Керей мен Жәнібек хандардың тарихтағы орны

110 
 
 
C) Әз-Жэнібек хан 
D) 
Абылай хан 
Е) 
Әбілқайыр хан 
18. Өткен тарихымызға тағзым, бүгінгі бақытымызға мақтаныш білдіру идеясы 
A) «Қазақстан-2050» 
B) «ЕХРО-2017» 
C) «Мэңгілік Ел» 
Б) «Қазақстан - 2030 стратегиясы» 
Е) «Қасым ханның қасқа жолы» 
 
4- 
мәтін 
 
1.1465-1470 жылдяр - хандықтың құрылған емес, нығайған уақыты, халықтың өз 
тәуелсіздігін жариялаған емес, көрші жұрттарға біржола танылған мезгілі. Туптеп 
келгенде, мұның бәрі қазақ тарихының бастауын мүмкін болғанынша кейіндету 
талабының бір көрінісі ғана. Қазақ хандығының құрылуы 
ЖӨНІНДЕ 
бірден-бір дерек 
«Тарих-и Рашиди» еңбегіне сүйенетін болсақ, Қазақ хандығының негізін қалаушылар 
Керей мен Жәнібек хан Шибан әулетінен шыққан Әбілқайыр ханмен жауласуынан 
кейін оның билігінен бас тартып, Шу өзенінің бойындағы Қозыбасы дейтін қоныста 
дербес Қазақ хандығының туын көтереді. Алғаш туымыз тігілген Қозыбасы жері — 
ХІУ-ХҰ ғасыр басында өмір сүрген Моғолстан мемлекетінің батыс бөлігіндегі аумақ. 
Қозыбасы атауының түп мағынасы төңірегіндегі жоталардан оқшау тұрған қозының 
басындай ғана жұмыр, аласа шоқы төбені білдірсе керек. 
2. 
Қазақ хандығы құрылғанда алдымен Керей ақ киізге оғыргызылып, хан көтеріліпті. 
Керейдің нақты қай жылы қайтыс болғпны белгісіз. Одан соң Жәнібек хан амір 
жүрғізсді. Сірә, қазақ жұртының Әбілқайырды жеңіп, біржола іргеленуі Жәнібек 
тұсында болса керек, жаңа хаңдықтың өзіндік құрылымы мен заң жүйесі де осы 
Жәнібек заманында жөнге түскен сияқты. Жәнібектің қазақ тарихындағы айрықша 
тұлға екендігінің бір белгісі - оның халық санасында әулиеге пара-пар,- ақылды әрі 
әділетті әмірші ретінде танылуы. Ол ұлттық тарихымызда жай ғана Жәнібек хан дел 
аталмайды, Әз-Жәнібек хан деп аталады. 
3. 
Әз-Жәнібек - қазақ жұртының іргесін бекітіп, ордасын орнықтырған ұлы хан ғана 
емес, сол халықтың бар игілігіне ұйытқы болган асылы, ұлы әулеттің де негізін 
салушы. Қазақ Ордасының құдіретті әміршілері, қазақ халқының ұлы перзенттері 
Қасым хан, Хақ-Назар хан, Әз-Тәуке хан, Абылай хан, Кенесары хан, ұлы ғалымдарымыз 
Шоқан, қайраткер Әлихян Бокейхановтар - осы әулие Әз-Жәнібек ханның тікелей 
ұрпақтары. 
4. 
Тұғырлы көк байрағымызды аспанда желбіретіп ұстау енді келешегі кемел, білімді 
болашақ ұрпақгың еншісінде. Бүкіл дүние жүзі халықтары бүгінгі күиде қазақ халқын 
картадан ғана смес, оны жср байлығы мен экономикасы дамыган алдыңғы қатарлы 
мемлекетгердің санатыііяіі көруі - Елбасымыздың көрсген саясатыныц жсмісі. Сонау 
Қасым хан негіздеген «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім хаішың сскі жолы» жэне 
Елбасы салған сындарлы сара жолмен жүріп келе жатқан слімізде «Қазақстан - 2030» 
стратегиясының бүгінгі күнде мерзімінен бұрын орындалуы, 2010 жылы ЕҚЫҰ-ға 
терағалық етуі, Әлемдік діндер ұйымының конферсияиясының, 2010 жылы Қысқы 
Азияда ойындарының, ЕХРО-2017 кормесінің өтуі қазақ халқының дүние жүзі 
алдындағы бірлігі жарасқан, толерантты мемлекет екенін дәлелдеді. 
5. 
Мәңгілік Ел - елдің біріктіруші куші, ешқашан таусылмас қуат көзі. Ол «Қазақстан- 
2050» стратегиясының ғана емес, XXI ғасырдағы Қазақстан мемлекетінің мызғымас 
идеялық тұғыры! Жаңа Қазақстандық патриотизм дегеніміздің өзі - Мәңгілік Ел! Ол - 
барша Қазақстан қоғамының осындай ұпы құндылығы. Өткен тарихымызға тағзым да, 
бүгінгі бақытымызға мақтаныш та, гүлденген келешекке сенім де «Мәңгілік Ел» деген 
құдіретті ұғымға сыйып тұр. 
19.  2010 жылы Қазақстанда Қысқы Азияда ойындарының өтуі 
A) Епіміздегі өскелең ұрпакгың салауатты өмір салтын қолдаіітынын дэлелдейді. 
B) Бірлігі жарасқан ұйымшыл, тезімді, толерантты мемлскет скснін дэлелдеді. 
C) Қазақстан климагының қысқы ойындарга қолайлы скендігін дэлелдейді. 
D) 
Елімізде еңбекқор жастардың көп екенін дэлелдейді. 

111 
 
 
Е) 
Азия жерінің ұлан ғайыр екенін дәлелдейді. 
20.  Мәтін мазмұнына сай тақырып 
A) Рухы мыкты ұлтымның ұлы 
жетістіктері. 
B) Тэуелсіздік тірегі - тіл. 
C) Кушті бірді, білімді мывды жеңер. 
Д) Ел боламын десең, бесігіңді түзе! 
Е) Тәрбие басы -тал бесік. 
 
1207 нұсқа 
1-мәтін 
Бір үзім Нан 
Подъезден шыққан кішкентай қыз қолындағы жұқа дорбаны әрең көтеріп, қоқыс 
жәшігіне әкелді де, аудара салды. Жапырақтан-жапырақтай кесілген, жартылай 
желінген аппақ нандар! 
Мұны көзі шалып калган Ғаббас кария: 
-  Әй, балам-ау, обал смес пе? - дегеише қыз подъезд есігінс зып бсріп кіріп кетті. 
Нұржан мектептен қайтып келе жатқан. Көрші қарияның ренжим, басын шайқап 
отырғанын көріп: 
-  Ата, кімге ренжіп отырсыз? - деп сұрады. 
-  Е-ей, балам-ай! Біреу тонып секіреді, біреу тоңып секіреді. Сонау сұрапыл Ұлы Отан 
соғысы жылдары біз он-он бір жастагы бала едік. Қарнымыз тойып тамақ та ішпейміз. 
Нанды мөлшерлеп береді. Жегіміз кеп, тәбетіміз тартып тұрса да сұрамаймыз... Қазір 
ше? Нанды қадірлемейміз. Қатып қалса, қоқыс жәшігіне әкеп тастаймыз. Ысырапқа жол 
беріп, аяқасты етеміз. Олай жасауға болмайды. 
1. Әңгіменің дұрыс реті 
1.  Кішкентай қыз 
2.  Нан үзімдері 
3.  Нұржан 
4.  Ғаббас қария 
5.  Естслік 
A) 4,5,1.2,3 
B) 2.3,4,5.1 
С)3,4,5,1,2 
D) 1,2,3,4,5 
Е) 1,2,4.3,5 
2.  Қарияны ренжіткен жағдай 
A) Қыздың қарт адамға көңіл бөлмеуі 
B) Сұрапыл соғыстың есіне тусуі 
C) Заманнын, уақытгың өзгергендігі 
D) Нанды мөлшерлеп бергені 
Е) Жастардың ысырапқа жол беруі 
 
 
 
 
 
2-мәтін 
Марс ғаламшары туралы қызықты деректер 
Марс — Күннен алыстығы жөнінен төртінші ғаламшар саналады. Ғаламшардың аты 
ежелгі римдіктердің соғыс құдайы Марстың құрметіне қойылған. Оған себеп 
жұлдыздың қан тустес қызыл болғандығы деп айтылады. Ғалымдардың ұсынған 
болжамы бойынша. мұндай түс ғаламшардың атмосферасында темір оксидінің оте көп 
болуымен байланысты. Өз өсінен айналуы бойынша Марс шамамен Жермен бірдей 
аиналым жасайды. Марстағы бір жыл Жердегі 687 тәулікпен пара-пар Марстың 
диаметрі Жерден екі есе кіші болса, салмағы 9 есе жеңіл. 
Марс Күн жүйесіндегі ең ірі тау массивіне ие. Оның ең үлкені - Олимп сөнген жанартауы 
Марс бетінде Жердегі ең биік шың саналатын Эверестен бірнеше есе биік таулар 
кездеседі. 
Ертеректе Марста судың мөлшері біршама көп болса керек. Алайда ол кей беймәлім 
кұбылыстарға байланысты жоқ болған. Оған дәлел - қазіргі кездегі ғаламшар бетінде 
қалған өзендердің сағалары. Сондай-ақ, тек кана судың әрекет етуімен түзілетін 
минералдардың табылуы. 
Арнайы скафандрсыз Марс бетінде адам да, кез келген жануар да бір сәт те тіршілік 
етіп тұра алмас еді. Ғаламшар бетіндегі қысымның төмендсгі соншалық, тірі жанның 
қан құрамындағы оттегі газға айналып кете береді. Бұл дегеніміз адам 5-10 секундтың 

112 
 
 
ішінде жан тапсырады деген сөз. Марстагы тәуліктік орташа температурасы шамамен – 
60 
0
С құрайды. Марста азон қабатының болмауы себепті, Күн шыгыстан шыға 
саласымсн ғаламшар беті адамды күйдіріп жіберетіндей радиация дозасын 
қабылдайды. 
3. Марста азон қабатының болмауының адамдарға тагізср зияны 
A) Оттегі газга айналады. 
B) Дсне қысымы темендейді. 
C) Үсітіп жібсреді 
D) Қан құрамын озгертеді. 
Е) Күйдіріп жібереді 
4. Ертеде Марста судың коп болганының дәлелі 
А) Судың әрекет етуімен түзілетін минералдардың табылуы 
B) Қысымның өтс төмсндігі 
C) Марста биік таулардың болуы 
D) Марста темір оксндінің кеп болуы 
Е) Ғаламшарда өзсн сагаларының болмауы 
5.  Ғаламшардың қызыл түсті болуын 
ғалымдар немен болжайды? 
A) Тау массивіне ие болуы 
B) Озон қабатынын болмауы 
С)Темір оксидінің көп болуы 
D) Өзен сағалары 
Е) Минералдардың табылуы 
6.  Марстағы орташа тәуліктік 
температура қанша болады? 
A) -37’С 
B) - 24’С 
С)  60’С 
D)  - 687‘С 
Е)  - 22,7‘С 
3- 
мәтін 
Ырыс пен берекет 
Ертеде Бегайдар деген саудагер жігіт болыпты. Ойдан орып, қырдан қырып, табыс 
тауыпты. Үйіне дуниені канша үйсе, ол согұрлым кеми береді екен. Байлығынын 
берекесі болмапты. Бегайдардын үйлі-баранды көршісі бар екен. Оның мал дегенде 
бес-алты ешкісі болады. Бірақ тұрмысы күннен күнге гүлдене береді. Бір күні Бегайдар 
көршісінен: 
-  Әй, көршім, 
СЕНІҢ 
бала-шаган бар. Мал дегенде бес-алты тоқал ешкің гана бар. Бірақ 
отбасың берскелі, қарның тоқ. Ал мен жалғыз тұрамын. Үй көрмей сауда жасап, мол 
ақша табамын. Бірақ берекесі жоқ. Сыры неде? - деп сұрады. 
Көршісі: 
- Қаратаудың басында мың жасаган данышпан бар. Содан ақыл сұра, - деп жауап берді. 
Беғайдар ертесіне дорбасын артынып, жолға шықты. Шаршап- шалдығып қеле жатып, 
бір лашыкқа тап болды. ішіне кірсе, шал, кемпір және бір бойжеткен қыз бар екен. 
Бегайдар сусын ішіп, дәм татқаннан кейін шалга жағдайын баяндады. Шал: 
-  Балам. данышпанға бара жатсаң, менің аманагымды ала кет. Үйде қызым бойжетіп 
отыр. Соны қандай адамға берсем болады? - деді. Бегайдар: 
-  Жарайды. ақсақал, данышпанға тілегіңізді жеткізем, ден аттанып кетті. Тағы да 
ұзақжол жүріп. шаршап-шалдығып, бір бәйтеректің түбіне келіп демалды. Сол кезде 
бәйтерекке тіл бітіп: 
-  Әй, Беғайдар, данышпанга барсаң, сұра. Мен тамырымды тереңге жайдым, бірақ 
бұтақтарым жеміс бермейді. Сыры неде екен? - деді. Бегайдар онын да аманатын 
арқалап, жолға шығады. Бір қүні әрең дегенде данышпанға жетті. Данышпан: 
-  Иә, балам қандай мұратпен жүрсің? - деді. Бегайдар: 
-  Терлеп-тепшіп, аяғымнан тозып табыс табамын, бірак берекесі болмайды. 
Көршімнін бес-алты ешкісі, көп бала-шағасы бар, табысы аз. Бірақ берекесі мол. Соның 
сырын іздеп жүрмін. Жолда шал мен кемпірге, алып бәйтерекке жолыктым. Олардың 
да тілегін әкелдім, - деп, жолда көрген- білгенін жеткізді. Данышпан басын шайқап: 
-  Ай, балам-ай, үйдің берекесі әйелдің алаканына жасырылған. Көршіңе береке 
кіретіні акылды әйелі бар. Енді кейін қайт. Жолда кездескен байтеректің түбінде ат 
басындай алтын көмілген. Соны қазып ал. Алтынды шал мен кемпірге беріп, қызын 
сұра. Ақылды жар алсаң, берекең кіреді, - деді. 
Бегайдар данышпанның айтқанын істеді. Бәйтеректің түбінен алтынды казып алды. 
Оны қыздың қалыңмалына беріп, оған үйленді. Ұзамай отбасына береке кіріп, ырысы 

113 
 
 
түрақтайды. Осылайша. әйелі екеуі барша мұратына жетіпті. 
7.  Қыздың ата-анасына берілген нәрсе 
A) Күміс 
B) Бес-алты ешкі 
C) Жеміс ағашы 
D) Қалыңмал 
Е) Мал-мүлік 
8.  Мәтін мазмұнының ретгілігі 
1 Данышпан ақылы . 
2 Кершісінің хеңесі . 
3 Бзйтеректің өтініші . 
4 Лашықгағы әңгіме 
A)  2,3,4,1 
B)  3,4,1,2 
C)  4,1,2,3 
D ) 2,4,3,1 
Е) 1,2, 3,4 
9.  «Үйдің берекесі әйелдің алақанына жасырылған» свйлемінің мағынасы 
A) Әйел - қорғаушы, бақылаушы 
B) Әйел - сыншы, бағалаушы 
C) Әйел - үйретуші, тэлімгер 
10.  Байтеректің жеміс бермеуінің 
сыры 
A) Суға таншы болғандыктан 
B) Тамыры тереңде болғандықтан 
C) Ауа райы қолайсыз болғандықтан 
D) Түбіндегі алтын өсірмегендіктен 
Е) Ағаш кәрі болғандықтан 
12. Көрші үйдің берекесінің сыры 
A) Мол табысында 
B) Бес-алты ешкісінде 
C) Бала-шағасында 
D) Әйел - үйлестіруші, үйдің құты 
Е) Әйел - эдемі, сұлу 
 
11. Әңгіменің түйіні 
А) Бас екеу болмай, мал төртсу 
болмайды. 
B) Ерте тұрған әйелдің бір ісі артық. 
C) Еңбексіз тапқан мал ссспсіз кетеді. 
D) Ерте тұрған еркектің ырысы артык. 
Е) Ырыс алды - ынтымақ. 
 
D) Қоңырқай тұрмысында 
Е) Ақылды әйелінде 
 
4- 
мәтін 
 
1.1465-1470 жылдяр - хандықтың құрылған емес, нығайған уақыты, халықтың өз 
тәуелсіздігін жариялаған емес, көрші жұрттарға біржола танылған мезгілі. Туптеп 
келгенде, мұның бәрі қазақ тарихының бастауын мүмкін болғанынша кейіндету 
талабының бір көрінісі ғана. Қазақ хандығының құрылуы 
ЖӨНІНДЕ 
бірден-бір дерек 
«Тарих-и Рашиди» еңбегіне сүйенетін болсақ, Қазақ хандығының негізін қалаушылар 
Керей мен Жәнібек хан Шибан әулетінен шыққан Әбілқайыр ханмен жауласуынан 
кейін оның билігінен бас тартып, Шу өзенінің бойындағы Қозыбасы дейтін қоныста 
дербес Қазақ хандығының туын көтереді. Алғаш туымыз тігілген Қозыбасы жері — 
ХІУ-ХҰ ғасыр басында өмір сүрген Моғолстан мемлекетінің батыс бөлігіндегі аумақ. 
Қозыбасы атауының түп мағынасы төңірегіндегі жоталардан оқшау тұрған қозының 
басындай ғана жұмыр, аласа шоқы төбені білдірсе керек. 
2. 
Қазақ хандығы құрылғанда алдымен Керей ақ киізге оғыргызылып, хан көтеріліпті. 
Керейдің нақты қай жылы қайтыс болғпны белгісіз. Одан соң Жәнібек хан амір 
жүрғізсді. Сірә, қазақ жұртының Әбілқайырды жеңіп, біржола іргеленуі Жәнібек 
тұсында болса керек, жаңа хаңдықтың өзіндік құрылымы мен заң жүйесі де осы 
Жәнібек заманында жөнге түскен сияқты. Жәнібектің қазақ тарихындағы айрықша 
тұлға екендігінің бір белгісі - оның халық санасында әулиеге пара-пар,- ақылды әрі 
әділетті әмірші ретінде танылуы. Ол ұлттық тарихымызда жай ғана Жәнібек хан дел 
аталмайды, Әз-Жәнібек хан деп аталады. 
3. 
Әз-Жәнібек - қазақ жұртының іргесін бекітіп, ордасын орнықтырған ұлы хан ғана 
емес, сол халықтың бар игілігіне ұйытқы болган асылы, ұлы әулеттің де негізін 
салушы. Қазақ Ордасының құдіретті әміршілері, қазақ халқының ұлы перзенттері 
Қасым хан, Хақ-Назар хан, Әз-Тәуке хан, Абылай хан, Кенесары хан, ұлы ғалымдарымыз 
Шоқан, қайраткер Әлихян Бокейхановтар - осы әулие Әз-Жәнібек ханның тікелей 
ұрпақтары. 
4. 
Тұғырлы көк байрағымызды аспанда желбіретіп ұстау енді келешегі кемел, білімді 
болашақ ұрпақгың еншісінде. Бүкіл дүние жүзі халықтары бүгінгі күиде қазақ халқын 

114 
 
 
картадан ғана смес, оны жср байлығы мен экономикасы дамыган алдыңғы қатарлы 
мемлекетгердің санатыііяіі көруі - Елбасымыздың көрсген саясатыныц жсмісі. Сонау 
Қасым хан негіздеген «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім хаішың сскі жолы» жэне 
Елбасы салған сындарлы сара жолмен жүріп келе жатқан слімізде «Қазақстан - 2030» 
стратегиясының бүгінгі күнде мерзімінен бұрын орындалуы, 2010 жылы ЕҚЫҰ-ға 
терағалық етуі, Әлемдік діндер ұйымының конферсияиясының, 2010 жылы Қысқы 
Азияда ойындарының, ЕХРО-2017 кормесінің өтуі қазақ халқының дүние жүзі 
алдындағы бірлігі жарасқан, толерантты мемлекет екенін дәлелдеді. 
5. 
Мәңгілік Ел - елдің біріктіруші куші, ешқашан таусылмас қуат көзі. Ол «Қазақстан- 
2050» стратегиясының ғана емес, XXI ғасырдағы Қазақстан мемлекетінің мызғымас 
идеялық тұғыры! Жаңа Қазақстандық патриотизм дегеніміздің өзі - Мәңгілік Ел! Ол - 
барша Қазақстан қоғамының осындай ұпы құндылығы. Өткен тарихымызға тағзым да, 
бүгінгі бақытымызға мақтаныш та, гүлденген келешекке сенім де «Мәңгілік Ел» деген 
құдіретті ұғымға сыйып тұр. 
13.  Керей мен Жәнібек хандардың тарихтағы орны 
A) Саяси бітімгерлер 
B) Отарлау саясатынан кұгқарушылар 
C) 
Соғыс эдіс-тәсілінің білгірлері 
D) Қазақ хандығының негізін қалаушылар 
Е) «Жеті жарғыны» енгізгсн хандар 
14.  Мәтіндегі ойға сай мақалды 
анықтаңыз. 
А) Көргені жақсы қош бастар. 
В) Ел ерімен, ер елімен мықгы. 
С) Ұят - өлімен күшті. 
D) Хан қарашасыз болмас, 
Дау арашасыз болмас. 
Е) Хан екі айтса, қадірі кетеді, 
16. Қозыбасы атауынын түп мағынасы 
A) Қозы өрбіткен жер болса керек. 
B) Қозы көш жерден көрінгендіктен 
Қараша екі айтса, ары кетеді. 
15. Мәтін мазмұнына сай тақырып 
A) Тәуелсіздік тірегі -тіл. 
B) Ел боламын десең, бесігіңді тузе! 
C) Күшті бірді, білімді мыңды женер. 
D) Рухы мықгы ұлтымның ұлы 
жетістіктері. 
Е) Тәрбие басы -тал бесік. 
С)Қозының басындай ғана төбсні білдірсе керек. 
D)Қой қоздаіан аласа шоқы болса керек. 
Е) Қозыныц жайылым орынын білдірсе керек. 
17.  Мәтін бойынша халық санасында 
ақылды эрі эділетті эмірші ретінде 
таңбаланган хан 
А) Әз-Жэнібек хан 
B) Әбілкайыр хан 
C) Әз-Тәуке хан 
D) Кенссары хан 
Е) Абылай хан 
18.  Алашорда көсемі болған Әз- 
Жэнібек ханның ұрпағы. 
А) Хақ-Назар хан 
B) Абылай хан 
C) Әлихан Бөкейханов 
D) Әз-Тәукс хан 
Е) Шоқан Уәлиханов 
19.  2010 жылы Қазақстанда Қысқы Азияда ойьгндарының етуі 
A) Қазақстан климатының қысқы ойындарга қолайлы екендігін дәлелдейді. 
B) Елімізде ецбекқор жастардың көп екенін далелдейді. 
C) Епіміздегі өскелен ұрпақгыц салауатты өмір салтын колдайтынын дәлелдейді. 
D) Азия жерінің ұлан ғайыр екенін дәлелдейді. 
Е) Бірлігі жарасқан ұйымшыл, төзімді, толерантты мемлекет екенін дәлелдеді. 
20.  Өткен тарихымызға тағзым, бүгінгі бақытымызга мақтаныш білдіру идеясы 
А) «Мэңгілік Ел» 
B) «Қазақстан - 2030 стратегиясы» 
C) «Қасым ханнын касқа жолы» 
D) «Қазақстан-2050» 
Е)«ЕХРО-2017» 

115 
 
 
1208 нұсқа 
1-мәтін 
I. 
Қыс өтіп, күлімдеп көктем, жарқырап жаз келгенде, шұрқырап жатқан қалың жылқы 
ішіндегі әсерлі де әсем дауыстары жез қоңыраудай шіңгір-шіңгір кісінеген жас 
құлындар қарақұлақ бола бастағанда, оларға түбіт араласқан жұмсақ жүнисін есіліп 
жасалған иоқталар салынып, тиектер орнатылып, ұзақ тартылған желілерге үзбелі 
күміс түймелердей қаз-қатар тізіліп байланады. Мұнда жүздсген құлын ноқталанып, 
бие сауылады. Биені сауушы, сауғызушы болып, 2-ден 20-30 адамға дейін болады. 
II. 
Қазак ауылы алғаш бие байлаған кезде, төңірек басын шақырып, кейдс мал сойып 
немесс қыстан қалған сүрлсрмен тағы басқа да жылы-жұмсақтарын дайындап, ауыл 
адамдарыкың басын косып, «бие бау», «желі байлар», «қымызмұрындық» тойын 
өткізеді. Бұл кезде желі қазыққа, айғырдың сауырына май жағып, жақсы тілек білдіріп, 
мәре-сәре болып, думандатып, бие сауынын бастайды. 
1.  Бне байларда қандай ырым 
жасалады? 
А) Желіге құлын байланады. 
B) Жұмсақ жүннен ноқта жасалады. 
C) Қыстан қалған сүрді пісіреді. 
D) «Қымызмұрындмқ» тонын өткізеді. 
Е) Желі қазыққа, айғырдың сауырына 
май жатылады, 
2.  Мәтіннің бірінші бөліміне 
лайықты тақырып 
A)  Бие байлау 
B)  Жүннен есілгсн ноқталар 
C)  Жас құлындар 
D) Тартылған желілер 
Е) Ноқталанған құлындар 
 
2-мәтін 
Ғылым артық па әлде мал артык па? 
 
Бір топ адам бірде Әзірет Әлі шешенге келіп: «Бір сұрак берейік, егер шын саңлақ 
болсаң, он түрлі жауап тауып сөйле»,- дейді. Сонымен жаңагылар Әтірет Әлі шешенге; 
-  Ғылым артық па, әлде мал артық па? - деп оқыстан сұрақ қойыпты. 
Сол мезетте шешен: 
-  Біріншіден, ғылым артык. Өйткені ғылым - әулие-әнбиелердің мирасы; ал мал - 
перғауын мен Қарынбайдың мирасы. Екіншіден, ғылым сені сақтайды, ал малды сен 
сақтайсың. Үшіншіден. ғылымның досы көп, ал малдың дұшпаны көп. Төртіншіден, 
ғылымды жұмсасаң, арта береді, малды жұмсасаң, азая береді. Бесіншіден, ғылым саған 
кұрметті атақ береді, ал мал сараң деген атақ береді. Алтыншыдан, ғылым өзін-өзі 
сақтайды, ал малды үнемі бағып, кағу керек. Жетіншіден. ғылым қиямет күні иесіне 
шапағатын қылғызады, ал мал иесіне қисапсыз жауап бергізеді. Сегізіншіден ғылым 
тозбайды, жоғалмайды. Ал мал болса, қолдың кірі, өледі, жоғалады. Тоғызыншы, 
ғылым көңілді нұрландырады, адамға акыл-ой қосады, ал мал масаттандырады, болған 
устіне бола берсе екен деп дүниеқоңыз етеді. Оныншыдан, ғылым қудайға зәһәт, 
таупиық гибадат қылады, ал мал өз иесінің кеңіліне тәкаппарлық салады. - деп 
тапқырлықтанылыпты. 
3.  Ғылымның адамға кұрмет 
әкелетіні шешсннің нешінші 
жауабында айтылган? 
A) Төртінші 
B) Бесінші 
C) Үшінші 
D) 
Жетінші 
Е) Алтыншы 
5. Мәтін мазмұнына сай мақал 
A) Мал кетірер өлімді, 
Дос көтерер кеңілді 
B) Атаңа не қылсаң, 
Алдыңа сол келер 
C) Мың малың болғанша, 
Бір балаң ғалым болсын. 
4. Ғылымның дүниеден 
артықшылығы 
A) Досың санаулы ғана болады. 
B) Адамды масаттандырады. 
C) Мінезін нашар жаққа өзгертеді. 
D) 
Адамныңтынышын алады. 
Е) 
Адамға ақыл-ой қосады. 

116 
 
 
D) Киім кірі жуса кетеді, 
Көңіл кірі айтса кетеді 
Е) Аңқау бөрі қой үркітеді Ақылсыз адам ел үркітсді 
6.  Әзірет Әлі шешеннің сезін ұтымды етіл тұрған тәсіл 
A) Жобалап айту 
B) Жырлап айту 
C) Суретгеп айту 
D) Баяндап айту 
3-Мәтін 
Е) Салыстыра айту 
Әлем елдерінің Жаңа жылды қарсы алуы 
 
«Әр елдің салты басқа, иттері кара қасқа» демекші, Жаңа жылды тойлауда әр елдің 
түрлі салт-дәстүрлері бар. 
Болгарияда сағат тілі түнгі 12-ні соққанда барлық үйде жарық сөне бастайды. 
Дастарқанға міндетті түрде самса қойылады екен. 
Венгрияда дастарқанға үйрек пен тауық еті қойылмайды. Себебі венгерлер құстардың 
барлығын «Бақыт құсының» туыстары деп есептейді екеи. Италяяндықтар ескі 
жылдың соңғы сағаттарында ешкімнен ренжітпеуге және ешкімнен қарыз ақша 
алмауға тырысады екен. Жаңа жылдың алғашқы түнінде уйлерінен сынған 
ыдыстарын, ескірген жиһаздарын аулаларына шығарып тастайды екен. 
Оңтүстік Америкадагы Эквадор елінің халқы Жаңа жылда сабаннан жасалған 
қарақшыны ескінің символы ретінде далада отқа өртеп жібереді. Францияда адамдар 
Жаңа жыл кешінде жомарт болуға тырысады екен. Бұл куні мейрамханалар адамдарды 
тегін тамақтандырып қана қоймай, кетерінде сыйлықтар береді екен. 
Үндістанда Жаңа жыл - Дивали «жарық пен оттар мерекесі» деп аталады екен. Айтса 
айтқандай, осы куні қалалар мен ауылдардың барлығы оттын ішінде тұрғандай 
жарқырап кететін көрінеді. Жарығы сөніп тұрған бірде-бір терезені кере алмайды 
екенсің. Әйел адамдар көшеге шығып, жерге түрлі оюлы суреттер салып, оларға ұн, 
топырақ сеуіп, шырақтар жағып, көркемдейтін көрінеді. 
Голландияда Жаңа жыл кешіндегі дастарқанға жүзім салып пісірген сан тағамы 
қойылады. Бұл тағам жылына бір-ақ рет дайындалатын көрінеді. 
Бирмада Жаңа жылда күн ыстық болып тұратындықтан, адамдар бір-бірінің үстеріне 
су шашып кұттықтайды екен. Сондықтан осы түні үсті-басы су болған адамдарды жиі 
ұшыратуға болады. 
Гвинеяда көшеге тіл жетектеп шығады екен. Жұрт осы пілдерді айнала билеп, ән 
салатын көрінеді 
Кубада сағат тунгі 12-ні соққан кезде 12 түйір жүзім жейді екен. 
Кытайла Жана жыл мерекесін көшеде барабандар, темір тарелкалар соғылып, 
отшашулар атылып, жаңа жыл салтанатын билеген айдаһарлар бастайды екен. 
Ұлыбритания алғаш ашықхаттарды (открытка) шығарған ел болып есептеледі. 
Сондықтан да Жаңа жылда осы елдің әр отбасы таныстарын ашықхат арқылы 
құттықғағанды ұнатады. 
Қазақстанда жыл басы - Наурыз мерекесі наурыз айында тойланады. Бұл қазіргі күн 
есебі бойынша наурыздын 22-ші жұлдызына сәнкес келеді. Бұл күні адамдар көтеріңкі 
көңіл күнде болып, бір-біріне жылы сөз, жақсы тілек айтады,ешкімді ренжітпеуге 
тырысады. Барлық үйде мерекелік дастарқан жайылады. Бұл күні күн мен түн теңеседі. 

жүктеу/скачать 4,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: