Ӛспе дамуының этиологиясы

386
ӛспесі пайда болатыны байқалған. Бҧл обырдың себебі 
пештің кҥйесі (тас кӛмір жанғандағы пайда болатын 
ӛнімдер) болады деген пікір айтылды. Осыдан кейін кӛп 
зерттеушілер обыр ӛспесін жануарлардың терісіне тас кӛмір 
қара майын жағу арқылы тәжірибеде алуға кірісті. Тек, 
1918 жылы жапон зерттеушілері Ямагива мен Ишикава осы 
жолмен қоянның қҧлағында тері обырын алды. Осыдан бастап 
химиялық канцерогенезді жҥйелі тҥрде зерттеу басталды. 
Артынан әртҥрлі химиялық заттардың әсерлерінен ӛспенің 
басқа тҥрлері де дамитыны белгілі болды. Мәселен, 
адамдардың кәсібіне қарай (анилинді бояу ӛндірістерінде 
істейтін, 
автокӛліктердің 
жолдарын 
қаптайтын 
жҧмысшылардың араларында) ӛспе жиірек дамитыны анықталды. 
Ӛспе дамуына әкелетін химиялық заттар канцерогендер 
(обыр туындататындар) деп аталады. 
Барлық канцерогендер экзогендік және эндогендік болып 
бӛлінеді. Экзогендік канцерогендерге кӛптеген (1000-астам) 
қосындылар жатады:
● 
кӛп 
оралымды 
хошиісті 
кӛмірсутектер 
(диметилбензантрацен, фенантрен, 3, 4-бензпирен т. б.); 
● оралымды аминдер (нафтиламин, бензидин); 
● 
аминдік 
азоқосындылар 
(ортоаминоазотолуол, 
диметиламиноазобензол); 
● бейорганикалық химиялық заттар (хром, қорғасын, 
никель, бериллий, мышьяк, кадмий т. б.). 
Кейбір канцерогендер енгізілген жеріне қарамай тек 
белгілі ағзалар мен тіндерде ӛспе дамуына әкеледі. 
Мәселен, ортоаминоазотолуол және диметиламинобензол тек 
бауырда, бензидин немесе β-нафтиламин тек қуықта ӛспе 
дамуына әкеледі. Ал, кӛп оралымды қӛмірсутектер жиі 
енгізілген жерінде кез келген тіндердің ӛспесін шақырады. 
Ӛспе канцерогендік зат организмге тҥскеннен кейін ҥзақ 
уақыттан кейін дамиды. Обыр алды кезең организм ӛмірінің 
1:3-1:7 ҥзақтығына теңеледі. Ол адам ҥшін 12—18 жылға жуық 
болады. 
Барлық канцерогендік заттар екі ҥлкен топқа бӛлінеді. 
Олардың ең ҥлкен тобы 

жүктеу/скачать 6,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: