33
ҚОРЫТЫНДЫ
Діна ра лық диа логтың а да мза т та рихында , өрке ние т та рихында , бүкіл
әле м бойынша ма ңызды әрі а ктуа лды мәсе ле ле рдің бірі е ке ні бе лгілі. Е рте
дәуірде н ба ста п қа зіргі та ңға де йін та лқыла нып ке ле жа тырға н бұл мәсе ле
бола ша қта да зе ртте ліп ке ң е те к а луы әбде н мүмкін. «Дінде р Бе йбітшілік
үшін» діна ра лық ұйымы, Дүние жүзілік дін көшба сшыла рының ке ңе сі,
Әле мдік және дәстүрлі дінде р көшба сшыла ры съе зі және т.б. а ясында
А сса мбле яла р өткізіліп, іс-ша ра ла р жүргізілуде . Бұла рдың ба рлығы әле мде
бе йбітшілік орна ту, діна ра лық диа лог а рқылы орта қ мәміле ге ке лу, діни
сипа тта ғы шие ле ністе рге бірле сіп қа рсы тұру, тұра қтылыққа қол же ткізу
ма қса тында бірқа та р жұмыста р а тқа руда .
Толе ра нттылықтың көрінісі ре тінде а лға шқы құжа тта р «Мила н эдикті»,
«Никоме дия эдикті», «Мәдина конституциясын» а йтып ке лтіруге бола ды. Бұл
құжа тта р ба сқа дін өкілде ріне төзімділік та ныта отырып ола рдың дініне ,
дәстүріне , діни орында рына нұқса н ке лтірме уге , ма за қ қылма уға , қа йта бір
қоға мда та тулықты не гізге а ла отырып тыныш өмір сүруге ша қыра ды.
А ла йда қа зіргі уа қытта әле мде не ше түрлі діни сипа тта ғы шие ле ністе р, діни
қа қтығыста р орын а лып жа тыр. Мыса лы, әлі де ше шімін та ппа ға н Ие руса лим
же рі үшін Изра иль ме н Па ле стина а ра сында ғы конфликт; Мьянма да ғы
буддисте рдің мұсылма нда р та ра пына жа са лға н ге ноциды; А фрика да ғы
мұсылма нда р, христиа нда р және пұтқа та бынушыла р а ра сында ғы конфликт.
Осында й қа қтығыста р әле мнің түк түкпірінде ке зде се ді. Қыта йда ғы ұйғырла р
ме н мұсылма нда рға а рна лға н Шыңжа н а втономиялық а уда нында ғы қа йта
тәрбие ле у ла ге рін «Мұсылма нда рға а рна лға н Қыта й ГУЛА Г-ы» де п те
а та йды. Бұл ла ге рьде мұсылма нда р физика лық және психологиялық зорлық-
зомбылық көріп отырға ндығын а йта ды. Де мокра тия пе н толе ра нттылық
орна ға н қоға мда бұнда й жа ғда йла рдың әлі де орын а луы а қылға қонымды
ма ? Ұлтшылдық және әсіре діншілдікпе н қа ла й күре суге бола ды? Не ге
а да мда р өзіне ұқса ма йтында рға қысым көрсе те бе руде , әсіре се ба сқа дін
өкілде ріне ? Әле м «А да м бол, ме йірімді бол, ба сқа ға қияна т жа са ма » де ме п
пе е ді?
Діна ра лық қа қтығыста р не гізіне н ұлтшылдық пе н әсіре діншілдікте н
туында йды. Ол не ге қа уіпті? Се бе бі те к өзінікін ға на дұрыс де п са на йтын
онда й а да мда р ба сқа ның ойына құла қ а спа йды, тыңда ма йды. Ке йін өзінің
иде ологиясын тықпа ла уда н е ш нәтиже болма ға нна н қа нтөгіске де йін ба ра ды.
Мәсе ле н, Шыңжа ңда мұсылма нда рды «біз сияқты ойла ма йды» де п ла ге рьге
жа уып та ста уы а йқын мыса л. Бұл діни са уа ттылықтың жоқтығында .
Толе ра нттылық пе н де мокра тияның жоқтығында . Ұғым ре тінде ба р, мәсе ле
қоға м оны әлі де толықта й қа былда й а лма й жа тырға нында . Е ге р бүкіл әле м
діни са уа тты болып, оныме н қоса толе ра нттылық пе н де мокра тияны
ұста на тын болса онда діни қа қтығыста р, қа нтөгісте р, конфликт мүлде
жойыла р е ді. Ола рды мүлде м жоя а лма са қ та , е ң болма ға нда а за йтудың
а ма лын қа ра стыру ке ре к. Төме нде діни сипа тта ғы шие ле ністе р, діни
34
қа қтығыста р, ге ноцид, дискримина цияның а лдын а лу үшін жа са лу ке ре к
ша ра ла р:
1. Діни са уа ттылыққа көңіл бөлу. Ол үшін ме кте п оқушыла рына н ба ста у.
Ме кте пте рде «Дінта ну» де ге н пәннің болуына қа ра ма ста н оқушыла рға
қа же тті толыққа нды білім бе ріліп жа тырға н жоқ. Дінне н ха ба ры ба р
жоға ры білікті ма ма нда р та ра пына н қа же тті білім бе рілуі тиіс.
2. Бұқа ра лық а қпа ра т құра лда ры, ма сс ме диа ның қоға м са на сына зор
ықпа лы ба р. Сондықта н ола р қоға мға зиянын тигізе тін ұйымда р,
топта рды әшке ре ле п ха лықты бе йбітшілік пе н та тулыққа ша қыруы
ке ре к.
3. Профила ктика жұмыста рын жиі жүргізу. Ма ма нда р экстре мистік
топта рды, се кта ла рды қа ла й білуге бола тынын түсіндіріп, ола рда н
са қта ну жолда рын көрсе тіп отыруы қа же т.