-қырқа, белдерІңде?! 
Сен екеуміз білетін сыр қанша, жыр қанша?! Қазақ даласының кара шаңырағы Қаратаудан 
кейін тарих көшін басынан көп асырған шежіре тау — сен-ақ шығарсың, Тарбағатай! Бір 
халықтың екі түрлі тағдырын кос бүйіріңе теңдеп алып, сол орныңда тапжылмай жатыр 
екенсің-ау, жарықтығым. Бақыт пен сордың арасын осылайша қақ бөліп, туған елдің 
шығыстағы бір камалындай, осы қалпында мәңгі мызғымай тұра бер, қайран алтын босағам! 
1. 
Қандай сипаттама Қаратауға 
қатысты айтылған? 
A.  Қазақтың қара шаңырағы 
B.  Кұтты қоныс қойнауы 
C.  Туған елдің шығыстағы қамалы 
D.  Бір халықтың екі түрлі тағдыры бар 
E.  Қайран алтын босаға 
2. 
Автор Тарбағатай тауын 
қалай қабылдайды? 
A.  Табиғаттың ерекше сыйы ретінде. 
B.  Жастық шағының куәсі ретінде. 
C.  Маңғаздықтың, асқақтықтың символы 
ретінде. 
D.  Балалық шағының куәсі ретінде. 
E.  Тарихи кезеңдер куәсі ретінде. 
 
Күн ыстық, көптен жаңбыр жаумай тұр. Орман ішінде саңырауқұлақтар болар-ау деген оймен, 
себет  ала  шыққанмын.  Аралап  келемін,  ештеңе  кезіге  қоймады.  Қалың  ну  арасынан  бір 
алаңқай көрінді. Соған таяндым. Мұндай жерден ылғи да бір құбылыстар үшыратуға болады. 
Бүгін солардың бірінің үстінен түстім. Сондағы құмырсқа илеуіне бір қара қарға аунап жатыр. 
Бұл  не?  Әлде  жараланып,  илеуге  жығылған  соң,  құмырсқалар  талап  жатыр  ма?  Байқаймын, 
олай  емес.  Қарға  біресе  бір  жамбасына,  біресе  екінші  жамбасына  аунап  түседі  де,  күнге 
аунаған  тауықтай  рахаттанып  сілкініп-сілкініп  қояды.  Құмырсқа  жабыла  таласа  да,  соған 
шыдап баққан тәрізді. 
Қара  қарға  онымен  коймай,  құмырсқаларды  тұмсығымен  іліп  алып,  қанатының  астына 
тығады.  Қарға  бірнеше  минут  осылайша  құмырсқа  илеуінде  жатты  да,  бір  бұтаққа  барып 
қонды. Содан соң шаңды бұрқырата әбден сілкініп алды да, қауырсындарын тарақтап болып 
ұшып кетті. 
Қара  қарға  сияқты  басқа  кұстар  да  өз  денесіне  қан  сорғыш  насекомдарды  құрту  үшін 
құмырсқа  илеуін  осылайша  емхана  ретінде  пайдаланады.  Ал  құмырсқа  илеуіндегі  қышқыл 
қансорғыш насекомдарды жойып жібереді. 
3. 
Қорытынды бөлімінің мазмұнына 
қатысты тақырып таңдаңыз 
A.  «Қара карға» 
B.  «Емдеу орталығы» 
C.  «Қансорғыш жәндіктер» 
D.  «Құстар достығы» 
E.  «Құмырсқа илеуі» 
 
5. 
Мәтін стилін анықтаңыз 
A.  Іс қағаздар 
B.  Көркем әдебиет 
C.  Ауызекі сөйлеу 
D.  Ғылыми 
E.  Публицистикалық 
4.Авторды таңғалдырған жағдай 
A.  Қарғаның құмырсқа илеуінен ұшып 
кетуі 
B.  Саңырауқұлақтың жоқтығы 
C.  Қарғаның илеудІ ем ретінде 
пайдаланғаны 
D.  Құмырсқалар илеуінің көптігі 
E.  Қарғаның адамнан қорықпағандығы 
6. 
Мәтін не туралы? 
A.  Құмырсқалардың достығы туралы 
B.  Ормандағы құбылыс туралы 
C.  Құмырсқа илеуінің емдік қасиеті туралы 
D.  Ормандағы өсімдіктер туралы 
E.  Орман тіршілігі туралы 
 
Баяғыда өз империясын гүлдендірген, жарқын жеңістерімен тарихта өшпес із қалдырған, өте 
батыр, өте ақылды және өте керемет жетілген саясаткер патша болыпты. Ол бала кезінде тым 
ерке болса керек. Сабақ кезіндегі еркелігімен ұстазын шаршатып жіберетін. ¥рысқан 
жағдайда: «Мен патшаның баласымын, маған ештеңе істей алмайсың»,- деп қорқытатын. 
¥стаз патшаға шағымдану әдепсіздік болар деп бІраз уақыт сабыр сақтап жүреді. Алайда 
еркелігі тым шектен шыға бастағанда, амалсыз әкесінің алдына кіруді ұйғарады. Патшаға 
келіп жағдайды айтқанында, ол ұстаздың құлағына бұл жағдайдың шешімін сыбырлайды. 
Ұстаз патша сөзіне таң қалады. Мұндай әрекетке бара алмайтындығын айтса да, патша осы 
жоспарды орындау керектігіне сендіреді. 
Ертеңіне кІшкентай ханзада тағы бұрынғыша еркелейді. Ұстазы доғаруын айтқанында тағы 
да әкесімен қорқыта бастады. Сол сәтте ішке патша кіріп келеді. ¥стаз ашуланып патшаға 
ұрсып береді, бұлай жайбарақат кіруге болмайтындығын, есікті қағып рұқсат сұрап кіру 
керектігІн айтып қуып шығады. Патша басы салбыраған күйде кешірім сұрап шығып кетеді. 

120 
 
 
Бұл жағдайды бақылап отырған ханзаданың тілі тұтылып не айтарын білмей абдырап 
қалады. Сеніп отырған әкесі көз алдында ұрыс естіген еді. Көздері алақ-жұлақ етіп 
отырғанында, есік қағылып патша кешірім өтініп, рұксат сұрап ішке кіредІ. 
Жоспар керемет түрде жүзеге асқан еді. Осы күннен бастап ханзада еркелігін доғарып, 
ұстазының айтқанын екі етпейтін болыпты. 
7. 
¥стаз бен патшаның мақсаты не еді? 
A.  ¥стаздың патшаны ерекше құрмет тұтатындығын дәлелдеу 
B.  Балаға патшаның ұстаздан қорықпайтындығын көрсету 
C.  Балаға әкссін сыйлау керектігін түсіндіру 
D.  Патша бұйрығын бәрінің орындау керектігін ұғындыру 
E.  Балаға барлық адамдарға тәртіп бІрдей екендігін ұғындыру 
8. 
Мәтіндегі ңегізгі ойға қай 
мақал сәйкес келеді? 
A.  Әке балаға сыншы 
B.  Алып - анадан 
C.  Білім - бұлақ, 
D.  Ата - баланың қорғаны 
E.  Бала - бауыр етің 
9. 
Мәтіннің стилі қандай? 
A.  Ресми іс-қағаздар стилі 
B.  Ауызекі сөйлеу стилі 
C.  Публицистикалык стиль 
D.  Көркем әдебиет стилі 
E.  Ғылыми стиль 
 
10. 
Әкесінің әрекетінен 
бала нені түсінді? 
A. Сабақты жақсы оқу керектігін 
B. 
¥стазының әкесінен қорқатынын 
C.  Ұстазды патша да сыйлайтынын 
D.  Әкесінің талап койғыштығын 
E.  ¥стазы білімді екендігін 
11. 
Патша баласы қандай еді? 
A.  Ақылсыз 
B.  Айлакер 
C.  Сыпайы 
D.  Ашуланшақ 
E.  Шолжаң 
12. 
Патшаның құлағына сыбырлай айтқан сөзіне ұстаздың таңғалу себебі 
A.  Патша ұсынысынан қорқып кетті 
B. Патша ұсынысы әділстсіз көрінді 
C.  Патша ұсынысы қатал көрінді 
D. Патша ұсынысы оғаш көрінді 
E.  Патша ұсынысын ақымақтық деп санады 
 
1.  Астрономияда жаңа туған айдың ұштарын «Ай мүйіздері» дейді. Халық сүйікті деген 
малдарын Ай тұяқты тұлпарым, Ай мұйізді ақ серкем деп өзгеше ықыласпен мадақтайды. 
2.  Ай мен Күн туралы: «Ай мен Күн егіз туған керемет сүлу екі әйел екен. Әсіресе Ай сұлуырак 
болып мақтанып, Күн оны қызғаньт Айдың бетін тырнап, оған дақ түсірген. Кесірлі Ай 
жазасын осылай тартқан. Ай бетіндегі қарауытқан дақ содан екен» деседі. Айдың кеш 
туғанын немесе кемігенін ел Ай «қорғалады» дейді. Күнге жақындап барғанда Ай «қорғалап» 
бетін жасырады, ал қашықтағанда Ай толып, Күнді қызықтырып, бетін түгел көрсетіп, 
ереуілдейді. Ай түрінің өзгеру құбылысын жаңа Ай, ширек Ай, толған Ай деп түсіндіреді. 
3.  «Жаңа ай жарылқа, Ескі ай есірке» деп тілек айтып, жаңа Ай туу құбылысы қазақ 
ортасында елеулі оқиға болып келді. Жана туған Айды көргенде шаруа адамның көңіліне әр 
түрлі ой келеді, шаруаға жайлы бола ма, жоқ жайсыз бола ма деген ойлар тумай қоймайды. 
Қазақ арасында егер Ай тігінен туса, ауа райы шаруаға жайлы, жылы болады. Ал, Ай 
шалқасынан жатса, ай суық, жайсыз болып өтеді. Мұны «Айдың өзіне жайлы. халыққа жайсыз 
болатаны» дейдІ. 
4.  Қазақ тұрмысында Айды қастерлеуге себеп көп болды: Ай болмаса, түн қараңғысын 
жамылып қасқыр да, ұры да малға шабуылды күшейтеді, шаруа жайымен ұзақ түн қату да 
қиын тиеді. Аталарымыздың ай қараңғыда малы түгіл, басы да зор қауіпте болғандығын еске 
алсақ, неліктен айды қастерлегендігін жақсы түсінеміз. «Қараңғыалғыр» деген сез тегін 
шықпаған. Елдегі үлкен ақсақалға Айға бата қыл дегенде: - Ай шалқасынан туыпты, бұл мен 
бата қылмайтын Ай екен, депті. Жұрттың бұл сенімдерін саралай келіп, ғылыми тұрғыдан 
келгенде мынадай қортынды шығарамыз. Жаңа туған Айдың қалпына қарай жұрттың ауа 
райы өзгереді дегені бос сөз емес, 
5.  Анығында да, жалпы алғанда жаз айларында жаңа Ай тігірек тұрады да, қыс айларында Ай 
«шалқасынан жатады», өйткені қыстыгүні түнге қарай эклиптика (Күн жолы) аспанда жоғары 
тұрады, Ай жолы да оған жуық, сондықтан күн сәулелері Айдың астыңғы төменгі бетін ала 
жарық береді де, бізге Ай шалқалап жатқан сияқты көрінеді. Сөйтіп, жаңа Ай орағының 
орналасу қалпы мен ауа райының арасындағы бұл кызық іліктестік Күн мен Айдың 
аспандағы жолдарының әр мезгілдегі өзара орналасуына байланысты. 

121 
 
 
6.  Атан түйе мен шіркей қандай болса, үлкендігі жағынан алғанда Күн мен Ай да сондай. Ай 
бетіндегі қарауытқан дақтар ойпаттау жерлері екен. 
7.  Адам баласының ұзақ жасаған тарихында оның көп іздеген аспан шырағы Ай болатын-ды. 
Ес білмейтін сәби де керім Айға қол созып аймалайды. Малшы, керуенші, аңшы, қарақшы бәрі 
де Айды бақты. Ойшыл, сыншылдар да тіпті еріккенде Айға қарады. Кәне, ойланайықшы, 
«Мен ұрлық қылғанда ай жарық болды»; «Ай қарап тұрсың ба?» дегендей сөздер де бар емес 
пе? Осыдан 350 жылдай бұрын Галилей тұңғыш рет ойлап тапқан кұралымен Ай бетінен 
тауларды көрдім, деп жарияласымен-ақ Айға ынта ерекше күшейді. 
8 Өмір бақи меңіреу жатқан кең дұниенің түкпірлерін шарлауда адам перзенттерінің аяғы 
тұңғыш рет Ай бетін басатыны сөзсіз. Ай келешекте космос жолаушылары үшін бірінші бекет 
болып табылмақ. 
13.Ай мен Күннің келемін 
автор неге теңейді? 
A.  Терек пен талға 
B.  Теңіз бен бұлаққа 
C.  Мал мен жәндікке 
D.  Аң мен кұсқа 
E.  Жұлдыз бен сатурнға 
 
 
15.Айдың түрінің өзгеруін 
нешеге бөлеміз? 
A.  Беске 
B.  Төртке 
C.  Екіге 
D.  Өзгермейді 
E.  Үшке 
 
17. 
Ай қашан толады? 
A.  Күнге жақындағанда 
B.  Таңатқанда 
C.  Ай қорғалағанда 
D.  Күннен алыстағанда 
E.  Күн шыққанда 
14.Ауа райы суық болғанда 
ай қалай орналасады? 
1.Етпетінен 
2.Шалқасынан 
3.Тігінен 
A.  Екіншісі 
B.  Барлығы бұрыс 
C.  Біріншісі 
D.  Үшіншісі 
E.  Барлығы дұрыс 
16.Неліктен айдың бетінде 
дақ пайда болған? 
A.  Қызғаншақ болғандықтан 
B.  Керікті болғандықтан 
C.  Кеш туғандықтан 
D.  Сарғыш болғандықтан 
E.  Ерке болғандықтан 
 
18. 
Ай мен күннің көлемі 
сөз болатын азатжол 
A.  Бесінші 
B.  Алтыншы 
C.  Жетінші 
D.  Үшініші 
E.  Бірінші 
 
 
19. 
Ай шалқасынан жатқанда ауа 
райында қандай өзгеріс болады? 
A.  Түн қысқарады 
B.  Қатты ыстық болады 
C.  Күн суытады 
D.  Көктем туады 
E.  Күн жылынады 
 
1-мәтін 
20. 
Ай мен Күн туралы аңыз 
нешінші азатжолда айтылған? 
A.  Үшінші 
B.  Бесінші 
C.  Екінші 
D.  Бірінші 
E.  Төртінші 
 
1141нұсқа 
Көкшетау маңы. Айнадай тұнық сулы көлшүмектің қасы. Көлшүмектің жағасындағы көк ала 
қамыс,  судыр  құрақтар  айнаның  жиегіне  салынған  әдемі  өрнек  сияқты.  Көктегі  шыжыған 
қызыл  күн  өткір  алтын  шұғыласын  көктен  жерге  бүркіп  тұрғандай.  Айнала-төңірек,  жер- 
дүние, жан-жануар, жердегі өсімдік қазір маужырап, марғау тартып тұрған тәрізді. 
Ойпаң  -  көк  ала  құрақты  кішкене көлшүмек.  Айнала  төңірек  ылғи белес.  Күншығыс жақтан 
Көкшетаудың басы көрінеді. Тек күнбатыс жақтағы Көкшетау қаласына қараған жотаның оң 
жағы көсіліп жатқан қиырсыз дала. 
Белестер  де,  ойпаңдар  да,  далалар  да,  бұта-өсімдіктер  де  көкпеңбек,  жасыл  жібек  кілем 
төсегендей.  Көк  ала  көлшүмек  те  жап-жасыл.  Оның  айнадай  суында  зеңгір  аспанның  суреті 
көрінеді. 

122 
 
 
1. 
Мәтінде ненің суреті сипатталған? 
A) Құрақты көлшүмектің 
B) Қиырсыз даланың 
C) Көкшетау қаласының 
D) Ағынды өзеннің 
E) Көкше тауларының 
2. 
Мәтіндегі ауа райы 
A) Ызғарлы күн 
B) Ыстық күн 
C) Салқын күн 
D) Самал желді күн 
E) Ала бұлтты күн 
 
Күн ыстық, көптен жаңбыр жаумай тұр. Орман ішінде саңырауқұлақтар болар-ау деген оймен, 
себет  ала  шыққанмын.  Аралап  келемін,  ештеңе  кезіге  қоймады.  Қалың  ну  арасынан  бір 
алаңқай көрінді. Соған таяндым. Мұндай жерден ылғи да бір құбылыстар ұшыратуға болады. 
Бүгін солардың бірінің үстінен түстім. Сондағы құмырсқа илеуіне бір қара қарға аунап жатыр. 
Бұл  не?  Әлде  жараланып,  илеуге  жығылған  соң,  құмырсқалар  талап  жатыр  ма?  Байқаймын, 
олай  емес.  Қарға  біресе  бір  жамбасына,  біресе  екінші  жамбасына  аунап  түседі  де,  күнге 
аунаған  тауықтай  рахаттанып  сілкініп-сілкініп  қояды.  Құмырсқа  жабыла  таласа  да,  соған 
шыдап баққан тәрізді. 
Қара  қарға  онымен  коймай,  құмырсқаларды  тұмсығымен  іліп  алып,  қанатының  астына 
тығады.  Қарға  бірнеше  минут  осылайша  құмырсқа  илеуінде  жатты  да,  бір  бұтаққа  барып 
қонды. Содан соң шаңды бұрқырата әбден сілкініп алды да, қауырсындарын тарақтап болып 
ұшып кетті. 
Қара  қарға  сияқты  басқа  кұстар  да  өз  денесіне  қан  сорғыш  насекомдарды  құрту  үшін 
құмырсқа  илеуін  осылайша  емхана  ретінде  пайдаланады.  Ал  құмырсқа  илеуіндегі  қышқыл 
қансорғыш насекомдарды жойып жібереді. 
3. 
Қорығынды бөлімінің мазмұнына 
қатысты тақырып таңдаңыз 
A) «Емдеу орталығы» 
B) «Құстар достығы» 
C) «Қара қарға» 
D) «Кансорғыш жәндіктер» 
E) «Құмырска илеуі» 
4. 
Мәтін стилін анықғаңыз 
A) Ауызекі сейлеу 
B) Көркем әдебиет 
C) Іс қағаздар 
D) Ғылыми 
E) Публицистикалық 
 
5. 
Авторды таңғалдырған жағдай 
A) Қарғанъщ адамнан қорықпағандығы 
B) Құмырскалар илеуінің көптігі 
C) Қарғаның илеуді ем ретінде пайдаланғаны 
D) Саңырауқұлақтың жоқтығы 
E) Қарғаныи құмырсқа илеуінен үшып кетуі 
6. 
Мәтін не туралы? 
A) Құмырсқа илеуінің емдік қасиеті туралы 
B) Ормандағы өсімдіктер туралы 
C) Ормандағы қбылыс туралы 
D) Құмырскалардың достығы туралы 
E) Орман -гіршілігі туралы 
 
 
1.  Амансың ба, Бауыржан! 
Қазір сенің ең жұлдызды сәтің. Пән олимпиадасынан республикалық олимпиадада жеңімпаз 
атану  екінің  бірінің  колынан  келе  бермейді.  Мектеп  директоры  Нұрмағамбет  ағайың  сол 
хабарды ести сала, аудан орталығындағы ауруханадан сұранып шығып, жетті емес пе? Үйіне 
бармастан  бірден  мектепке  соғып,  жиналыс  жасап  сені  құттықтады-  «Мектебіміздің 
тарихында  тұңғыш  рет  біздің  оқушымыз  республикалық  додадан  бірінші  орын  алын  келіп 
отыр!» - дегенде өзіңе қадалған жүздеген көзден қысылып, төмен қарадың. Сол олимпиадада 
иеленген «Мақтау қағазы» мен қарақалпақтың «Қырық қыз» дастаны, директордың қолынан 
қайта  алғанда,  тіпті  ауырлап  кеткендей  болды.  Ал  кеште  Нұралы  ағайың  бастаған  бір  топ 
мұғалім  үйіңе  кіріп  келе  жатқанда  кеудеңді  мақтаныш  биледі.  Әкеңнің  сәл  мақтаныңқырап 
сөйлегенін де көрдің. Қалаға барса, сен үшін кітап сатып әкеліп жүретін Атажан көкең: «Біздің 
Баукең  Төлеген  ағасы  сияқты  шайыр  болады...»  -  дегенде  ұрланып  өлең  жазып  жүргеніңді 
бәрі білетіндей қысылғаның не? Абырой болғанда, оныңды ешкім байқамады. 
2.  Енді басқа тірлікті сөз қылайық. Саған айтатын ақылым: өзімшілдік  - жақсы касиет емес. 
Ылғи:  «Менікі  дұрыс!»  -  дей  беруге  болмайды.  Әсіресе,  футболда.  Футбол  -  ұжымдық  ойын. 
Төрткүл  ауданында  болған  жарыста  не  істедің?  Тақтақөпір  ауданының  құрамасымен 
ойнағанда алғы шептегі Жамбыл мен Түгелбайға пас бергің келмей, өзің гол салғың келді. Екі 
рет  алаң  ортасында  доптан  айырылып  қалдың.  Соның  бірі  гол  болып  кақпаларына  енді. 
Балалар  ойын  соңында  кінә  артқанда  мойындамай  қойдың.  Тіпті  өздерін  кінәлі  ғып 
шығардың. Бірақ сенікі дұрыс емес екенін ішің біледі ғой. Сол жолы ұтқандарыңда, жартылай 
финалға шығар едіндер. Мүмкін, әрі қарай ақтық сынға тұяқ іліктірер ме едіңдер... 

123 
 
 
3.  Дегенмен  сен  бақыттысың,  Бауыржан.  Әке-шешең,  бауырларың  қасыңда.  Ал  армандарың 
тіпті  ғажап.  Кейде  түнімен  ұйықтамай,  армандайтының  бар.  Сол  армандарыңа  жетесің  түбі. 
Ал әзірге сабағыңды жақсы оқы 

жүктеу/скачать 4,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: