АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
137
мұндағы
F
kx
kx
k
x
x
îðò
=
+
=
+
(
)
1
2
1
2
2
2
.
(8)
(8)өрнекті(7)өрнеккеқойсақ:
A
k
x
x
x
x
=
+
(
)
⋅
−
(
)
2
1
2
1
2
.
Ығысулардың қосындысының олардың айырмасына көбейтіндісін ығы
сулардыңквадраттарыныңайырмасыменалмастырамыз:
A
kx
kx
=
−
1
2
2
2
2
2
.
(9)
Өрнектің оң жағында деформацияланған серіппенің екі күйдегі потен
циалдықэнергияларыныңайырмасыналамыз:
A
E
E
p
p
= −
−
(
)
2
1
,
(10)
мұндағы
E
kx
p
2
2
2
2
=
– cеріппенің екінші күйінің потенциалдық энергиясы,
E
kx
p
1
1
2
2
=
–cеріппеніңбіріншікүйініңпотенциалдықэнергиясы, –серпім
діліккүшініңжұмысы.
Алынған нәтижелерді кинетикалық энергияның өзгеруі туралы теоре
маменсалыстырып,сақталузаңынбылайжазамыз:
m
kx
m
kx
u
u
1
2
1
2
2
2
2
2
2
2
2
2
+
=
+
(11)
немесе
Å
Å
Å
Å
ê
p
k
ð
1
1
2
2
+
=
+
.
(12)
Серпімділіккүштеріменөзараәрекеттесукезіндетұйықталғанденелер
жүйесінің толық ме аникалық энергиясы тұрақты шама болып қалады
:
o t.
2-тапсырма
« ар–Жер»денелержүйесініңүш
күйіүшінтолықмеханикалықэнергия
ныанықтауформуласынжазыңдар.
(13 су рет)
.
2
3
h
1
h
2
0
1
y
2
3
135-сурет.
Шардыңэнергиясыныңөзгеруі
3 тапсырма
«Серіппе–дене»жүйесініңүшкүйіүшін
толықмеханикалықэнергияныанықтау
формулаларынжазыңдар
(136су рет)
.
x
m ax
x
0
x
m ax
Δ
l
Δ
l
m ax
136-сурет.
Серіппе дене жүйесіэнер-
гиясыныңбіртүрденекіншітүргеайналуы
АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
138
IV То лық ме ха ни ка лық энер гия ның үй ке ліс кү ші әсе рі нен өз ге руі
Үйкеліс күштерімен жұмыс атқарған кезде механикалық энергия ішкі
энергияғаайналады,оны
жылуэнергиясы
депатайды.Толықмеханикалық
энергиякемиді.Механикалықэнергияныңкемуінкинетикалықэнергияның
өзгеруітуралытеоремаменанықтауғаболады:
A
E
U
Q
=
=
=
∆
∆
,
мұндағы
А
үйкеліскүшініңжұмысы; –толықмеханикалықэнергияның
өзгерісі;
U
–ішкіэнергияныңөзгерісі;
Q
–жылумөлшері.
ЕСЕП ШЫ ҒА РУ ҮЛ ГІ ЛЕ РІ
Биіктігі 0,8 м тегіс көлбеу жазықтықтан сырғанаған дененің жергетүсу
жылдамдығынанықтаңдар.
Берілгені:
h
=0,8м
0
=0
ешуі:
«Жер–дене»жүйесініңекі
күйдегітолықмеханикалық
энергиясынанықтайық:
υ–
1-күй.
Көлбеужазықтықтыңжоғарынүктесіндегітолықмеханикалық
энергияпотенциалдықэнергияғатең,υ
0
=0болғандықтан,кинетикалық
энергиянөлгетең:
E
1
=
gh.
2-күй.
Көлбеужазықтықтыңтабанындапотенциалдықэнергиянөлгетең,
толықэнергиякинетикалықэнергияғатең:
E
m
2
2
2
= u
.
Энергияныңсақталузаңыныңнегізінде:
E
1
=
E
2
;
mgh
m
= u
2
2
.
u =
2
gh
;
u
=
⋅
⋅
≈
2 9 8
0 8
4
2
,
,
ì
ñ
ì
ì
ñ
.
Жауабы:
u
4
ì
ñ
.
Бұл қызық!
Энер гия ның сақ та лу за ңы
–
та би ғат тың не гіз гі заң да ры ның бі рі ол ме ха ни ка да ға на
емес фи зи ка ның бас қа бө лім де рін де де қол да ны ла ды.
Сақталу заңының көмегімен термодинамикада, электротехникада, кванттық физикада,
аэродинамикажәнегидродинамикадакөптегенжаңалықтарашылған.
Әрбіржаңамәшиненемесежаңақұрылыс– ь тонныңклассикалықмеханикасыныңқол
данылуы. нергияныңсақталузаңынегізіндеэнергияныбіртүрденекіншітүргеайналды
руғаарналғантехникалыққұрылғыларқұрастырылған.Техникадаимпульстіңсақталузаңы
қолданылғаннегізгісалазымыранқұрастырудыдамытуболды.Сақталузаңдарығылым
ментехникадакеңіненқолданылады.
Жауабы қандай?
Неліктен үйкеліс күшінің әсерінен дененің толық механикалық энергиясы кемиді?
h
АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
139
Ба қы лау сұ рақ та ры
1 Қан дай энер гия ны то лық ме ха ни ка лық энер гия деп атай ды?
2. Қан дай жүйе ні тұй ық тал ған жүйе деп атай ды?
3 То лық ме ха ни ка лық энер гия ның сақ та лу за ңы ның мә ні не де?
4 Қан дай күш тер дің әсе рі нен жүйе нің то лық ме ха ни ка лық энер гия сы
ке ми ді?
Жат ты ғу
23
1. Жербетіненвертикальжоғарылақтырылғанмассасы250гдоптың
кинетикалықэнергиясы49Дж.Қандайбиіктіктеоныңкинетикалық
энергиясыпотенциалдықэнергияғатеңболады
2. Ойыншық тапаншаның серіппесі 9,8 Н күштің әсерінен 4 смге
сығылды.Массасы1гоқтывертикальжоғарыатқанкезде,олқан
дайбиіктіккекөтеріледі
3. Массасы 2 кг тас 100 дм биіктіктен құлайды және Жерге құлау
кезінде12м/сжылдамдыққаиеболады.Құлаукезіндеауаныңке
дергікүшінжеңуүшінқандайжұмысатқарылады
Жат ты ғу
23
1. Арбаша «америка сырғанағының» жерден 20 м биіктіктегі ең
жоғары нүктесінде бастапқы жылдамдықсыз қозғалыс бастайды.
Ол2мбиіктіккедейінкүрттөментүсіп,содансоңжылдам15м
биіктіктеорналасқанкелесітөбеніңүстінекөтеріледі.Арбашаның
2мбиіктіктегінауадағыжәне15метрліктөбебасындағыжылдам
дығынанықтаңдар.Энергияшығындарынескермеңдер.
2. 20 м/с жылдамдықпен ұшып келе жатқан массасы 160 г хоккей
шайбасы қақпаға кіріп, торға ұрылды, тор 6,4 смге майысты.
Шайбаныңторғаәсереткенмаксималкүшінанықтаңдар.Серпім
діліккүшітордыңұзаруынатурапропорционалдепалыңдар.
Шы ғар ма шы лық тап сыр ма
«Та би ғат та ғы жә не тех ни ка да ғы сақ та лу заң да ры» та қы ры бын да ха бар-
ла ма дай ың даң дар.
АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
140
4-та рау дың қо ры тын ды сы
Күш им пул сі жә не де не
им пул сі нің фор му ла ла ры
Реак тив ті қоз ға лыс тың фор му ла ла ры
F
t
m
m
⋅
=
−
∆
u
u
0
p
m
=
u
F
t
p
⋅
=
∆
∆
u
1
1
1
=
⋅
−
mu
M
m
u
u
Ç
Ã
Î
Î
m
M
m
=
−
Ме а ни ка лық жұ мыс фор му ла ла ры
ақ та лу за ңы
A
F s
=
⋅ ⋅
cos
A
m
m
=
−
u
u
2
2
1
2
2
2
A
Å
Å
ð
ð
= −
−
(
)
2
1
A
mg h
h
= −
−
(
)
2
1
A
k
x
x
= −
−
2
2
2
1
2
(
)
А
g
p
p
p
p
01
02
1
2
+
=
+
p
p
p
01
02
+
=
Å
Å
2
1
=
Å
Å
Å
Å
ê
p
k
ð
1
1
2
2
+
=
+
m
mgh
m
mgh
u
u
2
2
2
1
2
1
2
2
+
=
+
m
kx
m
kx
u
u
1
2
1
2
2
2
2
2
2
2
2
2
+
=
+
Им пульс жә не энер гия ның сақ та лу заң да ры:
Тұйық жүйе үшін әрекеттесу кезіндегі дене импульстерінің геометриялық қосындысы
тұрақтыболыпқалады.
Денелердіңтұйықжүйесініңтолықмеханикалықэнергиясысерпімділікнемесетартылыс
күштеріменөзараәрекеттесукезіндетұрақтышамаболыпқалады:Е=const.
Глос са рий:
Денелердіңтұйықжүйесі
сыртқыкүштерәсеретпейтінденелержүйесі.
Денеимпульсі
дененіңмассасыменжылдамдығыныңкөбейтіндісінетеңшама.
Күшимпульсі
күштіңуақытқакөбейтіндісінетеңшама.
Толық механикалық нергия
кинетикалық және потенциалдық энергиялардың қосын
дысы.
Жұмыс
денелердіңөзараәрекеттесуікезіндеэнергияныңбіртүрденекіншітүргеайналуы
ныңөлшемі.
Реакти тіқозғалыс
дененіңбірбөлігініңоданқандайдабіржылдамдықпенбөлінуінің
нәтижесіндетуындайтынқозғалыс.
АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
5-ТА РАУ
ТЕР БЕ ЛІС ТЕР
ЖӘНЕ ТОЛ ҚЫН ДАР
Механиканың негізгі міндеттерінің бірі – дене координатасын
анықтау. Бұған дейін түзу сызықты қозғалысты қарастыра отырып,
дене координатасын орын ауыстырумен, үдеумен, жылдамдықпен
байланыстырдық. Дене қозғалысының түрі денеге түсірілген
күшке тәуелді үдеудің бағыты мен шамасына байланысты екенін
анықтадық.
Бұл та рау да біз қандай қозғалыс тер бел ме лі қоз ға лыс деп
аталатынын, тер бе ліс ті си пат тай тын ша ма лар қа лай анық тала ты нын
қа рас ты ра мыз. Ме ха ни ка лық тер бе ліс тер мен де не лер дің шең бер
бойы мен қоз ға лы сын салыстырып, ме ха ни ка лық жә не электро маг-
нит тік тер бе ліс тер ара сын да ғы ұқ сас тық ты анық тай мыз.
Та рау ды оқып-білу арқылы сендер:
•
ер кін жә не ерік сіз тер бе ліс терге мысалдар келтіруді; амп ли ту да, жиі лік
және пе ри одты эксперименттік түрде анықтауды ;
•
фор му ла бой ын ша пе ри од пен цикл дік жиі лік ті, жиілікті есеп теуді;
•
тер бел ме лі про цес тер де гі энер гия ның сақ та лу заң ын си пат тау ды;
•
гар мо ния лық тер бе ліс гра фи гі бой ын ша коор ди на талар, жыл дам дық
жә не үдеу дің тең деу ле рін жа зуды ;
•
тер бел ме лі жүйе де тер бе ліс тің пай да бо лу се беп те рін анықтауды;
•
маятник тербелісі пе ри одының әр түр лі па ра ме тр лер ге тәу ел ді лі гі н,
математикалық маятник пе ри оды фор му ла сы нан ер кін тү су үдеуін анық тауды ;
•
период квадратының маятник ұзындығына тәуелділік графигін
тұрғызуды, гра фик бой ын ша ерік сіз тер бе ліс амп ли ту да сы ның мәж бүр-
леу ші күш жиі лі гі не тәуелділігін си пат тауды ;
•
ре зо нансты, ер кін электр омаг нит тік тер бе ліс тер ді си пат тауды ;
•
ды быс тың, резонанстың пай да бо лу жә не та ра лу шарт та рын, ды быс си пат-
та ма ла рын ды быс тол қын да ры жиі лі гі жә не амп ли ту да сы мен сәй кес тен ді-
руді ; жаң ғы рық тың пай да бо луы мен оны қол да ну әдіс те рін си пат тауды ;
•
әртүрлі диапа зон да ғы толқындардың, ультра ды быс пен инф ра ды быс-
тың қол да ны лу ына мысалдар келтіріп , электро маг нит тік тол қын дар
шкаласын, жа рық дис пер сия сын сипаттауды үйренесіңдер.
АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
142
Достарыңызбен бөлісу: |