Ж. Нысамбаев, Н. С. Уалиев

29 
іріктеу мен фактілерді, куәліктерді, дәлелдерді ҧсына отырып, қандай да бір 
кӛзқарастың, бағдарламаларының, идеяның тағы басқалардың жағымдылығын 
немесе қабылданбайтығын кӛрсету болып табылады. 
«Жалпы вагон», «жалпы платформа» немесе «оркестрлі фургон».
Бҧл 
әдісті пайдаланғанда барлығы осылай істейді деген әсер қалдыратындай 
әрекеттегі біркелкілікті талап ететін
пайымдауларды, пікірлерді, фразаларды 
іріктеу алға қойылады. Хабарлама, мысал ҥшін мынадай сӛздерден басталауы 
мҥмкін.: «Барлық есі дҧрыс адамдар .. тҥсінеді» немесе «Ешбір дҧрыс ойлайтын 
адам ... қарсы келмейді» т.с.с. «Жалпы платформаның» кӛмегімен жекелеп 
алғанда ол ӛзін теңестіретін немесе оның пікірі мәнді деп есептейтін, нақты 
қҧндылықтарды, идеяларды, бағдарламаларды қабылдайтын әлеуметтік 
қауымдастық бойынша анықталаған топтың мҥшелерінің кӛпшілігі оның 
кӛзқарасын бӛлісетін пікірлерге деген сенімді қалыптастырады. 
1.
«Кҥлкі қылу». Бҧл технологияны қолданғанда қарсы кҥрес жҥргізілу 
жоспарланған адамдар, сол сияқты олардың кӛзқарастары, идеялары, 
бағдарламалар, олардың іс-әрекеттерінің ҧйымдастырылуы, кҥлкі 
қылуға ҧшырайды. Кҥлкі қылу объектісін таңдау оның мақсаттары мен 
нақты ақпараттық-коммуникациялық жағдайларға байланысты. 
2.
«Теріс топтарға жатқызу әдісі». Бҧл әдістерді қолдану технологиясы 
кӛзқарастар мен идеялардың мазмҧнына тәуелсіз болады. Әрбір нақты 
жағдайда, қарастырылып отырған кӛзқарастар жиынтығы жалғыз ғана 
тҥрде дҧрыс деп есептеледі. Осы кӛзқарас-тарды жақтайтындардың 
барлығы әйтеуір бір бағалы қасиеттерге ие болады, олар басқа 
кӛзқарастағыларға (әрекетте қарама-қарсы немесе насихатталатын 
кӛзқарастардан принципті тҥрде айырмашылығыбар) қарағанда белгілі 
бір жоспар бойынша дҧрыс деп қарастырылады. 
3.
«Лозунгілерді қайталау» немесе «шаблонды фразаларды қайталау». Бҧл 
технологияны қолданудың тиімділігі «сәйкес лозунг» болып табылады, 
яғни оқушы немесе тыңдаушының ойы мен сезіміне ықпал ететін және 
кӛңілін аударатындай етіп тҧжырымдалған қысқа пікір болады. Оны 
қҧрастырғанда психолингвистикалық процедуралар, атап айтқанда 
пайдаланылатын сӛздерге символдық фонемдерді енгізу әдістері 
қолданылады. «Лозунгілерді қайталау» қолдану кезінде тыңдаушы 
немесе оқушы лозунгіде қолданылатын жекелеген сӛздерге, не болмаса 
тҧжырымдамаға толығымен назар аудармайды деп есептеледі. 
4.
«Эмоционалдық жапсырма». Бҧл технологияны бір мезгілде белгілі бір 
ақпаратты бере отырып кӛңіл-кҥйді жасау әдісі деп қарастыруға болады. 
Адамдардың әртҥрлі адамдар топтарында әртҥрлі қҧралдар кӛмегімен 
(сәйкес тҥрдегі қоршаған орта, сӛткенің белгілі бір уақыты, жарық, 
жеңіл қыздырған қҧралдар, әртҥрлі толтырылған формалар, музыка, 
ӛлеңдер, т.с.с) Осы фонда сәйкес ақпарат таратылады, бірақ оның кӛп 
болуына ҧмтылады. Психологияда қабылданған материалдың қосымша 
фондық ықпалын пайдаланып оның тиімділігін арттырудың шарттарын 
белгілейтін «фасцинация» деген арнайы термин бар. Кӛп жағдайда бҧл 

30 
технология кӛріністерде, ойын және шоу бағдарламаларында, діни 
шараларда т.б қолданылады. 
5.
«Ақпаратты медиаторлар арқылы алға жылжыту». Бҧл технология 
зерттеулер кӛрсетіп отырғандай, мәнді ақпаратты, атап айтқанда , 
белгілі бір қҧндылықтарды, кӛзқарастарды, идеяларды, бағалауларды 
қабылдау екі сатыдан тҧратындығына негізделеді. Бҧл адамға тиімді 
ақпараттың ықпал ету әдетте тікелей бҧқаралық коммуникация 
қҧралдар арқылы емесе, оған маңызды болатын авторитетті адамдар 
арқылы іске асатынын білдіреді.
Медиаторлар ретінде әртҥрлі жағдайларда және әртҥрлі әлеуметтік топтар 
ҥшін ресми емес модерлер, саяси қайраткерлер, діни конфессиялардың 
ӛкілдері, мәдениет, ғылым, искусство қайраткерлері, спортсмендер, әскерилер 
т.с.с пайдаланылады. 
Манипуляциялық әсер ойын-сауық бағдарламалары мен интервьюге 
лидерлердің және жанама бағаларына, болып жатқан оқиғаларға сыналап енгізу 
арқылы кҥшейтіледі, ал ол ӛз кезегінде соқыр сезім деңгейінде адам психи-
касына қалаған әсер етуге жағдай тудырады. 
6. «Жорымал таңдау». Бҧл технологияның методологиясы тыңдаушылар 
мен оқушыларға белгілі бір мәселе бойынша пікір, оның ішінде біреуін 
аудиторияға жағымды етіп таратуда. 
7. Ақпараттық тайталасты бастау». Адамтардың ҥлкен топтарына 
ақпараттық әсер етудің тиімді технологияларының бір екінші 
ақпараттық толқынды бастау болып табылады, оның мәні солақпаратты 
кӛпшілік коммуникациялық қҧралдарында мәселенің бетін ашу. Мәселе 
акцияның мазмҧнында емес, оны кӛпшіліктің коммуникациялық 
қҧралдарында жария етіп, кӛпшіліктің коммуникациялық қҧралдарында 
оны тҥсінік беру арқылы оның ақпараттық-психологиялық әсерінің 
қуатын кҥшейту. Ақпараттық хабарлама басқа бҧқаралық ақпарат 
қҧралдарында таратылады, яғни алғашқы ақпараттық толқын деп 
аталатын ақпарат туады. Әдістің негізгі мақсаты алғашқы ақпараттық 
толқынды жеке адамдар арасындағы қатынастар кӛмегімен сәйкес 
тҥрдегі пайымдауларды, бағалауларды арқылы сәйкес сыбыс тудыру. 
Мҧның бәрі мақсатты аудиторияларға ақпараттық-психологиялық 
әсердің тиімділігін кҥшейтуге мҥмкіндік тудырады. 
Бҧрын аталған әдістер адамдардың кӛпшілігін әр нәрсеге сендіре алады деп 
есептеуге болмайды. Дегенмен олардың кӛмегімен, егер оларды мҧқият тҥрде 
жоғары біліктілікті компотентті мамандарды жҧмылдыру арқылы жоспарласа 
әжептеуір нәтижелерге жетуге болады. Манипулятивтік әдістерді пайдалану, 
оларды кешенді және массалық тҥрде қолданғанда да орнықты негізделген 
кӛзқарастар жҥйесі бар, сол сияқты манипулятивтік әсер ету технологиясын 
білетін және мақсатты бағыттлған әлеуметтік-психологиялық қорғаныс тәжри-
бесі бар аудиторияларда шамалы ғана эффект береді.
Сыбыстар
ақпараттық тайталастың технологиясы ретінде. Бҧл 
технологияны колдануды ерекше атап ӛру керек, себебі ол әртҥрлі кешенді 
әдістерді пайдалану нәтижесінде іске асады. Адамдар арасында сыбыстардың 

31 
пайда болуы мен таралуы на жағдай тудыратын әлеуметтік -психологиялық
сипаттағы алғышарттардың бірнеше тҥрі бар. Адамдар арасында сыбыстардың 
пайда болуы мен таралуы ежелден бері зерттеушілер назарын аударуда. Ереже 
бойынша, жалған ақпаратты пайдаланудың қысқа мерзімдік сипаты бар, ол 
негізінен насихаттық әсер жоқ болу шарттарында орын алады.
Мамандар жҥргізген эксперименттер мҧндай бҧрмалаудың сипаттамасы 
адамдарда бар позиция алдында деп аталатын әлеуметтік қондырғыларға 
тікелей байланысты − адам алдымен ӛзі кҥтіп жҥрген нәрсені соқыр сезіммен 
қабылдауға даяр. Одан бӛлек, бҧрмалаулар адамдардың тҥсіну механизмдері 
мен ерекшеліктері және адамдар арасындағы қарым-қатынас бойынша 
анықталады. 
Сыбыстар жҥйесі кезкелген мағынадағы ақпаратты таратуға және ел 
арсында белгілі бір кӛңіл кҥйді жасау ҥшін қолданылады. Сыбыстар кӛмегімен 
әсек-аяңдық материалдарды қҧрастыруға және оппоненттің рейтингін 
тӛмендететін «тақырыптарды» ӛз бетімен таратуға болады. Желілер бойынша 
«сыбыстар» кейінірек бҧқаралық ақпарат қҧралдарында қайта таратылатын 
ақпараттық слтаулар ретінде беріледі. Мысалы, «Халық ... деп айтады, сол рас 
па?» деген сияқты. Басқа да формалар бар, бірақ олардың бәрі сыбысқа, және 
сыбысты қҧрастыру мен тарату нақты қандай мәселе ҥшін жасалғанына 
байланысты. 
Барлық сыбыстар талқыланады және тарату ҥшін айқын территориялық 
байлам табады, сонымен бірге идеологиялық бағыт алады, 
Сыбыстардың негізгі бағыттары: 

Біреудің пайдасы ҥшін ҥгіт және насихат жҥргізудің қолайлы 
жағдайларын жасау;

объектінің рейтінгін кӛтеру;

ақпараттық себептерді ӛз кезінде ӛңдеу; 

басқа материалдарға кӛңіл аудару; 

оппонентер жағынан жҥргізілетін сыбыстар таратуды теріске шығаруға 
жағдай жасау; 

қорғалу ҥшін, сол сияқты шабуыл жасау ҥшін ақпараттық себептерді 
қолдан жасау;

елді жетілдіруге енгізу мҥмкіндіктері; 

қарсыластарды дискредитациялау
Сыбыстарды таратудың обьектілері: 

жҧмыс істейтін орын; 

бау-бақша учаскелері; саяжайлар (егер бар болса); 

ҥйдегі кӛршілер, таныстар; 

«ӛсекшілер» қатынасатын іс-шаралар. 
Сыбыстар жҥйесі жҧмысының технологиалық процестері: 
1) 
«сыбыс» деген тақырып беріледі; 

32 
2) 
сценарий қҧрастырылады; 
3) 
нҧсқаушылар мен сценарийстер кӛмегімен сыбысты тарату нҧсқалары 
қарастырылады; 
4) 
сыбысты тарату әдістемесін оқыту ҥшін территорияға бару және елді 
жинау; 
5) 
берілген сыбыспен жҧмыс істеу реті бойынша инструктаж жҥргізіледі; 
6) 
сыбыстың жҧмыс істеу уақыты анықталады. 
Сыбыстар жҥйесі технологиясын қолдану формалары: 

бір адамның екінші адамға бір жерде естігенін немесе оқиғаның айтылуы 
(«оқыдым» деген жағдайда тапсырма бойынша белгі кӛрсетіледі); 

оқып шыққан «материал» жӛніңде ыңғайлы формада пікір-талас тудыру; 

ӛзімнің танысымнан тақырып естідім (әңгіме формасы − қҧпия; «мен 
алғашқы болып шынайы кӛздерден білдім», «бҧл тексерілген» деген 
сияқты сӛздер айту:

достармен және таныстармен шынайы тҥрде әңгіме жҥргізіп әңгімені 
БІЗДІҢ ПІКІРІМІЗ бойынша, АҚПАРАТ сияқты пікірлерді айта отырып 
басқа бір тақырыпқа аудару. 

Ҥйдегілер және жақсы туыстармен әңгіме. Мысалы: «Мен транспортта 
келе жатып .... туралы таласқанын және айтқандарын естідім»
Ақпараттық сипаттамаға сәйкес сыбыстар негізгі тӛрт типке бӛлінеді: 
* абсолютті шын емес сыбыстар; 
* шындыққа жақын элементтері бар шын емес сыбыстар; 
* шынға жақын сыбыстар; 
* шын емес элементтері бар сыбыстар. 
Экспресивтік сипаттамасын және тудыратын эмоциялық реакциясын пайда-
лана отырып сыбыстарды тӛмендегідей типтерге бӛлуге болады: 

Тілек-сыбыстар, бҧл сыбыстарды таратқанда таратылатын ақпараттың
мақсаты – объективті тҥрде орындалмай қалған тілектердің себебінен 
уайымға тҥсіру және сәйкес тҥрде адамдарды деморализациялау болып 
табылады. 

Сыбыс-қорқытулар, бҧларды тарату қауіптенгіш, ӛздеріне-ӛздері сен-
бейтін, қорқыныш сезімі ҧялаған ортада жағымды психологиялық негізі 
болады, сонымен бірге адамдарды моральдық жағынан азғындатады, 
олардың ӛздерінің әлеуметтік міндеттерін орындауына тоқтау салады, 
пайдалы іс-әрекеттеріне іріткі салады. 

Ірікті салатын агрессивті сыбыстар, адамдардың ӛзара қарым- 
-қатынастарын, әдеттегі әлеуметтік байланыстарды және ҧйымдық-
қҧрылымдық топтардағы әлеуметтік байланыстарды бҧзатын және 
жекелеген адамдар мен адамдар топтарына ӛзара сенімсіздік, жек 
кӛрушілік және ашу-ыза тудыратын адамдар арасында таратылады. 

33 
Адамдардың психикасына әсер ету дәрежесінде қарай сыбыстар 
тӛмендегіше бӛлінеді. 

Белгілі бір адамдар топтарында қоғамдық пікірді дҥрліктіру, бірақ 
әлеуметтік емес тәртіптін ерекше формаларын тудырмайтын; 

Белгілі бір әлеуметтік топтардың бӛліктерінде қоғамға қарсы тәртіп 
тудыратын, адамдар арасында әлеуметтік байланыстар мен 
ҧйымдастыру-басқару қатынастарын бҧзатын, бҧқаралық тәртіпсіздік 
дҥрбелең тудыратын. 

жүктеу/скачать 1,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: