Карбозова булбул давлетханкызы
Болашақ филолог мамандарға омоним құбылысын оқытудың
жүктеу/скачать 3,13 Mb. Pdf көрінісі
|
karbozova-b-d-dissert
|
2.2 Болашақ филолог мамандарға омоним құбылысын оқытудың психологиялық негіздері Жоғары оқу орындарында филологиялық бағытта білім алушыларға тіл жүйесіндегі омонимдік құбылыстарды когнитивті-семантикалық тұрғыдан оқытудың психологиялық аспектілерін негіздеу – аса күрделі, әрі нәзік процесс. Омоним құбылысын оқыту үшін басқа да тілдік білімдерді меңгертудегідей білім алушылардың ойлау жүйесі арқылы тиісті білім мазмұнының лингвиститикалық табиғатын таныту қажет. Бұл арада филологиялық педагогика бағытында білім алушылардың есту, көру, қабылдау, есте сақтау секілді ойлаудың күрделі үдерістері арқылы қабылданатын лингвистикалық білім тұлғаның психологиялық ерекшеліктерімен тығыз байланысты. Жалпы тілдегі омонимдік бірліктерді бүгінгі заманауи бағытта оқытуда психология мен оның қағидаларының алатын маңызы зор. Омонимдік құбылыстарды оқытудың психологиялық негіздерін анықтауда теориялық және әдіснамалық, қолданбалы сипаттағы практикалық ойлауды жүзеге асыратын психикалық үрдістер қарастырылады. «Психиканың түйсіну, қабылдау, ойлау немесе қиял үрдістерінің ұйымдасқан жүйесі ретінде зерттелуі бүгінде осы үрдістердің өздерін игеруді ғана емес, сонымен қатар жүйелер мен жалпы объектілердің табиғаты жөніндегі түсініктерді тереңнен қайта ұғынуды талап етеді. Психикалық үрдістердің дамуы мен құрылымы жайлы түсініктерді қалыптастыру әуел бастан психологияның өзінің ауқымынан тысқары методологиялық сипаттағы мәселелерге көңіл бөлуді қажет етеді» [105, 3 б.]. Омоним құбылысын заманауи технологиялар арқылы оқыту үрдісінде білім алушылардың теориялық және практикалық ойлауына жаңаша ықпал ету әдістемесінің психологиялық үрдісіндегі негізгі психикалық жай-күйді басынан өткерушіні субъект деп тану басты орында тұрады. Бүгінгі таңдағы әдістеме ғылымының алдында лингвистикалық жаңа бағыттардың теориялық зерттеулеріне ілесе отырып, білім берудің алуан түрлі нұсқадағы мазмұны мен құрылымын жаңартуға, ғылым мен тәжірибеге негізделген тың идеялар мен жаңашыл технологияларды ұсыну қажеттігі тұрғандығы белгілі. Сондықтан омонимдік құбылыстарды әртүрлі оқыту технологиялары арқылы білім алушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне сәйкес оқыту қажет. Психологияны әдістеме ғылымымен ұштастыруда ғалымдардың бірқатары субъект бойындағы сапалық деңгейді әлеуметтік тұрғыдан қарауды ұсынады. Сонымен қатар, дара тұлғаның өзіндік ерекше сапаларымен интеллектуалдық мүмкіндіктері де назарда болу қажет деп саналады. Тілді, лингвистикалық жүйеде сарапталған тілдік бірліктерді оқыту әрекетінде субъектілердің сан қырлылығы оқыту әдістемесінің ғылымаралық сипатын танытады. Танушы тұлғаның оқу әрекеті барысындағы түрлі жай-күйі мен мотивациялық қырлары әдістеме ғылымында субъектінің 64 психофизиологиялық ерекшелігімен тығыз бірлікте қарастыруды қажет етеді. «Сөз психологиясын, сөз тудыру механизмдерін зерттеп білу, адам психо- физиологиясы функциясының дамуы (П.П.Блонский, Б.Г.Ананьев, С.Л.Рубинштейн, Н.И.Жинкин, және т.б.) аталған ұғымдардың әдістеме ғылымының дамуына тиімді әсерін тигізіп қана қоймай, «әдістемені» психологияның меншігіне жүктеді (В.А.Артемов, Г.В.Репкин, Б.А.Бенедиктов, Г.В.Карпов)» [106, 14 б.]. Психология ғылымы адамның түрлі әрекеттері мотивациясын, рухани ерекшеліктерін, ойлауы мен сөйлесім қызметтеріндегі психологиялық ерекшеліктерін және зейін мен ес, түйсік пен қабылдау, психофизиологиясындағы темпераменттік ерекшеліктерін және тағы да басқаларды қарастырады. Әдістеме ғылымында жалпы тілді және жекелеген тілдік бірліктерді оқытудағы психологияның мәні мен маңызына өткен ғасырдан бастап назар аударыла бастады. Басқаша айтсақ, тілдерді оқытуды психологиялық тұрғыдан негіздеуге ХХ ғасырдың басында назар аударылып, психология ғылымында педагогика психологиясы деп аталатын сала қалыптасты. Ғылым салалары ретіндегі тіл мен психология өз зерттеу нысандарының ортақтығымен ерекшеленеді. Лингвистика үшін қажетті нысан – тіл – адамның (тіл иесінің) анатомиялық, физиологиялық, психикалық тұрғыдан жетілуін керек етсе, психология өз нысандарының зерттелімдік белгі-сипаттарын сөйлеу тілі сияқты екіншілік белгілер (психолингвистикалық белгілер) арқылы таниды. Баланың психофизиологиялық даму деңгейі тіл арқылы көрінеді, әрі тіл арқылы дамиды. Осылайша тіл «ішкі сырды шығаратын құралға» айналады [107, 38 б.]. Өз тұжырымдарын тілдік бірліктер мен құрылымдар арқылы танытып отыратын психология ғылымы мен оның салаларында тұлғаның әрекеті мен әрекетке дейінгі психологиялық сипаты, даму сипаты тіл арқылы талданады. «Психология мен тіл білімдерінің тікелей байланыстары бар. Бұл байланыс сөйлеудің қалыптасуы, оның ойлаумен өзара қатынасы, мәдениетті игеруде тілдің рөлі сияқты көптеген мәселелерді қарастырумен анықталады» [108, 22 б.]. Тілдік бірліктерді психологиялық жағынан игеру барысында тіл арқылы ойды жеткізу, қабылдау, айту және жазу құбылыстары – өзара үйлесімді қажет ететін категориялар. Психология ғылымы бүгінгі күні әлемдік және отандық ғылымда жан-жақты зерттеліп, дамыған ғылым салаларының бірі деп білеміз. Оқытудың психологиялық мәселелері Л.С.Выготский, А.Н.Леонтьев, Н.А.Жинкин, И.А.Зимняя, Б.Б.Беляев, П.Я.Галперин, А.С.Лурия, Л.И.Божович, С.А.Рубинштейн, Н.И.Жанкин, Д.Б.Эльконин, А.А.Варбицкий, В.А.Крутецкий, А.А.Люблинская, Қ.Б.Жарықбаев, К.Оразбекова, М.Мұқанов, Ә.Алдамұратов, және т.б. ғалымдар зерттеулерінде де әрекет пен ойлау үдерісі күнделікті қажеттіліктен яғни мотивациядан немесе жаңа затты, нәрсені, құбылысты тану, түсіну керектігінен басталатыны дәйектелген. Тұлғаның, әсіресе, жоғары оқу орнында білім алушы тұлғаның әрекет аясына түрткі болатын қажеттіліктердің екі түрін атап өтуге болады: жүктеу/скачать 3,13 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|