Топырақтану
жүктеу/скачать 0,89 Mb. Pdf көрінісі
|
topyra tanu t m blisov
- Бұл бет үшін навигация:
- 9.3 Қара топырақтар кескінінің құрылысы
| 9.2 Қара топырақтардың пайда болуы немесе тҥзілуі жайында ҥш
ғылыми тҧжырымдар бар: ӛсімдікті-жер бетіндегі, батпақтық, және теңіздік шығу тегі. В. В. Докучаев қара топырақтар жер бетінде аналық тау жыныстарының далалық ӛсімдіктер, климат және басқа да факторлар әсерінен ыдырау кезінде пайда болды деп тҧжырымдады. Сонымен қатар, осындай ғылыми тҧжырымды ең алғашқы М. В. Ломоносов 1763 ж. айтқаны да белгілі мәселе. Академик П. С. Паллас қара топырақтардың шығу тегі теңіздегі тҧнбалар, қамыстардың және басқа да ӛсімдіктердің органикалық қалдықтарының теңіздің шегілуі кезінде ыдырауынан пайда болды деп тҧжырымдаған болатын. Ҥшінші тҧжырымда қара топырақтар батпақтардың бірте-бірте қҧрғауынан пайда болғанын анықтайды. Бҧл тыжырымның авторлары Э. И. Эйхвальд, Н. Д. Борисяк. Осындай тҧжырымды Ф. Ф. Вангенгейм де қолдаған, ол қара топырақтар мҧз ағындарымен келген шымтезектің ҧсақталған материалдарымен ӛсімдіктер қалдықтарының минералдық тҧнбалармен араласуы арқылы пайда болды деп тҧжырымдаған. В. В. Ковда (19,33, 1966, 1974) осы тҧжырымды дамытып қара топырақтың палеогидроморфтық тҥзілу жайын ҧсынған. Кейбір деректерде қара топырақтарды салыстырмалы жас топырақтар деп қарастырады, оған себеп болып радиокӛміртегі арқылы жҥргізген талдау материалдары, оған сҥйенсек қара топырақтар мҧзқайтудан кейінгі уақыттың ақырғы 10-12 мың жылдарындаа пайда болған. Қазіргі қара топырақтардың шығу тегі жайындағы кӛзқарастар қара топырақтардың ӛсімдікті-жер бетіндегі тҧжырымын дәлелдейді (Л. М. Прасолов, В. И. Тюрин, В.Р.Вильямс, Е.А.Афанасьева, М.М.Кононова және т.б. ғалымдар).
9.3 Қара топырақтар кескінінің құрылысы: А пах -А-В 1 -В 2 -Вк-С
Қара топырақтың тың жерлердегі қҧрылысы мынадай: А о (дала тӛсеніші- киізі-степной войлок), оның астында ӛте жақсы дамыған А – гумус жиналу қабаты, одан тӛмен В 1 - гумусты аралық қабат, одан кейін В 2 - гумус тілдері қабаты, ал оның астында аналық тау жыныстары орналасқан (А 0 -А-В 1 -В 2 -С). Гумус жиналу қабаты (А) қара-сҧр немесе қара тҥсті, дәнше, дәнше- кесекті қҧрылымды болады, қалыңдығы 25-30см-ге дейін жетеді. В 1 -В 2
қабаттарының қалыңдығы 50-70 см-ге дейін болады. Гумусты-аралық қабатының тҥсі біркелкі емес, жалпы қара-сҧр тҥсті қабатта кҥрең тҥсті дақтар кездеседі. Гумусты тілдері (В 2 )ҥстінен тӛменге қарай бағытталған кҥңгірт тҥсті гумусты тілдері және ашық тҥсті ҧшы жоғарыға қарай бағытталған тау жынысының сынашаларынан қҧрылған. Қара топырақтардың жалпы қалыңдығы 100-150сге жетеді. |