Материалдары

230 
techniques, facial expressions, intonation, physical movements, images, actions, characters, words, mood, feelings, 
behavior. 
 
Қазақстан Республикасының Пррезиденті Н.Ҽ. Назарбаев Республика білім жҽне ғылым қызметкерлеріне ІІ 
съезінде сҿйлеген сҿзінде білім беру ісін реформалауда стратегиялық міндеттердің бірі шығармашылық 
тҧрғыдан ойлай білетін жеке тҧлғаны қалыптастыру мен тҽрбиелеу екендігіне баса назар аударып, жалпы білім 
беретін орта мектепте білім берумен қатар адалдық, адамдық, Отан сҥйе білу сияқты гумандық сезімдерге 
тҽрбиелеу қажеттігі ҿзекті мҽселе болып отырғандығын ерекше атап ҿтті. Оқушының шығармашылық іс - 
ҽрекетіне жағдай тудыру дегеніміз – оқушыны ойлай білуге ҥйрету екені сҿзсіз. Бҥгінгі таңдағы жаңаша білім 
беру міндеттерін негізі ҥш мақсат қана шеше алады.Олар-дҥниетанымдылық,шығармашылық жҽне терең 
білімділік [1.69.]. 
«Мҧғалім ҽрдайым ізденісте болса ғана шҽкірт жанына нҧр қҧя алады» деп Ахмет Байтҧрсынҧлы айтқандай 
мҧғалімнің ізденісі жан-жақтылығы, қҧзіреттілігі арқылы айқындалса, сол қҧзіреттілік оқушы 
шығармашылығы арқылы кҿрінеді. Мектеп қабырғасында оқытылатын пҽндер бойынша дарындылық танытқан 
оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту ҿз ісіне жауапкершілікпен қарайтын мҧғалімнен 
педагогикалық- психологиялық кҿріністі талап етеді. Осы мҽселе соңғы жылдар ішінде ғалымдардың зерттеу 
нысаналарына алынумен қатар, мектеп мҧғалімдерінің тҽжірибесінде мектеп оқушыларын тҧлға етіп дамытуда 
олардың шығармашылық қабілетін дамыту басты нысанға айналған. «Шығармашылық» ҧғымының жалпы 
теориясын зерттеген С.Л.Рубинштейн «оқушы шығармашылығының ерекшелігі оның сапалы тҥрде мақсатты 
ҽрекет жасауымен анықталады»-дей келе, «шығармашылық, шешімінің нҽтижесі баланың ҿзі ҥшін жаңалық 
болса жеткілікті» екендігін айтады, яғни баланың шығармашылық ҿнімді еңбегі оның жеке тҽжірибесімен 
салыстырылады. 
Оқушы шығармашылығы практикалық ҽрекеттер, ізденімпаздылық арқылы дамиды. Шығармашылыққа 
ҥйрететін сабақтар–жаңа технологияларды қолдану болып табылады. Мҧндай сабақтарда оқушыға ерекше 
ахуал, мҧғалім мен оқушы арасында ынтымақтастық қатынас сақталады. Мҧғалім бақылаушы емес, бағалаушы 
емес, танымдық іс - ҽрекетін ҧйымдастыратын шығармашылық істердің ҧйытқысы. Тек осындай оқыту ғана 
оқушы интелектісінің кҿзін ашып, шығармашылығын дамытады. Оқушының шығармашылығына бағыт-бағдар 
беруді ең алғаш білім мазмҧнына енгізген М. Жҧмабаев болатын. Ол балалардың ойларын дамыту туралы 
«Ойлау жанның ҿте бір қиын терең ісі» - деп атап кҿрсете келіп, тҽрбиеші баланың ойлап, ҥйренуіне кҿп кҥш 
жҧмсау керектігін ескертеді. 
Театрландырылған ойындардың мазмҧнына ерекше мҽн беру. Бҧл – негізінен адамгершілік, достық, 
кішіпейілдік, ерлік, батылдық, адалдық, ҽділдік, шыншылдық қасиеттерді уағыздаудан тҧрады. Ҽдетте 
балалардың ҿздері жақсы кҿретін кейіпкерлеріне еліктеп ҿсетіні белгілі. Осыған қарап, шапшаң, ширақ 
балаларға жуас, қарапайым ролдер, ал мінездері салмақты байыпты балаларға жағымсыз ролдер тапсырылады. 
Бҧл арқылы біз балалардың шындық ҿмірге тереңірек ҥңіліп, ненің жаман, ненің жақсы екенін айқындырақ 
ҧғынып, жаманнан жиіркеніп, жақсыдан ҥйренуге, ҿз қылықтарын дҧрыс бағалап, жақсы кейіпкерлерге 
еліктеуге ҥйрету. Театрландырылған ойындарды ҧйымдастыру ҥшін қолайлы жағдайлар керек[2.73.]. 
Жалпы театрландырылған ойындарда балалардың шығармашылық қабілет-мҥмкіндіктері айқын аңғарылады. 
Бҧған пайдаланылатын шығарманың сюжеті мен ойындық қимылдары оның мазмҧны бойынша анықталады, ал 
рҿлдерді орындау тҽсілдері мимика, интонация, дене қимылдары арқылы жасалып, іске асырылады. Бҧл 
ойындарда балаларға шығармашылық жағдайлар жасауға, ҿздеріне тапсырылған ролдерді толық игеріп, кірісіп 
кетулеріне кҿп кҿңіл аудару. Олардың тиісті бейнелерді дҧрыс жасаулары ҥшін іс-ҽрекет, қимылдарын 
кҿрсетіп, жетілдіруіне кҿмектесіп, кейіпкерлердің сҿздерін, кҿңіл-кҥй, сезімін, мінез-қалпының қандай болуы 
керектігін тҥсіндіріп, ҧғындырып отыру. Сҿйтіп ойын барысында олардың тартымды бейнелер жасай білуіне 
қол жеткізу. Оған мҧғалімдер жан тҽндерімен кірісіп, кҿп еңбек сіңіру керек. 
Мҧғалімдер балалардың ҿздеріне тҽн жеке қасиеттерін анықтай тҥсу мақсатымен жылдың басында жҽне 
аяғында театрландырылған жҧмыстар арқылы «Қҧпия» сынақ (эксперименталдық) ойындар ҿткізіп отыруы.
Бҧл ойындардың ҿн бойында музыканың тигізер ҽсері мол. Бҧл ойындарда қабілеті бар деген балалар ҿздерін 
еркін ҧстайтын, ал ҧялшақ, ҧяң балаларға жҽй ролдер беріледі. Бҧдан кейін ҿздерін тиісті ролдерде ойнай 
алатын қабілетті балаларды театрландырылған жҧмысқа кіргізіп отыру. Осындай 5-6 баламен жекелей жҧмыс 
жҥргізу. Оларға қуыршақты қалай ҧстау керектігін, мимика, дауыс ырғақтарын ҥйрету.
Даярлық топтарында балалармен ертегілерді сахналау бағытында мынадай жҧмыстар жҥргізуге болады. 
Мҧғалімдер балаларға ертегі, ҽңгімелер оқып, не ҽңгімелеген кезде ертегідегі кейіпкерлердің міңез-қҧлқына, 

231 
дауысының ырғағына, қимылдарына назар аударылады.Ҽр кейіпкерлердің киіміне кҿңіл бҿлінді. Қуыршақ 
театрында қуыршақтардың киімі ҿзгертіліп отырады. Мысалы: орыс ертегілерінде тҥлкі басына орамал 
тартады, қазақ ертеглеірінде тҥлкіге жейде кигізіледі. Сҧрақ-жауап арқылы кейіпкерлердің қимылын, іс-
ҽрекетін байқап, бағалап отыру керек. 
Қимыл мен сҿз арасындағы байланысын қадағалаймыз. 
Мысалы: «Алдар кҿсе мен Шықбермес Шығайбай» туралы ертегіні оқып бергеннен кейін мҧғалім балаларға 
мынадай сҧрақтар қойды: 
Алдар кҿсеннің міңез-қҧлқы қандай? 
Алдардың жҥрісін кім кҿрсете алады? 
Байдың мінезі қандай? 
Оның жҥріс-тҧрысын кім кҿрсете алады? 
Кім бай мен Алдар кҿсе болып ойнай алады? 
Балалардың тілін жаттықтыру ҥшін, қазақ халқының асыл сҿздерімен сусындата отырып, ҽрбір сахналық 
қойылымның алдында қазақ ҽндерін, қазақтын ауыз ҽдебиетіндегі ҿтірік ҿлеңдерді, мақал-мҽтерлдерді, 
жаңылтпаштарды, санамақтар мен жҧмбақтарды, тҥрлі ҧлттық ойындарды, ҽн-кҥйлер мен билерді кіріктіріп 
отырған тиімді. Мысалы, «Ҥйшік» ертегісінде ҽр кейіпкерлердің сахнаға шығуын «Қонақ келсе кҥт» деген 
мақалмен бастау. Театрлық ойынға қатысушы даярлық тобының балалары кейіпкерлердің мінезін, жҥріс-
тҧрысын, ҽдеттерін айнытпай салып кҿрерменге иланымды етіп ойнауы ҥшін, талмай жаттығып, қажетті 
элементтерін меңгеріп алуы керек. Одан басқа «Сҽлеметсіз бе?» жҽне т.б. дағдылы сҿздерді ҽртҥрлі дауыс 
ырғағына сап айтып ҥйренуге жаттықтыру.Сахналық ҿнерге баулыған балалар жаттаған сҿзінің мағынасына 
сҽйкес, кҥйінікті-сҥйінікті сезімдеріне сҽйкес тебірене мҽнерлеп айта білуге ҥйренеді.Сосын нҽтижесінде 
олардың шығармашылық қабілеттері оянады. Бейнелеу, кҿркем ҽдебиет, тіл дамыту оқу іс-ҽрекеттерін 
байланыстырып ҿткізгенде, ҽр оқу іс-ҽрекеттін соңы ҽрқашанда дерлік ертегі сюжетімен байланысты 
қойылымдармен аяқталып отырады. Сонымен қатар, балалардың сҿздік қоры толықтырылады, сҿйтіп олардың 
белсенділігі артады, оқу іс-ҽрекеттері мен сауық кештері еркін де қызықты тҥрде ҿтетін болады. Балалар 
ҿздерін еркін де бос ҧстап, оқу іс-ҽрекеттерде ынталана, қҧштарланып қатысып отырады. Осы жҧмыстарды 
ҿткізген кезенде ҽрбір ҧлттық халық ертегілерінен кҿріністер қойылады.Балалар ҿз беттерімен ойнаған дербес 
іс-ҽрекетінде де театр ойындарының тҥрлерін жиірек қолданатын болады. Драмалық жанрға бейімделген 
ойындар ҿздігінен туындап тҽрбие жҧмыстарының барысында ертегілер, сюжетті кҿріністер де жиі 
қолданылып, тіпті кейде ертегінің кейбір бҿліктері ҿзгертіліп отырылғаны жҿн. Топ ішінде емін-еркін жҥріп, 
ҿздеріне оқу іс-ҽрекетінде уақытында керкті ойын қҧралдарын ҿздері таңдап алып отырады[3.85.]. 
Балалардың шығармашылығы тек ролдерді орындаған кезде ғана емес, сонымен қатар қуыршақтар, 
декорациялар дайындағанда да кҿрінеді. Қуыршақтардың тҥр-тҥрін, шымылдықтар, декорация жасау кезендегі 
ҧжымдық жҧмыстар балалардың ҧйымшылдығы мен белсендігін арттырады. Педагогикалық ҧжымның талмай 
ізденуі, аянбай еткен еңбегінің бір ҿтеуі болғандай балалармен ҿткізген шығармашылық жҧмыстары қазір кҿзге 
кҿрінбесе де, тҥбінде кім біледі, бҽлкім жылдар жылжып ҿткеннен кейін, ҥлкен ҿмір тҿрінде тҿбе кҿрсетіп 
қалар, елеміздің ҿнерлі азаматтарының бірі болады деп сенеміз. Ҿйткені балабақшаға бармаған кҿп балалардың 
шығармашылығының дамуы нақ осы мектепалды даярлық тобында қалыптасады.
Ҧстаз жас жеткіншектің жан-жақты дамуына, оның бойында жасырын жатқан шығармашылық қабілетті ашу 
жҽне белсенді ҽрекетке келтіру жолында тынымсыз ізденісте болу керек. Оқушының кҿркемдік шешім табуға 
жетелеу ҥшін ой ҧшқҧрлығы болуы керек.Оқушыны шығармашылыққа баулу, ҿз еңбегінің нҽтижесін кҿруге, 
оны бағалауға бағыттау – ҿте кҥрделі ҥрдіс. Оқушының шығармашылық мҥмкіндігі оның жеке тҧлға ретінде 
қалыптасу ҥрдісінде пайда болады. Бҥгінгі жас ҧрпаққа жан-жақты білім беру, тҽрбиелеу ҽрбір ҧстаздың басты 
міндеті.

жүктеу/скачать 3,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: