Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі е. Ы. Бидайбеков, В. В. Гриншкун, Г. Б. Камалова, Д. Н. Исабаева, Б.Ғ. Бостанов білімді

88
Білім беру мультимедиа ресурстарында бірнеше объектіні 
біруақытта ерекшелеу ойдың шашырауына, одан əрі қарай 
оқушылардың тез шаршауына əкеліп соғуы мүмкін.
Көру ақпаратын қабылдаудың оңтайлығы басты объекті 
өрісінің назардан тыс ерекшеленуі əсер етеді. Басты объект өрісіне 
4-6 қосымша объектілерден көп емес орналастыру қажеттілігі 
ұсынылады. Қосымша объектілер санын арттыру зейіннің 
шашырауына əкелуі мүмкін, оның салдарынан басты объект зейін 
аясынан тысқары қалып, қосымша объектілер фонмен бірлесіп кетуі 
ықтимал.
Объектілер пішіндері мен суреттің фон эементтері тұрақты 
көру ассоциациясына сəйкес келуі шарт, нақты заттар, объек-
тілердің пішініне ұқсас болуы қажет. Бұл талапқа сəйкес келмеуі 
керек емес сұрақтарға, оқу уақытын жоғалтуға əкеліп соғуы 
мүмкін.
Білім беру мультимедиа-ресурстарын дайындаушылардың басты 
назары иллюстрацияны пайдалануға негізделген жəне жүйеленген 
тəсілге бөлінуі тиіс. Иллюстрацияның бір немесе бірнешеуін қолдану 
қиын жəне күрделі оқу мəтінін түсіндіру барысында, қосымша 
көрнекілік түсіндіруді қажет еткенде; тақырыптық мағыналық блок-
тарды жалпылау мен жүйелеу үшін; барлық оқу материалын жал-
пылай жандандыру үшін жəне мəтінді барлық өріс бойынша баспа 
жəне электронды түрде (гипермедиа) орталықтандыру қолдану 
ұсынылады. 
Жеке экран беттері немесе барлық білім беру мультимедиа-
ресурстары үшін нақты иллюстрацияның саны арнайы бекітілме-
ген. Бұл білім беру мультимедиа-ресурстарының параметрі əрбір 
жағдайда келесілерді ескере отырып анықтау ұсынылады:
-  оқу материалының мазмұны мен сипаты;
-  оқушыларды оқытудың таңдалған əдістемесіне;
-  жалпы орта білім беру жəне нақты мектептердің мүмкіндіктері 
мен ерекшеліктеріне қарай. 
Білім беру мультимедиа-ресурстарымен берілетін жақсы 
безендірілген, түсінікті, көп иллютрацияланған оқу материалы, 
оқушылардың жағымды эмоциясын қалыптастырады, оқу пəндерін 
оқып-үйренуге қызығушылығын арттырады, оқушылардың жалпы 
жағдайына əсерін тигізеді. 
Білім беру мультимедиа-ресурстарында оқу материалының көр-
некілігін арттыру үшін кесте мен схемаларды қолдану ұсынылады. 

89
Кестелер қызметіне қарай түсіндірмелі, салыстырмалы жəне 
жалпылама болып бөлінеді. 
Түсіндірмелі кестелер сығымдалған түрде меңгерілетін 
теориялық материалды түсінуді жеңілдетеді, оны саналы түрде 
меңгеру мен есте сақтауға көмектеседі.
Салыстырмалы кестелер материалды салыстыру жəне қарама-
қарсы қоюды жүзеге асырады жəне оның топтастарының бір түрі 
болып табылады. Кез келген элементтер салыстырылады: тарихи, 
əлеуметтік, экономикалық жəне саяси объектілердің, шаруашылық 
түрлері, адам темпераментінің түрлері жəне т.б. айрықша белгілері. 
Жалпылама немесе тақырыптық кестелер оқып-үйренген 
теориялық материал бойынша қорытынды жасайды, түсініктің 
қалыптасуына жағдай жасайды. Бір затты логикалық тізбек түрінде 
жалпылай келе, оның негізгі ерекшеліктерін құбылысын, жағдайын, 
үрдісін жəне т.б білдіреді. 
Білім беру мультимедиа-ресурстарын дайындауда кестелерді 
қажеттілігіне қарай қолдану ұсынылады:
-  көріну көрнекілігін арттыру жəне мəтіннің мағыналық 
фрагментін қабылдауды жеңілдету; 
-  екі немесе бірнеше объектілерді арнайы салыстыруды жүзеге 
асыру (мəтіннің келесідей мазмұнды элементтерін: оқиға, 
фактілер, құбылыстар, заттар, мəтіннің үзінділері жəне т.б.);
-  көптеген объектілерді топтастыруды жүзеге асыру;
-  объектілерді жүйелеуді орындау.
Білім беру мультимедиа-ресурстарында кестелерді дайындауда 
келесідей негізгі ережелерді сақтау ұсынылады:
-   кестеде берілетін сөздердің саны аз болуы тиіс;
- кестенің жоғарғы, төменгі жəне жан-жағындағы жиектер 
шегініспен болуы қажет;
-   кестенің түстік палитрасы əртүрлі болмауы керек;
- кестенің ерекшеленген ұяшықтарының саны ерекшеленген 
мəтін фрагментінің мазмұны мен сипатына сəйкес келуі қажет 
жəне т.б. 
Жалпы орта білім беру жүйесінде қолдануға арналып дайындалған 
мультимедиа-ресурстар тек кесте түріндегі көрнекілікпен қатар, 
мұндай ресустарға графиктерді, диаграммаларды, апликацияларды, 
схемалық суреттерді енгізумен көрнекілік талаптарын арттыруы 
мүмкін. Мұндай интерфейстік құралдар арнайы белгілер, байла-
ныстар жəне құбылыстар, оқиғалар, үрдістерді жəне т.б. ерекшелеу 

90
үшін қолданылады, сонымен қатар мəтіннің фрагментін жергілікті 
бейнелік көрсету үшін пайдаланылады. Схемалық бейненің 
көмегімен білім беру мультимедиа-ресурсының авторы құбылысты 
логикалық тізбектілікпен ашып көрсетеді, екі немесе бірнеше 
объектілерді көрнекі салыстыруды қамтамасыз етеді, сонымен қатар 
оқушылардың білімін жалпылайды жəне жүйелейді. 
Мультимедиа-құралдарына схемалар мен блок-схеманы дайын-
дау үшін келесідей ұсыныстарды есепке алу мақсатқа лайық:
-  схемада немесе блок-схемада түсіндірілетін материал саны аз 
болуы тиіс;
- схеманың жоғарғы, төменгі жəне оң жақ жəне сол жақ 
жиектерінде шегініс болуы тиіс; 
-  схеманың немесе блок-схеманың түстік палитрасы əртүрлі 
болмауы керек;
-  схеманың немесе блок-схеманың құрылымды бөліктері жəне 
олардың байланысты ерекшеленген мəтін фрагментінің 
мазмұны мен сипатына сəйкес келуі қажет жəне т.б. 
Білім беру мультимедиа-ресурстарды дайындауда қуатты ком-
пьютерлік графикалық құралдарды қолдана отырып, схемаларды 
жəне блок-схемаларды қосымша безендіру ұсынылады: 
-  түстердің түрлі палитрасымен;
-  суреттермен (мұнда, сурет схемаларды немесе блок-схемаларды 
безендіру элементі ретінде);
-  шрифтің əртүрлі жиыны;
-  схеманы қоршаудың əртүрлі құралдары;
-  схеманың құрамды бөліктері мен байланыстары санын орнату;
-  схема қозғалысы эффектісін жүзеге асыру (анимация).
Оқушыларда реалистік көзқарас қалыптастыру мақсатында білім 
беру мультмедиа-ресурстарын дайындауда басқа иллюстрациямен 
схемалық суретті салыстыру мақсатқа лайық.
Схема нақты тілдік материалмен толықтырылуы тиіс, бірақ оның 
көлемін шектеу керек, сонымен қатар схеманың шамадан тыс толты-
ру қаупі бар, материалды көруді қабылдауды күрделенеді, схеманың 
құндылығын түсіндіреді. 
Материалды компактілі орналастыру, шартты белгілеу схема-
ны немесе блок-схеманы бейнелеуге, оны гигиеналық нормаларға 
сəйкес келтіруге мүмкіндік береді. 
Иллюстрация, кестелер жəне схемалары бар түспен безен-
дірілген мультимедиа-ресурс анимация элементтерімен, дыбыс-

91
пен сүйемелденеді, оқу материалын қабылдауды оңайлатады, оны 
түсінуге жəне есте сақтауға көмектеседі, оқушылардың танымдық 
белсенділігін ынталандырып, заттар, құбылыстар, оқиғалар туралы 
анық жəне ашық түсінік береді. 
Білім беру мультимедиа-ресурстар интерфейсін қалыптастыруда 
анимация эффектісін жүзеге асырудың бірнеше тəсілі ұсынылады.
«Бөлшектеу» тəсілі. Бұл тəсілдің маңыздылығы иллюстрация-
ны таңдап, автор оны бірнеше бөліктерге бөледі, содан соң осы 
бөліктердің бір-біріне тізбектілігін сипаттайды. Динамикалық су-
рет эффектісі жəне суреттер осылай жүзеге асырылады. Мұнда 
объект өзгере отырып, кеңістікте орнын ауыстырмайды. Осындай 
принцип бойынша алынған динамикалық иллюстрацияларды білім 
беру мультимедиа-ресурстарының сценарий орындарында қолдану 
орынды.
«Каширование» тəсілі. Бұл тəсілдің маңызы мəтінмен 
толтырылған мультимедиа-ресурс кестесі алдымен жабық, содан 
соң оның ашылуы бірте-бірте орындалады. Кестені бөлік бойынша 
ашып көрсететін кесте бойынша түрлі-түсті қағазды қозғалту ил-
люзиясы құрылады. Мұндай анимация объектілері схемалар, блок-
схемалар немесе сызықтық мəтіннің бөліктері болуы мүмкін.
«Кеңістіктегі қозғалыс» типі тəсілі. Оның «жинау» тəсілінен 
ерекшелігі, білім беру мультимедиа-ресурсы жағдайында экранда 
таңдалған объект арнайы берілген траектория бойынша қозғалатын 
иллюстрация үшін əрекет тізбектілігі сипатталады (мультипликация 
эффектісі). Көру қатарының негізін суреттер, картиналар, оқу карти-
налары жəне бейнеүзінділер құрайды. Суреттер мен бейнеүзінділер 
түстер мен анимация үйлесімділігінде ерекше эффектіні қамтамасыз 
етеді.
Аталған ұсыныстар білім беру мультимедиа-ресурстарында 
эффективті элементтерді безендіруді қалыптастыруға бағытталған. 
Олардың санына нақты безендіру элементтерімен байланысты 
ұсыныстарды жатқызуға болады, сондай-ақ оларды жалпы орта білім 
беру жүйесіндегі білім беру мультимедиа-ресурстары интерфейсін 
қалыптастыру үшін қолдану мақсатқа лайық.
Табиғи жəне адам жасаған объектілер оның санасында ерекше 
эмоциямен сүйемелденетін тұрақты бейнелерді тудыратындығын 
түсіну маңызды. Бұл геометриялық фигуралардың, сызықтардың 
символдық ассоциативтік мəні визуалды формаларды дайындаумен 
байланысты барлық іс-əрекетте есепке алынады:

92
- 
 жолды безендіру оқушылардың зейінін тұрақтандырады, 
өзінің ашықтығы, қайталанбайтындығы арқылы жол адам-
ды қызықтырады; мұндай жолдар көбінесе оригиналды, 
динамикалық өрнекті бейнелейді;
-   безендіру элементтерінің көзге түсуі тек қана зейінді аударып 
қана қоймай, сонымен қатар оны ұйымдастырады; 
-   вертикаль өлшенбейтін, шексіз, жеңіл ретінде қабылданады;
-  егер вертикаль төменгі бөлікті толықтырса немесе горизон-
таль негізінде тұрса, онда мүмкіндігінше тұрақты ретінде 
қабылданады;
-   горизонталь сенімділікпен, тұрақтылықпен ерекшеленеді;
-   диагональ динамиканы, қозғалысты, дамуды белгілейді;
-   нақты горизонтал мен вертикальда құрастырылған композиция 
тұрақтылыққа, статистикалық, мерекеге ұмтылдырады;
-  диагоналға негізделетін композиция, қозғалысты, өзгерісті, 
тұрақсыздықты бейнелейді;
-  горизонталь вертикальға қарағанда композиция негізделген, 
ауыр салмақты болып көрінеді.
Компьютерлік шрифтер каталогына енгізілген арнайы белгі-
символдар безендіру арсеналын кеңейтеді: шартты белгілер, 
бағыттауыштар, телефондар, крест жəне жарты ай, ойын картала-
рын, өрнек фрагментін белгілеу. Білім беру мультимедиа-ресурс-
тары дизайнында екі қарама-қарсы тенденцияны ерекшелеуге бо-
лады: безендіруді қолданудан толықтай бас тарту жəне оларды 
артық қолдану. Біріншісі жəне екіншісі оқушылардың материалды 
қабылдауын қиындатады. Мұндай безендіру түрінің ерекшелігі, 
арнайы мағыналық ауыртпалыққа ие, мұның бəрі композициядағы 
мағыналық байланыстың бұзылуына əкеліп тірейді. 
Графикалық дизайнның белгілік табиғаты əмбебап. Бірақ ол 
қолданылу саласына тəуелді модифацяланады. Оның қызметінің 
принциптерін оқып-үйрену, сонымен қатар элементтер, олардың 
заңдылықтарын кешенге біріктіру арасындағы байланысты тал-
дау жəне аяқталған шығарма білім беру мультимедиа-ресурсында 
дайындаушылардың кəсіби қалыптасуы үшін қажет.
Білім беру мультимедиа-ресурстары интерфейсін жоспарлау мен 
құруда жүйелік тəсілді қолдану жалпы орта білім беру жүйесінде 
оқу үрдісінің өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді, оқушыларға 
психологиялық жағдай құру. Мұның барлығы оқыту жəне тəрбиелеу 
үрдісінің тиімділігін арттыруға жағдай жасайды. 

93
3-тарау сұрақтары мен тапсырмалары
1.  Əртүрлі типтегі ақпаратпен жұмыс жасаудағы адам мен компьютердің 
қарым-қатынасы қандай ерекшеліктері мен артықшылықтары бар?
2.   Оқушыларды оқыту үдерісінде мультимедиа ресурстарды қолданудың 
психологиялық артықшылықтарын атаңыз.
3.  
Компьютермен жəне мультимедиа-ресурстармен қарым-қатынасы 
үрдісінде оқушылардың ойлау стилі қалай қалыптасады?
4. 
 
Мультимедиа-технологияларды қолдану қандай жағдайда оқыту 
тиімділігін арттыруға əсер етеді, қандай жағдайда – жоқ?
5.  
Оқушыларды оқытуда мультимедиа-технологияларды қолданудың 
төрт бағытын атаңыз жəне сипаттаңыз.
6. 
 
Мотив дегеніміз не? Оқушылардың оқуға мотивациясы қалай 
қалыптасады?
7. 
 
Оқушылардың мотивациясын арттыруда мултимедиа-ресурстар 
қандай рөл атқарады? Жауапты негіздеңіз.
8.  
Оқушылардың мотивациясын арттыруда мултимедиа-ресурстарды 
дайындау мен қолдануда нені ескеру қажет?
9. 
Оқушыларды оқытудың дəстүрлі сынып-сабақ жүйесінің 
артықшылығы мен кемшілігін атаңыз. 
10. 
Мультимедиа-технологияны қолдану жағдайында дəстүрлі мек-
теп сабақтары қалай жүргізіледі? Мұндай сабақтар қандай 
артықшылықтарға ие?
11. 
Мультимедиа-ресурстар интерфейсін қалыпастыруда қандай 
ережелерді ұстану қажет?
12. Мультимедиа-ресурстар дизайнына мысал келтіріңіз. Мультиедиа-
ресурстар интерфейстерін оңтайландыратын элементтеріне назар 
аударыңыз.
13. Кестенің қандай түрлерін білесіз? Білім беру мультимедиа-ресурс-
тарды қалыптастыру үшін қандай жағдайда кесте қолданылады? 
14. Білім беру мультимедиа-ресурстарында қолданылатын сізге танымал 
анимация эффектілерін сипаттаңыз. Анимация не үшін қолданылады?

94
4-ТАРАУ ОҚУШЫЛАРДЫ ОҚЫТУДА МУЛЬТИМЕДИАНЫ 
ПАЙДАЛАНУДЫҢ ƏДІСТЕРІ
4.1 Оқушылардың мультимедиа ерекшеліктерін 
оқып-үйренуі
Көп жағдайда мультимедиа оқыту құралынан оқу обьектісіне 
айналуда. Осыған қарамастан оқушылар мультимедианы емес 
оның жасалу ерекшеліктерін, қолданылған ресурстарын əртүрлі 
жинақталған ақпараттарды меңгереді. Ереже бойынша, мұндай 
оқыту мектептегі информатик курстарында жəне информатика жəне 
қатынастық технологияларында қарастырылады. Осындай оқыту 
əдістерінің мүмкін деген этаптарын қарастырамыз.
Мультимедияны оқыту үшін оның ақпараттары жəне 
ерекшеліктерінен бастау керек екені белгілі.
Ақпарат (латын тілінен аударғанда «infarmatio»-мазмұндау, 
білу) – бұл “химиялық зат”, «энергия»сөздерімен қатар тұра алатын 
қазіргі ғылымның ең басты түсінігі. «Ақпаратты» түсіну үшін ең ба-
сты 3 интерпретация бар.
Ғылыми интерпретация. Ақпарат-бастапқы жалпы ғылыми са-
нат, ұғымдардың құрылымын жəне оны тану əдістерін оңай түсіну.
Абстрактілі интерпретация. Ақпарат-кейбір символдардың 
тізбектілігі, сондай-ақ орындаушыларға бірге жəне бөлек жүктелетін 
жүктелімдер.
Қазіргі кезде ақпарат термині терең жəне көп мағыналы. Көбіне 
ол əртүрлі салаларда əртүрлі мағынаға ие:
-  күнделікті өмірде адамдар қоршаған ортада болып жатқан 
əрекеттер деп немесе кез келген арнайы құрылғылар деп 
түсінеді.
-  техникада ақпаратты хабалама ретінде немесе белгі, сигнал 
деп түсінеді.
-  ақпарат теориясында маңыздысы кез келген мəлімет емес, 
белгісіздікті азайтатын мəлімет.
-  кибернетика саласында Винердің айтуы бойынша, ақпарат-
ориентир жасауға қолданылатын, белсенді əрекет, сақтау 
мақсатымен, шарықтау шегіне жету, дамудағы білімнің бір 
бөлігі.
-  хабарлама теориясы бойынша бұл – ашылулар мəліметі деп 
түсіндіреді.

95
Оқушыларға ақпарат келесілердей буындарға бөлінетінін жеткізу 
қажет: визуальді, аудио, сүйіспеншілік, дəмдік, түйсіну. Бұлай 
бөлінудің себебі, адамдар ақпараттарды сезіну арқылы қабылдайды. 
Мысалы: көрік, есту, дəм, сүйіспеншілік. Ғылыми зерттеулер бо-
йынша ақпараттың 90% сыртқы ортаны есту мен көру арқылы, 
ақпараттың 10% дəм жəне сүйіспеншілік арқылы беріледі екен. 
Осыған орай тіршілік əлемі көптеген мысал келтіре алады: бүркіт 
көзінің көрегендігі, инеліктің жан-жағын қамтуы, хайуандардың 
есту қабілеті. Ал кейбір аңдардың сезім мүшелері адамдарда мүлдем 
кездеспейді. 
Мультимедияны меңгере отырып, оның көп мағыналы екенін 
есте сақтау керек. Көп мағыналы мультимедиа терминін былай 
түсінуге болады:
-  əртүрлі құрылғылардың ретін сипаттайтын, қызметтері жəне 
қолдану аясы туралы ақпараттар;
-   мультимедялық технологияда жасалған өнім;
-   мультимедиалық бағдарлама;
-   компьтерлік құрылғымен қамтамасыз ету (CD ROM Drive ком-
пьютерде бар болу – дисктердi оқу үшiн арнаулы құрылғы, 
дыбыстық жəне жаңғырту көмегiмен мүмкiн дыбыстық 
бейнетақша, жəне бейнемəлiмет, джойстик жəне басқа арнаулы 
құрылғылар);
-   (сөз, музыка, бейне, бөлiктер, анимация тағы сол сияқтылар) əр 
түрлi түрлердi динамикалық ақпаратты да, дəстүрлi статикалық 
көз мөлшерiмен де өзiме бiрлестiретiн ақпараттың ерекше жал-
пылауыш түрi; 
Осындай мəлімет арқылы оқушы мультимедианы кең көлемде 
түсініп, қолданушы қауымға жақсы жағынан əсер етеді. 
Практиканың нəтижесі бойынша мультимедианың өзіндік 
ерекшеліктері мен қасиеттері ақпараттық іздеуге ұласады жəне бұл 
мектеп оқушылары үшін информатика сабағында жүзеге асырыла-
ды.
Оқушыға бұл іс-əрекетті орындау үшін оған ақпараттық іздеуді 
анықтау қажет жəне не арқылы іздеу керек, сонымен қатар іскерлік 
ақпараттарды іздестіру жəне іске асыру жоғарғы, интербелсенді 
түрде қамтамасыз етілуі керек. Дегенмен, оқушы өзіне қажетті 
бірдей мультимедиа-ақпаратты іздестіру үшін əртүрлі жолдармен 
шешуге мүмкіндігі бар.

96
Оқушылар қолданатын ақпаратты іздеу əлемдік телекомуни-
кациялық Ғаламтор желісінде жарияланған мультимедиа-ресурс-
тарын іздеумен байланысты. 
Қазіргі Ғаламтор желісі оқушыларға, шынымен де, мол əр 
түрлі қырлы мультимедиа-ақпараттарын ұсынуға дайын жағдайда. 
Бұл жерде жаңалықтармен танысуға, уақытты қызықты өткізуге, 
əртүрлі анықтамаларға қол жеткізуге, энциклопедиялық жəне оқыту 
ақпараттарын қарауға болады. Интернеттегі, мектептегі жəне үйдегі 
көптеген тапсырмаларды шешу үшін тиімді қолдануға болады. 
Интернетпен қолданған кездегі ең басты мəселе – керекті 
мультимедиа-ақпаратты тез табу жəне қажеттілігін анықтау, оның өз 
мақсаты үшін колданылатын ақпараттық құндылығын анықтау.
Адамзаттың ақпараттық жүгіне деген жол, кітапханалардағы, 
фонотекалардағы, фильмотекалардағы, сақталатын ақпарат 
тізімдемелердегі карточкаларда жатыр. Ғаламтордағы керекті 
ақпаратты табу үшін ұқсастық механизмі қолданылады. Мəселен, өз 
қолданушыларына жіберу көзі болып табылатын іздеу серверлерінде. 
Мазмұнды көзқараста олар туралы Ғаламтор желісінде арнайы 
қызмет көрсетеді деп айтуға болады, бірақ олар Дүниежүзілік Торап 
механизмдерін қолданады жəне техникалық көзқараста сол шектен 
аспайды. 
Іздеу серверлері өте көп жəне əртүрлі. Ізденіс əріпсандары 
мен тізімдемелері арасындағы айырмашылықтарын білу керек. 
Сервер-əріпсандары келесідей жұмыс істейді: Ғаламтор желісіндегі 
көптеген веб-беттерді тұрақты оқиды (оларды “индекстейді”) жəне 
оларды толығымен немесе бөлшектеп жалпы мəліметтер базасы-
на салады. Ізденіс серверлерінің қолданушылары осы мəліметтер 
базасындағы толық мəтінді ізденісті түйінді сөздер қолдану арқылы 
өздеріне керекті тақырыпты табуға мүмкіндіктері бар. Ізденістегі 
қорытындыларды беру əдетте қолданушыға назар аударуға 
қажет ұстаулардан жəне олардың гиперсілтеме түрінде берілген 
адрестерінен (URL) тұрады. Егер өзіңе қажетті ақпаратты нақты 
білетін болсаң, осы типті ізденіс серверлерімен жұмыс істеу өте 
ыңғайлы.
Қызықты сілтемелер, бетбелгілер (bookmarks) арқасында 
тізімдемелер саны өсті. Олар негізінде “жалпыдан жекеге” де-
ген принцип бойынша құрастырылған көпдеңгейлі мағыналы 
жіктеу сілтемелерін көрсетеді. Кейде сілтемелер қысқаша муль-
тимедиа-ресурстарымен қамтылады. Əдетте, іздеу айдарлардағы 

97
(санаттардың) атаулар жəне ресурстарды сипаттайтын түйінді 
сөздер бойынша мүмкін. Іздеген ақпараттарын толық білмеген кез-
де, тізімдемелермен қолданады. Жалпы санаттардан жекеге көшу 
арқылы, Ғаламтор желісіне қандай мультимедиа-ресурстарымен 
танысуға болатынын анықтауға болады. Ізденіс тізімдемелердің 
тақырыптық кітапханалық тізімдемелермен, тезаурус сөздіктермен 
жəне жануарлар мен өсімдіктердің биологиялық жіктеулермен 
салыстыруға болады. Ізденіс тізімдемелерін жүргізу, сəйкесінше, 
автоматтанадырылған, бірақ əлі де ресурстарды жіктеу, көбінесе 
қолмен жасалады. 
Ізденіс тізімдемелері ортақ мақсатқа жəне мамандандырылған 
болып келеді. Ортақ мақсатты ізденіс тізімдемелері өзіне əртүрлі 
қырлы мультимедиа-ресурстарын қосады. Мамандандырылған 
тізімдемелер белгілі тақырыпқа арналған мультимедиа-ресурстарын 
ғана қамтиды. Оларға жақсы ресурстарды игеріп жəне адекватты 
айдарлауға өз саласында жиі қол жеткізуге болады. 
Əлемде Ғаламтор желісіндегі əртүрлі қолданыстағы көптеген 
мультимедиа-құраладары бар. Арнайы құралдарсыз үлкен көлемдегі 
ақпараттардың ішінен керекті ақпаратты табу мүмкін емес. Бұл 
мəселені ізденіс серверлері шешеді, миллиондаған сілтемелердегі 
əртүрлі тақырыптардың ішінен қолданушыға керекті ақпаратты 
документтердің ішінен іздейді.
Мультимедиа-ресурстардың іздеуін жеңілдету үшін Web-
сервер мен ізденіс машиналары жасалған. Көп жағдайда тізімдеме 
тақырыптық жинақтаулар сілтемелері Web-ресурстардында көрініс 
табады (медицина, саясат, программалау жəне т.б.). Ізденіс маши-
налары терілген сөздер бойынша парақшаға жол табады. Əр ізденіс 
машинасы өзінше спецификалық мүмкіндіктермен, артықшылықтар 
мен кемшіліктерімен қолданады. 
Егер оқушы іздейтін мультимедиа-ресурсы орыс тілді 
Ғаламтор желісінде орналасқан болса, онда орыс ізденіс сервер-
лерін қолдану дұрыс болады. Олар орыс тілді ізденіс сұраныстары 
мен жабдықталған орыс тілді интерфейспен өте жақсы жұмыс 
істейді.
Индекстелетін қазақстан серверлерінің Ғаламтор желісіндегі 
буыны:
– http://www.rambler.kz/
–  http://www.aport.kz/
– http://www.yandex.kz/

жүктеу/скачать 1,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: