Сыныптан тыс жұмыс түрлері: жеке, топтық, жаппай

Жалпы білім беретін мекемелерде балалар мен жасөспірімдер үшін 
көбінесе  басым  болып  ойын,  театр,  пікірталас,  ситуациялық-шығарма-
шылық,  психологиялық,  тәрбиелік  және  сыныптан  тыс  жұмыстардың 
сайыс түрлері болып табылады. 
Сыныптан тыс қызметтің ең танымал нысандары: 
1. 
Әлеуметтік-гуманитарлық, математикалық және қоршаған айнала-
ны-ғылыми циклдардың оқу пәндері бойынша пәндік апталықтар. 
2
.  Оқу-танымдық  қызметі:  жалпы  мектептік  пәндік  олимпиадалар, 
"виртуалды  әлем  білгірлері"  чемпионаттары  (ақпараттық-коммуникация-
лық  технологиялар  білгірлері),  шығармашылық  және  ғылыми-зерттеу 
жобаларының фестивальдары; жалпы мектептік байқаулар. 
3. Ерлік-патриоттық және әскери-спорттық іс-шаралар: мектеп мұра-
жайларының жұмысы, тақырыптық кештер мен мерекелер; экскурсиялар 
мен  тақырыптық  экскурсиялық  сапарларды,  "Зарница"  және  "Орленок" 
әскери-спорттық  ойындарын,  "Қауіпсіз  дөңгелек"  жарыстарын,  ЖЖИ 
отрядтарын  (жол  қозғалысының  жас  инспекторлары)  және  ЖДП  (өрт 
сөндірушілердің жас достары) ұйымдастыру және өткізу. 
4.  Көпшілік  мерекелер  (ұжымдық-шығармашылық  іс):  тақырыптық 
мерекелер,  шығармашылық  және  қиял  фестивальдары;  "Алло,  біз 
таланттарды іздейміз" конкурстары, КВН, білімпаздардың интеллектуал-
ды турнирлері; сахналық немесе саптық әндер, театр қойылымдары, мә-
нерлеп оқу және авторлық шығармашылық, суреттер мен плакаттар кон-
курстары. 
5.  Мамандандырылған  (тақырыптық)  акциялар:  білім  және  болашақ 
мамандықтар  жәрмеңкелері;  халық  шығармашылығының,  ұлттық  салт-
дәстүрлердің мерекелері мен фестивальдары; ғылым және шығармашы-
лық  фестивальдары,  қызығушылықтары  бойынша  үйірмелер  мен  клуб-
тар; балалар кітабының апталығы. 
6.  Қоғамдық  пайдалы  және  әлеуметтік  маңызды  іс-шаралар:  еңбек 
десанттары  мен  сенбіліктер;  тимурлық  қызмет,  Айболит  пен  тазалық 
рейдтері;  іздеу  және  өлкетану  жұмыстары;  "алыс  достарға  сыйлық", 
"ардагерге сыйлық" операциялары; "мүгедек балаларға көмек", "балалар 
үйіне  біздің  сыйлық",  "үлкен  жастағы  адамдарға  көмек"қайырымдылық 
акциялары. 
7. Спорттық және туристік қызмет: туристік слет, "робинзонад" және 
жарыстар,  жорықтар  мен  экспедициялар;  туристер  кештері,  "кіші  олим-
пиада  ойындары",  турнирлер  (чемпионаттар),  спорттық  эстафеталар 
(оқушылармен, ата-аналармен); "Анам, әкем, мен-спорттық отбасы", "Ең 
спорттық сынып" жарыстарын ұйымдастыру және өткізу. 
Ойын-сауық  қарым-қатынасының  ең  көп  тараған  түрлері:  "огоньки", 
дөңгелек  үстелдер,  дискотекалар,  кештер,  отырыстар,  қалаға  бару, 
мұражайларға  бару,  қызықты  адамдармен  кездесу;  қызығушылықтары 
бойынша үйірмелер мен клубтардың, спорт секцияларының жұмысы; "ми 
шабуылдары", пікірталастар және интерактив. 

Жаңа ойын түрлері танымал болады: қарқынды қарым-қатынас (мақ-
сатты  тренингтер,  оқыту  және  дамыту  зияткерлік  және  психологиялық 
ойындар), коммуникативтік-лингвистикалық (тренинг-қарым-қатынас, шы-
ғармашылық ойын кештері), коммуникативтік (дискуссиялар, ми шабуыл-
дары, іскерлік, сюжеттік-рөлдік ойындар). 
«
Қоршаған  айналаны»  бойынша  сыныптан  тыс  жұмысты  өткізу  қа-
жеттілігі  тек  қана  балалардың  табиғат  туралы  көбірек  білгісі  келетініне 
байланысты емес. 
«Қоршаған айналаны оқыту әдістемесі» бойынша сыныптан тыс жұ-
мыс  балалардың  табиғатты  тануға  қызығушылығын  дамытуға,  олардың 
білімдерін практикада қолдануға, кәсіби бағдар беру жұмысын бастауға, 
жалпы зерттеу қызметін қалыптастыруға бағытталған. 
Сыныптан  тыс  жұмыстағы  әр  түрлі  іс-әрекет  оқушыларға  адамның 
табиғатпен  байланысы  туралы  терең  білімді  меңгеруге,  нақты  өмірде 
экологиялық мәселелерді көруге, табиғатты қорғау бойынша қарапайым 
іскерлікті  үйренуге,  табиғатты  пайдаланудың  түрлі  салалары  маманда-
рымен қарым-қатынасқа психологиялық дайын болуға мүмкіндік береді. 
«Қоршаған айналаны оқыту әдістемесі» бойынша сыныптан тыс жұ-
мыстың мақсаты кіші  оқушының жеке тұлғасын жан-жақты дамытуға  ба-
ғытталуы, сабақта оқыған материалды терең және саналы түрде меңге-
руге ықпал етуі, пәнге қызығушылығын, өз бетінше білім алу және олар-
ды практикада қолдана білу қабілеті мен ниетін дамытуы тиіс. 
Сыныптан  тыс  сабақтарда  оқушылар  табиғатты,  оның  құрамдаста-
рын  және  олардың  ерекше  белгілерін  тереңірек  және  терең  зерттейді, 
қоршаған  ортамен  байланысты  ағзаларға  көз  жеткізеді,  адамның  таби-
ғатқа әсерін көрнекі түрде көрсетеді. Бұл оларды табиғаттағы өзара бай-
ланысты, оның материалдылығын түсінуге әкеледі, әлемнің ғылыми бей-
несі туралы ұғым қалыптасады. 
Сыныптан тыс жұмыста адамгершілік сезімдер мен мінез-құлық нор-
малары дамиды. Табиғатқа деген махаббат, оның байлықтарына ұқыпты 
қарау бірден келмейді.  
Сыныптан  тыс  жұмыс  тапсырылған  іс  үшін  жауапкершілікті  тәрбие-
леу, бастаманы көрсету, принципті талап қою, өзара көмек көрсету және 
т. б. үшін кең өріс береді. 
Әсіресе,  көпшілік  шаралар  тиімді:  ертеңгіліктер,  мерекелер,  жорық-
тар, туған өлкеге экскурсиялар. Оқушылар бірге жұмыс істейді, қойылған 
мақсаттарға жету үшін қиындықтарды жеңеді. 
Жеке тұлғаның тәртіптілігін, табандылығын, ұқыптылығын және бас-
қа да оң қасиеттерін тәрбиелеуге өсімдіктер мен жануарларды жинауда, 
көрнекі құралдарды дайындауда, тірі табиғат бұрышын мекендеушілерді 
күтуде сыныптан тыс жұмыс көмектеседі. 
Сыныптан тыс жұмыс эстетикалық тәрбие үшін қолайлы жағдай жа-
сайды, табиғат құбылыстары мен заттарында әсемдікті қабылдау қабіле-
тін дамыту, эстетикалық пайымдаулар мен шығармашылықты бағалау. 

Мұғалімнің мақсатты басқаруында оқушылар табиғат сұлулығын  кө-
руге және көруге, түсінуге, бағалауға үйренеді,қоршаған ортаға эстетика-
лық көзқарас тәрбиелейді. 
Әсіресе, мұғалім балаларды табиғаттағы сұлулық пен үйлесімділікті 
терең  және  ойластырылған  қабылдауға  дайындайтын  өнер  құралдарын 
пайдаланған  кезде  табиғатпен  қарым-қатынас  жасауға  қолайлы.  Таби-
ғатқа  экскурсиялар  кескіндеме,  әдебиет  және  Музыка  туындыларымен 
танысқаннан  кейін  әлемнің  көрінісін  кеңейтеді,  балаларды  анағұрлым 
қадағалайды. Сыныптан тыс жұмыстың табысы, оның нәтижелілігі әр са-
баққа  материалды  таңдауға,  оны  құру  жоспары  мен  өткізу  әдістемесіне 
байланысты болады. 
Жаппай жұмыс барлық бастауыш сынып оқушыларын қатысуға тар-
туға мүмкіндік береді. Іс-шараларға дайындық алдын ала басталады. Әр 
бала  оған  өзінің  бейімділігі  мен  қызығушылықтарына  қарай  қатыса  ала-
ды:  сахнаны  немесе  сыныпты  ресімдеу,  музыка  таңдау,  сценарийдің 
мәтінін жаттықтыру, көрнекі материалдар мен т. б. дайындау. 
Көпшілік  табиғаттану  мерекелері  мен  кештері  әдетте  ғылыми  және 
көркемдік  мазмұнды  қамтиды.  Дегенмен,  мұндай  іс-шара  концерт  емес, 
қоршаған айналаны – ғылыми кеш (мереке) екенін есте сақтау маңызды. 
Бастауыш  сынып  оқушыларының  танымдық  қызығушылықтары  мен 
бейімділігін дамытуда серуендер, экспедициялар мен жорықтар, табиғат-
қа үлкен маңызға ие. Олар күннің бір бөлігін, күні бойы немесе тіпті бір-
неше күн алуы мүмкін. Көпкүндік жорықтар әдетте жазғы сауықтыру лаге-
рінде  өткізіледі.  Бұл  іс-шаралар  көбінесе  өлкетану  сипатында  болады 
және балаларды жергілікті су қоймаларының ерекшеліктерімен, пайдалы 
қазбаларды  өндіру  орындарымен,  өсімдіктер  мен  жануарлардың  жойы-
лып  бара  жатқан  түрлерімен  таныстыру  мақсатында.  Сапар  кезінде  ба-
лалар  жергілікті  жерде  бағдарланып,  Жоспары  мен  картаны  пайдалана 
білуді бекітеді. Бақылау мен әсер жорық күнделіктеріне жазылады. 
Экологиялық  соқпақ  бойынша  экскурсиялар  жаппай  жұмыстың  қы-
зықты түрі болып табылады. Онда оқушылар бағдарламалық материал-
дарды  білуді  бекітеді,адам  мен  табиғаттың  өзара  іс-қимыл  нәтижелерін 
бағалау тәжірибесін, Табиғатта экологиялық сауатты мінез-құлық дағды-
ларын меңгереді. 
Маршрутты таңдау кезінде келесі шарттарды сақтау керек:  
- 
соқпақ жаппай бару үшін қолжетімді жерде салынады; 
- 
тропаның экологиялық ақпараттылығы бару үшін таңдалған кез келген 
табиғат  объектісі  табиғаттағы  экологиялық  тепе-теңдіктің  дәлелі  болуы 
тиіс; 
- 
маршрут  бойында  оқушылар  табиғатты  қорғау  сипатындағы  жұмыс-
тарды  орындауы  тиіс  (жасанды  ұя  салу  орындарын  ұйымдастыру,  құ-
мырсқаларды қорғау, бұлақты және т.б. тазалау). Бұл нысандар зерттеу 
үшін  пайдаланылады.  Сирек  немесе  жойылып  бара  жатқан  өсімдіктері 
бар ботаникалық алаңдар сериясын салуға болады. 

Арнайы  қалқандарда  белгілер  қойылады.  Олар  маршрут  бойынша 
қозғалысты ұйымдастыруға көмектеседі және соқпақтан өту кезінде ақпа-
рат  көзі  болып  табылады.  Белгілер  қоршаған  ландшафтқа  органикалық 
жазылуы және табиғи объектілерді жаппауы тиіс. Танысу үшін таңдалған 
объектілердің  жанында  аншлагтар  орнатылады.  Соқпақта  мәтіндердің 
келесі түрлері қолданылады: 
 
Жалпы көрсеткіш және соқпақ схемасы 
 
Тәртіп ережелері. 
 
Ұрандар мен шақыру 
 
Жеке табиғи объектілер туралы мәліметтер 
"Сіз білесіз бе...". 
Мәтіндерді  құрастыруға балалардың өздері  қатысуы маңызды. Эко-
логиялық соқпақта экскурсоводтар  – бұл  құрдастары арасында табиғат-
ты қорғау идеяларын насихаттай алатын жақсы дайындалған оқушылар. 
Факультативтік  сабақтар-оқушылардың  оқу-танымдық  қызметін 
ұйымдастырудың ерекше түрі. Факультативтер сыныптан тыс жұмыстың 
жаппай  түріне  жатады,олар  мектеп  курстарына  қосымша  болады.  Мақ-
саты-оқушыларға  мектеп  бағдарламасынан  асатын  қоршаған  айналаны 
– ғылыми білім мен іскерлікті беру. 
Үйірме жұмысының мақсаты – оқушыларды қызықтырып, табиғатта-
ну білімін тереңдету және кеңейту, бақылау және тәжірибе жасау дағды-
ларын қалыптастыру. Жеке тәжірибелер мен эксперименттердің нәтиже-
лері табиғаттану  сабақтарында  (мысалы, өсімдіктердің тыныс алуы мен 
қоректенуін зерттеу кезінде) қолданылуы мүмкін. 
Үйірмеге қатысатын балалар саны орта есеппен 10-15 адам. Қатысу-
шылар құрамы ерікті, бірақ тұрақты болуы тиіс. Сабақтар аптасына 1 рет 
өткізіледі.  Үйірме  жүйелі  түрде,  алдын  ала  жасалған  және  бекітілген 
бағдарлама бойынша жұмыс істеуі тиіс. Үйірмедегі балалардың ұжымдық 
жұмысы үнемі жеке-дара. Сонымен қатар үйірме мүшелері бұқаралық іс-
шараларды дайындауға белсенді қатысады. 
Жеке  жұмыс  мұғалімнен  өз  еркімен  тапсырма  алатын  мүдделі  оқу-
шылармен жүргізіледі. Мұндай жұмыс әдетте эпизодтық сипатқа ие және 
шын мәнінде үй және сабақтан тыс тапсырмаларды орындаудың бір түрі 
болып табылады. 
Үй  кітапханаларында  табиғаттану  тақырыбына  арналған  жақсы  кі-
таптары бар көптеген балалар нақты сабаққа реферат немесе әдеби шо-
лу  дайындауға  шақырылады.  Кітаптар  бастауыш  сынып  оқушыларының 
танымдық  қызығушылығын  дамытады,  олардың  ой-өрісін  кеңейтеді. 
Табиғат  туралы  кітаптарды  пайдалану  ұсынылады:  И.  Акимушкин,  В. 
Бианки, В. Герасимов, Ю. Дмитриев, И. Зверев, Н. Мағлұмат және т. б. 
Хабарламаны  дайындаған  кезде  балаларды  кітаптан  тек  маңызды, 
маңызды  ақпаратты  ғана  таңдауға,  ал  қашуға  –  оларды  мәтінді  талдап, 
өз  пікірін  білдіруге  үйрету  керек.  Оқушыларды  қосымша  әдебиеттермен 
танысуға  итермелейтін  сәтті  тәсіл  –  иллюстрация  пәнінің  көрсетуі  және 
сабақта кітаптан үзінділер оқу болып табылады. 

Қоршаған  айналаны  –  ғылыми  білім  беруде  анықтамалық  әдебиет-
термен жұмыс істей білу өте маңызды. Бұл қабілет тірі табиғат бұрышын-
да  немесе  оқу-тәжірибелік  учаскеде  жеке  жұмыс  кезінде  қалыптасуы 
мүмкін. 
Оқушы  өзі  күтетін  өсімдіктер  мен  жануарлармен  егжей-тегжейлі  та-
нысу үшін анықтамалықтар мен анықтағыштарды пайдалануы тиіс. 
Сынып  оқушыларының  қызығушылықтары  мен  бейімділігіне  қарай 
табиғат,  суреттер,  маркалар,  минералдар  мен  тау  жыныстары  туралы 
оқушылар  жинаған  ең  жақсы  фотосуреттердің  көрмесін  ұйымдастыруға 
болады. 
Мұғалім  жүйеде  жүргізетін  сыныптан  тыс  жұмыс  және  пәнге  деген 
қызығушылықты  қалыптастырады,  оқушыларды  өз  бетімен  білім  алуға 
итермелейді. 
Оқушылардың экологиялық тәрбиесі жүйеде жергілікті өлкетану ма-
териалдарын  пайдалана  отырып,  сабақтастығын,  біртіндеп  күрделенуін 
және жеке элементтердің тереңдеуін ескере отырып жүргізілуі тиіс. 
Төменгі  сынып  оқушыларын  жергілікті  табиғи  ресурстарды  қорғау 
жөніндегі  практикалық  істерге  тарту  қажет.  "Қоршаған  айналаны"  курсы 
бойынша  сыныптан  тыс  жұмыстар  оқушыларды  тәжірибелік  қызметке 
енгізуге үлкен мүмкіндіктер береді, бұл бағытта әдіскерлер ерікті негізде 
құрылған  және  сабақтан  тыс  уақытта  өткізілетін  осы  пәнді  меңгерумен 
байланысты оқушылардың ұйымдастырылған және мақсатты білім беру-
тәрбие жұмысын түсінеді. 

жүктеу/скачать 1,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: