47
объектілер атауларын және т.б. жатқызады. Салыстырмалы түрде, мұндай атаулардың
көпшілігі транскрипция және транслитерация тәсілдері арқылы оңай аударылады:
Bank of London -Бэнк оф Лондон
Minnesota - Миннесота
Wall Street Journal – Уолл Стрит Джорнал
Detroit Red Wings – Детройт Ред Уингз
Шындығында транслитерация тәсілін қолдану салыстырмалы түрде аз кездеседі және
ескірген атау түрлерімен байланысты болып келеді:
Illinois – Иллинойс (Илиной емес)
Michigan – Мичиган (Мишиган емес)
Объектілердің біршама тізіміне байланысты аударманың дәстүрлі түрлері қалыптасты.
Олардың бірі негізгі атаумен ішінара сәйкес болса, бірі негізгі тілдегі атауымен мүлде сәйкес
келмеуі мүмкін:
Мәскеу – Moscow
The Hague – Гаага
Санкт-Петербург – St. Petersburg,
Жағрапиялық атауларды транскрипциялау барысында екпіннің аударма тілінің фонетикалық
заңдылықтарына сәйкес орнын ауыстыруы мүмкін:
Florida (екпін бірінші буында)
Флорида (екпін екінші буында)
Washington(екпін
бірінші
буында)
Вашингтон (екпін соңғы буында).
Егер атаудың
құрамына мағыналы сөз енсе, онда аралас аударма, яғни транскрипция және
семантикалық аударманың үйлесімділігі қолданылады деген ереже бар:
Gulf of Mexico - Мексика шығанағы
River Thames - Темза өзені
The Pacific Ocean - Тынық мұхит
Hilton hotel - Хилтон қонақ үйі
May flower Restaurant - Мейфлауэр рестораны.
Дегенмен, осындай шарттардың өзінде қиындықтар туындауы мүмкін. Мысалы, Бостон
қаласындағы
No Name Restaurant
атауын қалай аударуға болады?
Ноу Нейм рестораны ма,
әлде «Есімсіз» ресторан ба?
Ымыраға келуге болады:
No Name рестораны
[3,334].
Транскрипция фирма, компания, баспа,
автомобиль маркалары, мерзімді басылымдар
атауларын аударуда қолданылады:
Ford Mustang – Форд Мустанг
Facts Оn File – Фэктс Он Файл
Жас Алаш – Zhas Alash
«Атамұра» - Atamura.
Бірақ, оқу орындарының атаулары ішінара немесе толық семантикалық аударма арқылы
аударылады:
Western Michigan University
Батыс Мичиган Университеті
Cherry Hill High School
Черри Хилл орта мектебі
Ақтөбе Мемлекеттік Университеті
Aktobe State University.
Қазақ Педагогикалық Институты
Kazakh Teachers’ Training College және Kazakh Pedagogical Institute.
Аударма транскрипциясын аударманың дәстүрлі аясында
қолданудағы кездесетін
қиындықтың бірі – саны аз халықтар атауларын немесе өзге ұлттық-мәдени феномендерді
аудару. Мәселен, Американың негізгі халқының атауын аударуда әртүрлі көзқарастар мен
нұсқаулар бар:
Cheyenne – чейендер, шейендер, шайендер, шейенн, чейенн
деп жағдайға сай
48
аударылса,
Cherokee – черок, чероктар, черокездер
деп аударылады. Атаулардың қазіргі
таңға сай аудармалары –
шайендер
және
чероктар
болады,
өйткені осы атаулар ғана
ағылшын тіліндегі дыбысталуына ұқсас.
Әдетте мұндай реалийлер, яғни бастапқы тілдің басты тілдік бірлігі аударма мәтінінде өзінің
толықтай шет тіліндегі түрінде болады, максималды «шетелдіктен» бастап бірнеше сатылы
жолдан өтеді. Мәселен, бастапқы балама транскрипциядан толық ассимиляцияға дейінгі
бірліктер тілдің сөздік қорына енеді. Аудармашылардың үлкен тобы мен түпнұсқа авторлары
аударманың екі түріне жүгінеді: шетелдік бірлікті семантикалық аудармамен бірге не
түсіндірмемен сақтау немесе транскрипцияны түсіндірмемен бірге қолдану. Әсіресе,
осындай реалийлер туралы түсінік түрлері қазіргі таңдағы рок музыка туралы мәтіндерге сай
келеді:
«Кейін
«Ридинг – фестиваль»
келіп,
Хиптар
онда бағдарламаны басқарып,
«Innocent Victom»
альбомынан жаңаларын ойнатып, әлемге
«Free Me»
- коммерциялық рок үлгілі шығарма
синглын
танытты».
Осы кішкене үзіндіде асты сызылған сөздер белгілі бір халықаралық рок музыка әлемінің
реалийлерін білдіреді. Олардың толық аудармасыз шетелдік түрінде не аударма
транскрипциясы не аралас аударма түрінде берілгені кездейсоқ емес.
Тағы бір транскрипция тәсілі арқылы аударылатын мәдени-реалийлер түрі – фольклорлық
және әдеби шығармаларда кездесетін фантастикалық тіршілік иелері атаулары мен есімдері.
Алдар Көсе – Aldar Kose
Hobbit – Хоббит
Goblin – гоблин және т.б.
Дегенмен, осындай
есімдердің біраз бөлігі, әсіресе объектінің белгілі бір шынайы қасиетін
білдіретін мағыналық құрамдары барлары аралас аударма не калькалау арқылы аударылады.
Соңғы транскрипция тәсілі арқылы аударылатын тілдік бірліктерге терминдер жатады.
Мұнда транскрипцияға негізгі термин қандай негізде екендігіне сай анықталатын грек, латын
немесе ағылшын бірліктері алынады: cable – кабель, restitution – реституция, reconstruction –
реконструкция, т.б.[4, 237].
Достарыңызбен бөлісу: