Ономастикалық хабаршы №1 (31) 2016

83

ХАБАРШЫ

Ономастикалық

на Корякским яру при Иртыше». Осы деректі еселей түсу үшін тарихшы 1697 

жылы  Ресейдің  әскери  экспедициялары  кең  қолданған  Ремезевтің  картасында 

Кереку жар деген топоним бар екенін, ол Ертістің орта тұсындағы Жәміштен 

елу шақырымдағы жердің аты екенін келтіреді. «Кереку» – «Кереге жар» сөзінің 

көне түркі тіліндегі нұсқасы деп түйіндейді. КСРО Ғылым академиясының Тіл 

білімі  институты  1969  жылы  шығарған  «Древнетюркский  словарьда»  «Кере-

ку»  сөзінің  мәні  «шатер,  «юрта»  деп  көрсетілгеніне  назар  аударады.  Жазушы 

Ахат Жақсыбаев та осы тақырыпта сөз қозғап («Қазақ әдебиеті», 2008 жылғы                

17 қазан), Керекудің төркінін бір кезде осы өңірді жайлаған, Ертіс бойына Қимақ 

мемлекеті құлаған соң келген, кейін үдере көшіп кеткен керек халқының атауы-

нан шыққан деп топшылайды.

Ал Қазақстан Үкіметі жанындағы мемоном комиссиясының мүшесі Сламқұл 

Әбдірахманов «Керекуді» қайтарсақ, бұл тірлігіміз қазақ тілін қорлағандық бо-

лар еді, деп жоғарыдағы байламдарға қарсы дерек келтіреді. Оның дәлел деуінше: 

«Кереку»  –  орыстың  Коряков  деген  фамилиясының  қазақша  қате  транск-

рипцияланған түрі. Енді оны тірілтіп, өнеркәсібі қарқындап өсіп келе жатқан, 

келешегі зор қалаға береміз деу – барып тұрған топонимикалық сауатсыздық».

Төркінін айқындай түсетін атаулар Алтай жағында да жоқ емес. Ресей жыл-

намашылары 1554-1800 жылдар аралығында толтырған «Историческая справка 

от выдающихся событиях и правительственных актах, относящихся к истории 

Акмолинской  области,  так  и  других  смежных  областей  и  губерний  Западной 

Сибири» деп аталатын тарихи деректер тізбесін қарап отырып, қазіргі Өскемен 

қаласының  Алтайға  қарайғы  биігін  Абылай  ханға  қатысты  айтып  жүргеніміз 

жаңсақтық екеніне көз жеткіздік. Ол биік Абылайкет деп аталады. Міне, соның 

баянын  Ресей  жылнамашылары  былай  деп  таратқан:  «1643  г.  Цецень  Очирту 

Хань, сын Бабибагась Багатура, Тайши Хошаутск калмыковь, кочевал у озера 

Норь–Зайсана,  а  брат  его  Абылай  расположившись  на  р.  Иртышь  построил  в 

Колбинских  горах  буддайский  моностырь  Абылайкить».  Осы  тарихи  мәлімет 

Өс ке меннің  іргесіндегі  тау  ертеде  Қалба  (Колбинский)  атанғанын,  Абылайкет 

жоңғарға тән топоним екендігін нақты дәлелдейді.

Аталған  жылнамада  Зайсан  көлінің  байырғы  атауы  да  берілген.  Сөз  бе 

сөз  келтірейік.  «Голодь  у  калмыковь.  Они  прокармировались  рыбою  у  озера 

Кунгхоту-норь и называют его Норь-Зайсаномь, т.е. благородным». Сонымен, За-

йсан сөзі қазақ¬тың «жайсаң» сөзімен мағыналас екенін көреміз. Оның бұрынғы 

аты Кунгхоту болса, бұл қай тілден шыққаны бел-гісіз. Бәлкім, түрікше «Күн» 

мен «От» болар.

 Осындай түрлі пікірлер мен болжамдар Ақмола атауының төңірегінде де аз 

айтылған жоқ. Оны «мола» сөзіне теліп, ұзақ уақыт адасып жүрдік. Ал тарихқа 

барлау  жасасақ,  дәуірінде  айбыны  асып,  қуаты  тасып  тұрған  Ғұн  көсемдері 

жүктеу/скачать 1,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: