3-кесте.
Ша ма
Қоз ға лыс тү рі
Те ңай ны ма лы
Еркін түсу те ңай ны ма лы
қозғалыстың дербес жағдайы
Үдеу
a
t
x
x
ox
=
−
∆
u
u
g
ì
ñ
=
9 81
2
,
Лездікжылдамдық υ
x
=υ
0x
+a
x
t
u
u
ó
ó
y
g t
=
+
0
Орынауыстыру
s
t
a t
x
x
x
=
+
u
0
2
2
s
a
x
x
x
x
=
−
u
u
2
0
2
2
h
t
g t
ó
y
y
=
+
u
0
2
2
h
g
y
y
y
y
=
−
u
u
2
0
2
2
Денекоординатасы,
қозғалысзаңы
x
x
t
a t
x
x
=
+
+
0
0
2
2
u
y t
y
t
g t
oy
y
( )
=
+
+
0
2
2
u
IV Ер кін құ ла ған де не нің бас тап қы
жыл дам ды қ ба ғы ты ның оның қоз ға лы с
траек то рия сы на әсе рі және жыл дам дық
пен орын ау ыс ты ру ды есеп теу фор му ла ла ры
ркін түсу үдеуімен қозғалатын дененің
қозғалысын оның бастапқы жылдамдығының
бағытынатәуелсіз
еркінтүсу
депатайды.
ертикал жоғарылақтырылғандене.
Вер
тикаль жоғары лақтырылған дененің жылдам
дығын
u
0
депалайық.Денежоғарықарайжыл
дамдығытөмендейотырыпқозғалады
( 0-сурет)
,
соданкейінтоқтап,қайтатөменқарайтеңүдемелі
қозғалады.
Егер координатаның
0
осін жоғары бағыт
тасақ,ондаүдеудіңпроекциясы
g
y
терісболады.
3-тапсырма
40суреттебейнелегеншар
үшінкинематикалықшама
-
лардың жылдамдықтың,
орынауыстырудың,дене
координатасыныңмодулін
есептеуформулаларын
жазыңдар.
Траекторияныңқандайбө
лігіндешартеңүдемелі,қан
дайбөлігіндетеңкемімелі
қозғалысжасайды?
0
g
0
0
4 -сурет.
ертикал жоғары
лақтырылғандененіңеркін
түсуі
АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
35
Жылдамдық пен орын ауыстыруды есептеу
формулалары модуль түрінде мынадай болады:
y
=
0
–
gt
;
h
t
gt
ó
=
−
u
0
2
2
.
Бұлжағдайүшінқозғалысзаңымынатүрге
келеді:
ó
ó
t
g t
=
+
−
0
0
2
2
u
.
Жоғарыдажазылғанформулаларда,егердене
жоғарыкөтеріліпбаражатса,
y
және
h
y
проек
цияларының белгілері оң болады. Ал төмен
құлапкележатса,таңбаларытерісболады.
Көкжиеккебұрышжасайлақтырылғандене.
Көкжиекке бұрыш жасай лақтырылған дене
тек ауырлық күшінің әсерінен қозғалатын
дықтан,еркінқұлайды
( 1-сурет)
.
0у
осі бойындағы жылдамдық, орын ауыс
тыружәнекоординатаныесептеуформулаларын
берілгеносьтегібастапқыжылдамдыққұраушы
ларын қолдана отырып, еркін түсу формуласы
бойыншаанықтайды:
0y
=
0
sin
;
y
=
0y
–
gt
=
0
sin –
gt
;
h
t
gt
ó
=
(
)
−
υ
α
0
2
2
sin
;
y t
t
gt
( )
=
(
)
−
υ
α
0
2
2
sin
.
оризонтал лақтырылғандене.
Денегори
зонталь лақтырылған жағдайда бастапқы жыл
дамдықвекторының
0у
осібойыменқұраушысы
нөлдікмәнгеиеболады
( 2-сурет)
.
Егер
0у
осівертикальтөменбағытталғанбол
са,ондавертикальбойыменқозғалысжәнеорын
ауыстыружылдамдығыкелесіформулабойынша
анықталады:
u
ó
gt
=
;
h
gt
ó
=
2
2
.
Дененің 0 осі бойымен қозғалысын бірқа-
лыптықозғалыс ормуласыбойыншаесептейді.
0 осі бойымен қозғалыс үдеусіз орындалады,
жылдамдықтұрақтышамаболыпқалады.
4-тапсырма
1) ркінтүсетінденеүшін
2) вертикаль жоғары лақты
рылған дене үшін жыл
дамдықпенорынауысты
рудың уақытқа тәуелділік
графигінсалыңдар.
0
x
0
0
0 x
x
g
41-сурет.
Көкжиеккебұрыш
жасайлақтырылғандененің
еркінтүсуі
0
0
x
x
g
АРМАН_-_ПВ__баспасы'>42-сурет.
оризонтал лақты-
рылғандененіңеркінтүсуі
АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
36
ЕСЕП ШЫ ҒА РУ ҮЛ ГІ ЛЕ РІ
Дене
20
м с
жылдамдықпенвертикальжоғарылақтырылған.Дененіңқоз
ғалысзаңынжазыңдар.Дененіңлақтырудеңгейінен
1 м
биіктіктеболатын
уақытаралығынанықтаңдар.
Берілгені:
0
=20
м с
h
=15
м
ешуі:
Суреттедененіжәнеоныңқозғалысын
сипаттайтыншамалардыңвекторын
саламыз.
0у
осінбастапқыжылдамдықбағы
тыменбағыттаймыз.
(
t
)–
Δ
t
–
Теңайнымалықозғалысүшінқозғалысзаңынжазамыз:
y t
y
t
g t
oy
y
( )
=
+
+
0
2
2
u
.
Егеркоординатаныңсанақбасыретіндедененіңлақтырылғанорныналсақ,
онда:
0
=0.
Проекциязаңдарынескерсек,қозғалысзаңымынатүргекеледі:
ó
t
gt
=
−
u
0
2
2
.
Жылдамдықпенүдеумәндерінқойып,лақтырылғанденеүшінқозғалыс
заңыналамыз:
=20
t
–5
t
2
.
Алынғанқозғалысзаңындененіңқаншауақыттанкейінберілген
=
h
биіктіктеболатынынанықтауүшінқолданамыз:15=20
t
–5
t
2
.
Квадраттықтеңдеуді
t
ғақатыстышешіп,екітүбіраламыз:
t
1
=1 ;
t
2
=3 .
Дене
1 м
биіктіктеекіретболады:көтерілукезінделақтырылғансоң
1с
танкейінжәнетүсукезінде
3
с
танкейін.
Жауабы:
=20
t
–5
t
2
;
t
1
=1 ;
t
2
=3 .
Ба қы лау сұ рақ та ры
1. Де не нің құ лау уа қы ты оның мас са сы на қа лай тәу ел ді?
2. Де не нің еркін тү суі қоз ға лыс тың қан дай тү рі не жа та ды?
3. Қан дай қоз ға лыс ты ер кін тү су деп атай ды?
4. Ер кін тү су үдеуі орын ның кең ді гі не қа рай қа лай өз ге ре ді?
5. Көк жи ек ке бұ рыш жа сай лақ ты рыл ған де не нің қоз ға лы сын ер кін тү су деп
есеп теу ге бо ла ма?
0
h
g
0
АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
37
Жат ты ғу
5
1. 5 м биіктіктен бастапқы жылдамдықсыз еркін түсетін дене Жер
бетінеқандайжылдамдықпенқұлайды g=10м/с
2
депалыңдар.
2. Тас 72 км/сағ жылдамдықпен вертикаль жоғары лақтырылды. Ол
қандаймаксималбиіктіккекөтеріледі
3. Дене20мбиіктіктенбастапқы180м/минжылдамдықпенвертикаль
жоғарылақтырылды.Қозғалысбасталғансоң2сөткенненкейінтас
қандайбиіктіктеболады
Жат ты ғу
5
1. ТыныштықкүйденеркінтүскенденеЖерге2стажетеді.Осыде
неніңқұлаубиіктігінанықтаңдар.
2. Доп көкжиекке 30° бұрышпен бастапқы 200 дм/с жылдамдықпен
лақтырылды.Доптыңмаксималкөтерілубиіктігінанықтаңдар.
3. Егер 2 м/с жылдамдықпен ғимараттан горизонталь лақтырылған
дене одан 4 метр қашықтыққа құлаған болса, ғимарат биіктігін
табыңдар.
Экс пе ри ме нт тік тап сыр ма
Се кун до мер мен сан ти ме тр лік тас па ны қол да на оты рып, ер кін тү су үдеуін
анық таң дар. Өл шеу дің нақ ты лы ғын арт ты ру үшін тә жі ри бе жа са ған кез де не ні
өз гер ту ке рек?
АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
|